Chronologia Mezoameryki

Mezoameryka, archeologia, chronologia, preklasyk, klasyk, postklasyk, archaik, Paleoindianie

Wszystkie państwa, cywilizacje czy religie przechodzą okresy wzrostu, rozkwitu i rozkładu, prowadzącego ku ostatecznej destrukcji. Nie inaczej było z cywilizacją Majów i tak zasadniczo przedstawia się chronologia Mezoameryki, choć w miarę rozwiązywania zagadek ich przeszłości skrytych wśród roślinności pod kamieniami w selwie, funkcje przypisywane intuicyjnie poszczególnym erom, jak np. traktowanie okresu preklasycznego jako formatywny, straciły pierwotny sens, zaś granice pomiędzy nimi zaczęły się zacierać, przyjmując charakter coraz bardziej umowny.

Prekolumbijską linię życia Mezoameryki dzieli się na pięć głównych okresów: paleoindiański, archaiczny, preklasyczny, klasyczny i postklasyczny. Trzy ostatnie właśnie, potocznie określane jako preklasyk, klasyk i postklasyk, odzwierciedlały standardowy dla każdej cywilizacji proces formowania, prosperity i upadku, jednak zgodnie z obecnym stanem wiedzy ich nazwy mają znaczenie wyłącznie chronologiczne. Każdy okres ulega dalszemu podziałowi na epoki, jak wczesna, środkowa, późna i schyłkowa (tabela poniżej). Granice okresów i epok są orientacyjne i niejednakowe dla poszczególnych obszarów Mezoameryki.^[1]

Chronologia Mezoameryki

---

[1] Chronologia Mezoameryki różni się nawet między ostatnimi wydaniami najbardziej popularnych podręczników, jak: Robert J. Sharer i Loa P. Traxler (2006) The Ancient Maya (wydanie 6), Justyna Olko i Jarosław Źrałka (2008) W krainie czerni i czerwieni – Kultury prekolumbijskiej Mezoameryki, Michael D. Coe i Stephen Houston (2015) The Maya (wydanie 9), czy Paul Amaroli (2015) Arqueologia de El Salvador. Zamieszczona tabela bazuje na aktualnych badaniach i najnowszych odkryciach.

Emiczne sposoby postrzegania czasu w dawnej Mezoameryce

W Mezoameryce funkcjonowało wiele kalendarzy, z czego najbardziej uniwersalnymi były: rytualny 260-dniowy (majański tzolk’in), solarny 360-dniowy (majański haab’) i Długa Rachuba – kalendarz podający dokładną liczbę dni od stworzenia obecnej wersji świata w dniu 4 Ajaw 8 K’umk’u 14 VIII 3114 p.n.e. (zgodnie z korelacją 584286). Długa Rachuba jest najbardziej znana z przeładowanych informacjami kalendarycznymi stel Majów okresu klasycznego, jednak najstarsze wystąpienia tego kalendarza znane są ze stanowisk epi-olmeckich.

Długa Rachuba, a historia Majów

Krótka ściąga z korelacji Długiej Rachuby dla okresu klasycznego – złotego wieku Majów, taktowana k’altuunób, ceremoniami zakończenia 20-letnich cykli k’atun (druga pozycja znacząca w Długiej Rachubie) oraz pierwszymi i ostatnimi datami zapisanymi w Długiej Rachubie przez Majów.

7.0.0.0.0 – 354 p.n.e. – najstarsze znane daty w Długiej Rachubie dopiero 7.16… (Tres Zapotes, Chiapa de Corzo, Chalchuapa?)
…
8.0.0.0.0 – 41 n.e. – 37 n.e. stela 1 z El Baul na Wyżynach Majów
…
8.13.0.0.0 – 297 n.e. – 292 r. n.e. stela 29 z Tikal na Nizinach Majów
…
8.17.0.0.0 – 376 n.e. – 378 r. n.e. entrada armii Teotihuacan do Tikal
…
9.0.0.0.0 – 435 n.e. – stela 114 w Calakmul, dynastia Suutz’
9.1.0.0.0 – 455 n.e.
9.2.0.0.0 – 475 n.e.
9.3.0.0.0 – 495 n.e. – początek ekspansji Kaanul z Dzibanche
9.4.0.0.0 – 514 n.e. – stela 43 w Calakmul, dynastia Suutz’
9.5.0.0.0 – 534 n.e.
9.6.0.0.0 – 554 n.e. – 562 n.e. klęska Tikal, początek dominacji Kaanul
9.7.0.0.0 – 573 n.e.
9.8.0.0.0 – 593 n.e. – 599 i 611 n.e. inwazje Kaanul na Palenque
9.9.0.0.0 – 613 n.e. – 620. wojny Węży: Dzibanche i Caracol vs Naranjo
9.10.0.0.0 – 633 n.e. – 636 n.e. tron Kaanul z Dzibanche do Calakmul
9.11.0.0.0 – 652 n.e. – 648 r. n.e. wojny Mutul, przegrana Tikal
9.12.0.0.0 – 672 n.e. – Tikal gromi Dos Pilas, ale jest bite 677 i 679 n.e.
9.13.0.0.0 – 692 n.e. – stela 30: koniec hiatusu Tikal, 691 hołd Kaanul
9.14.0.0.0 – 711 n.e. – wykwit stel po I klęsce Kaanul w 695 r. n.e.
9.15.0.0.0 – 731 n.e. – wykwit stel, hiatus Becan, II klęska Kaanul (736)
9.16.0.0.0 – 751 n.e. – brak wzmianek o dynastii Kaanul
9.17.0.0.0 – 771 n.e.
9.18.0.0.0 – 790 n.e.
9.19.0.0.0 – 810 n.e. – k’atun powszechnych wojen na Nizinach Majów
10.0.0.0.0 – 830 n.e. – koniec wojen => okres schyłkowoklasyczny
…
10.4.0.0.0 – 909 n.e. – ostatni k’altuun zarejestrowany w Długiej Rachubie na stelach w Tonina i Calakmul. Koniec używania Długiej Rachuby i okresu klasycznego.

Chcesz wiedzieć więcej?

• => Okres preklasyczny (2000 p.n.e. – 250 n.e.)
• => Okres klasyczny (250-909 n.e.)
• => Okres postklasyczny (909/1100 – 1528/1697 n.e.)

© Przemek A. Trześniowski | archeologia.edu.pl