Nakbe

Mezoameryka, Niziny Majów, cywilizacja, Maya, preklasyk, Peten, Gwatemala, Jukatan, Nakbe, El Mirador, stanowiska archeologiczne, Pierwsze Królestwo Węża

Nakbe to środkowopreklasyczne stanowisko archeologiczne położone w północnej części Peten w Gwatemali, w odległości 13 km od El Mirador. Połączone siecią dróg – sacbeób z innymi preklasycznymi ośrodkami Majów w Niecce Mirador-Calakmul, należało do pierwszego wielkiego organizmu państwowego na Nizinach Majów, w którym musiało odgrywać prominentną rolę. Nakbe połączone jest z El Mirador za pomocą drogi – sacbé, która ma 20 m szerokości.

Nakbe wybudowane zostało na wapiennym wzniesieniu. Z trzech stron otoczone było przez mokradła. Podobnie jak El Mirador i inne prominentne ośrodki miejskie na terenie Niecki Mirador zorientowane jest na linii wschód-zachód (orientacji takiej nie zachowują preklasyczne ośrodki położone po północnej stronie granicy Gwatemali z Meksykiem, jak Calakmul i Yaxnohcah), nie zaś północ-południe, jak Ceibal – najstarsze miasto na Nizinach Majów, które kopiuje układ MFC z wczesnoklasycznych ośrodków cywilizacji na wybrzeżu Pacyfiku w Chiapas.

W Nakbe znajduje się jedna z najstarszych grup E na Nizinach Majów (starsze znane są jedynie z Ceibal i Cival). Świadczy to o dość wczesnym przystąpieniu majańskiej społeczności zamieszkującej region Niecki Mirador-Calakmul do panmezoamerykańskiego programu wymiany kulturowej. W Nakbe odkryto spore muszli morskich ślimaków Strombus sp., obsydian i jadeit, które musiały być tu importowane już na początku epoki środkowopreklasycznej. Nakbe, jako najstarszy ośrodek miejski w Niecce Mirador był już zatem widoczny na cywilizacyjnej mapie środkowopreklasycznej Mezoameryki.

Odkrycie Nakbe – piramidy jak wygasłe wulkany

Zwiady lotnicze Masona i Lindbergha

Nakbe zostało po raz pierwszy dostrzeżone w trakcie zwiadów lotniczych nad Jukatanem, które zrealizowano w celu poszukiwania zaginionych miast Majów w dżungli. Pierwszy zwiad przeprowadził w 1929 r. brygadier Charles A. Lindbergh i jego żona Anne Morrow Lindbergh. Drugi, w 1930 roku John Alden Mason, Gregory Mason, Robert A. Smith i Percy C. Madeira, Jr., pracujący dla Penn Museum i Fairchild Aerial Survey Company. Porośnięte tropikalnym lasem piramidy El Mirador i Nakbe, ze względu na rozmiar, zakwalifikowano jednak w trakcie późniejszej analizy zdjęć jako wygasłe wulkany (!) W 1962 r. szczęśliwie podobną trasą lotniczą wracał z prac polowych na stanowisku w Rio Azul Ian Graham.

Ian Graham, przedostatni wielki odkrywca Mezoameryki

Ian Graham dotarł do ruin Nakbe w 1962 roku. Dokonał powierzchniowych oględzin miasta, wykonał pierwsze szkice, oszacował wysokość najważniejszych budynków. Nie były to oczywiście formalne wykopaliska, jednak, ze uwagi na bardzo słaby stan zachowania architektury, Graham ocenił Nakbe jako preklasyczne, czemu w tym czasie nie dał wiary świat nauki. Pierwsze formalne wykopaliska archeologiczne w Nakbe przeprowadzone zostały w latach 80. i 90. XX w. przez Instytut Geofizyki i Nauk Planetarnych UCLA oraz Instytut Antropologii i Historii Gwatemali (IDAEH). Zainicjowano program badawczy RAINPEG, którego kierownikiem został Richard D. Hansen.

Wczesnoklasyczne korzenie?

Zdaniem zespołu Hansena, najstarsze ślady działalności ludzkiej w Nakbe pochodzą z około 1400 r. p.n.e. Dane te bywają jednak kwestionowane przez zespół Takeshi Inomaty i Danieli Triadan, którzy na zasadach porównawczych podważają datowania najstarszej ceramiki fazy Ox z Nakbe zrównując ją z podobną, a ich zdaniem dokładniej wydatowaną na późniejszą epokę ceramiką horyzontu Mamom z innych stanowisk archeologicznych na terenie Belize i Peten. W środkowopreklasycznym Nakbe odkryto pochodzące z około 700-600 p.n.e. inkrustowane kamieniami zęby, a przedstawienie postaci na środkowopreklasycznym fragmencie ceramiki obrazuje deformację twarzoczaszki – dość wczesne dowody hierarchizacji społeczeństwa w Nakbe.

Architektura Nakbe

Monumentalna architektura pojawiła się w Nakbe już w VIII wieku p.n.e. Były to platformy, na szczycie których wznoszono prawdopodobnie konstrukcje z materiałów nietrwałych. Najwyższe z platform mogły mieć wysokość nawet 18 m. Zespół Hansena twierdzi, że zakrojony na szeroką skalę program architektoniczny rozpoczęto w Nakbe już około 1200 p.n.e. wyrównując teren zajmowany przez dotychczasowe drewniane domostwa, czyniąc z tych miejsc podstawy dla monumentalnych budowli.

Architektura preklasycznego Nakbe tworzy dwie grupy: Wschodnią i Zachodnią, połączone sacbé, co odpowiada zamierzonej orientacji miasta. Największą z budowli Nakbe jest triadyczna piramida 1. Na jej elewacji odkryto dwie duże stiukowe maski preklasycznych bóstw Majów o rozmiarach 5 m wysokości i aż 11 m szerokości. Hansen, który na ikonografii Nakbe oparł swą dysertację, zwrócił uwagę, że w przeciwieństwie do programów ikonograficznych okresu klasycznego, preklasyczne maszkarony na elewacjach piramid w Niecce Mirador-Calakmul przedstawiają bogów nie władców.

Prócz systemu lokalnych dróg – sacbeób, scalających poszczególne elementy miasta, ważną inwestycją budowlaną w epoce środkowopreklasycznej była również Aleja Węży (The Kan Causeway), która łączy Nakbe z odległym o 13 km kompleksem piramid triadycznych La Danta w El Mirador. W niektórych miejscach znajduje się ona 4 m nad poziomem otaczającego terenu.

Mit kreacyjny Majów w Nakbe

Stela 1 z Nakbe miała niegdyś 3,4 m wysokości. Przedstawiała scenę z mitu kreacyjnego Majów, znaną z relacji w Popol Vuh. Dwie postaci w bardzo wczesnych stylowo strojach Majów, stojące naprzeciwko. Jedna z nich wskazuje w górę na odciętą głowę. To para Bohaterskich Bliźniaków: Hun Ahau i Yax Bahlam. Stela ta została, niestety, rozbita na 45 fragmentów, prawdopodobnie w wyniku inwazji na El Mirador i Nakbe przez armię Teotihuacan pod koniec okresu preklasycznego. Pozbawiona kontekstu, słynna Waza z Princeton, przedstawiająca scenę z mitu kreacyjnego Popol Vuh, została prawdopodobnie również wykonana w okolicach Nakbe.

Nakbe w okresie klasycznym

Na gruzach preklasycznej cywilizacji Majów i Pierwszego Królestwa Węża w okresie klasycznym musiało dziać się coś istotnego dla centralnej części Nizin Majów. Wybudowano wtedy Grupę Kodeksową. To właśnie z Nakbe i tylko z Nakbe pochodzą wazy dynastyczne Kaanul, specyficzny zestaw artefaktów wykonanych w stylu kodeksowym. Przedstawiają one sekwencję od kilku do dziewiętnastu władców z dynastii Węża, kończącą się na Uk’ay Kaan. Trwają spory epigrafików odnośnie tego czy wazy dynastyczne przedstawiają władców preklasycznego Królestwa Węża ze stolicami w Nakbe, El Mirador, El Tintal, czy też klasyczną dynastię Węża ze stolicą w Dzibanche (żadna ze znanych waz nie przedstawia władców zasiadających na Tronie Węża w Calakmul mimo iż, jak wykazują badania, zostały one wszystkie wykonane właśnie w tym okresie).

Bibliografia:

Guenter, Stanley (2022) El Mirador, Dzibanche, and the Origins of the Snake Kingdom: A Review of the Evidence and the Arguments, (prezentacja) Institute of Maya Studies

Bozarth, Steven; Richard D. Hansen (2001) Estudios paleobotánicos de Nakbe: Evidencias preliminares de ambientes y cultivos en el Preclásico. (w:) J.P. Laporte, A.C.; Suasnávar, B. Arroyo (eds.) XIV Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2000 , Museo Nacional de Arqueología y Etnología, Guatemala, s. 369-382

Forsyth, Donald W. (1993) The Ceramic Sequence at Nakbe, Guatemala. „Ancient Mesoamerica” 4(1), s. 31–53. http://www.jstor.org/stable/26307323

Hansen, Eric F.; Richard D. Hansen; Michelle R. Derrick (1995) Los análisis de los estucos y pinturas arquitectónicos de Nakbe: Resultados preliminares de los estudios de los métodos y materiales de producción. (w:) J.P. Laporte & H. Escobedo (eds.) VIII Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 1994, Museo Nacional de Arqueología y Etnología, Guatemala, s.456-470

Hansen, Richard D. (2002) The Architectural Development of an Early Maya Structure at Nakbé, Petén, Guatemala, FAMSI

Hansen, Richard D. (1992) El proceso cultural de Nakbe y el área Nor-Central de Petén: Las épocas tempranas. (w:) V Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 1991 (editado por J.P. Laporte, H. Escobedo y S. Brady), pp.68-83. Museo Nacional de Arqueología y Etnología, Guatemala

Hansen, Richard D. (1992) The archaeology of ideology: A study of Maya Preclassic architectural sculpture at Nakbe, Peten, Guatemala, (dysertacja) University of California

Hansen, Richard D. (1991) Resultados preliminares de las investigaciones arqueológicas en el sitio Nakbe, Petén, Guatemala. (w:) J.P. Laporte, S. Villagrán, H. Escobedo, D. de González, J. Valdés (eds.) II Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 1988, Museo Nacional de Arqueología y Etnología, Guatemala, s.163-178

Hansen, Richard D.; Ronald L. Bishop, Federico Fahsen (1991) Notes on Maya Codex-Style Ceramics from Nakbe, Peten, Guatemala. „Ancient Mesoamerica” 2(2): 225-243. http://www.jstor.org/stable/26307155

Hansen, Richard D.; Carlos Morales-Aguilar, Josephine Thompson, Ross Ensley, Enrique Hernández, Thomas Schreiner, Edgar Suyuc-Ley, Gustavo Martínez (2022) LiDAR analyses in the contiguous Mirador-Calakmul Karst Basin, Guatemala: an introduction to new perspectives on regional early Maya socioeconomic and political organization, „Ancient Mesoamerica” s.1-40. doi:10.1017/S0956536122000244

Hansen, Richard D., Federico Fahsen, Ronald L. Bishop (1992) Escribas, códices y vasos: Estudio de un vaso códice de Nakbe, Petén. (w:) J.P. Laporte, H. Escobedo, S. Brady (eds.) V Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 1991, Museo Nacional de Arqueología y Etnología, Guatemala, s. 297-303

Madeira, Percy C. Jr. (1931) An Aerial Expedition to Central America, „The Museum Journal” XXII(2), Penn Museum

Martínez Hidalgo, Gustavo; Richard D. Hansen (1992) Notas adicionales respecto de la Estructura 1 de Nakbe, Petén. (w:) J.P. Laporte, H. Escobedo, S. Brady (eds.) V Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 1991, Museo Nacional de Arqueología y Etnología, Guatemala, s. 91-100

Mata Amado, Guillermo; Richard D. Hansen (1992) El diente incrustado temprano de Nakbe, Petén. (w:) J.P. Laporte, H. Escobedo y S. Brady (eds.) V Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 1991, Museo Nacional de Arqueología y Etnología, Guatemala, s. 101-103.

Triadan, Danielle (2015) The Origins of Maya Civilization: New Insights from Ceibal, (prezentacja) Peabody Museum of Archaeology & Ethnology

Trześniowski, Przemek A. (2023) Królestwo Węża III: wazy dynastyczne Kaanul, „Archeowieści”