Mezoameryka – zestaw cech kulturowych

Mezoameryka, Ameryka Środkowa, Ameryka Centralna, Meksyk, Belize, Gwatemala, Salwador, Honduras, Nikaragua, geografia, historia, antropologia, kultura, obszar kulturowy

Mezoameryka, zestaw cech wyróżniających obszar kulturowy Mezoameryki

Uprawa ziemi w Mezoameryca za pomocą kija coa — Salwador – w Mezoameryce nadal wykorzystuje się kije *coa* do przygotowania ziemi pod zasiew (fot: P.A. Trześniowski 2021)

Mezoameryka to obszar kulturowy nie geograficzny, zdefiniowany przez zestaw wspólnych cech, wyróżniających kultury Mezoameryki, sformułowanych przez Paula Kirchoffa w 1943 roku i jego zdaniem, wyodrębniających oraz jednoczących kulturowo ludy zamieszkujące obszary od zachodniej części północnego Meksyku, aż po Zatokę Nicoya w Kostaryce:

• wykorzystanie kijów uprawnych (coa/uictli)
• konstruowanie poletek pod uprawę (chinampas) na terenach położonych nad zbiornikami wodnymi lub wręcz w zbiornikach wodnych,
• uprawa szałwi hiszpańskiej (chia) użytkowanej kulinarnie oraz jako barwnik malarski,
• uprawa maguey – kilku gatunków agawy, z których soku (aguamiel) wytwarza się syropy oraz niskoprocentowe trunki (chich/pulque), zaś z włókien papier i tekstylia,
• uprawa kakao (to słowo pochodzi z języków mixe-zoque),
• uprawa kukurydzy spożywanej z popiołem lub wapnem (nixtamal),
• gliniane ustniki do dmuchawek, kolczyki i biżuteria z gliny,
• obróbka i wykorzystanie obsydianu,
• lusterka z pirytu,
• miedziane narzędzia do wiercenia w kamieniu,
• wykorzystanie sierści królika do dekoracji tkanin,
• broń z ostrzami z krzemienia albo obsydianu (macuáhuitl),
• bawełniane przeszywanice (ichcahuipilli) jako forma pancerza,
• tarcze z dwoma uchwytami (chimalli),
• turbany i sandały na koturnach
• jednoczęściowe stroje wojowników,
• piramidy schodkowe,
• krycie podłóg stiukiem,
• gra w piłkę (pok-ta-pok, pitz, pelota, ulama) z charakterystycznymi boiskami z pierścieniami na ścianach,
• pismo hieroglificzne,
• pozycyjny system zapisu liczb,
• książki w formie „harmonijki” z papieru (kodeksy), roczniki historyczne i mapy,
• system podwójnego kalendarza: solarny rok 365-dniowy (majański haab’), składający się z 18 miesięcy po 20 dni + 5 dni dodatkowych w 19 miesiącu i rok 260-dniowy (majański tzolk’in), składający się z 20 nazw dniu i 13 cyfr, z kombinacjami identycznych dat w obu kalendarzach powtarzającym się w cyklach 52-letnich,
• ceremonie na zakończenie pewnych okresów kalendarza, jak choćby właśnie tych wspomnianych powyżej,
• dni „pechowe” i dni „szczęśliwe”,
• imiona kalendarzowe, nadawane zgodnie z datą narodzin,
• używanie papieru i kauczuku w obrzędach religijnych,
• ofiary z przepiórek,
• specyficzne formy ofiar z ludzi: palenie żywcem i taniec w skórze zdartej z ofiar,
• specyficzne formy samookaleczeń: wykrwawianie języka, płatków usznych, nóg i narządów płciowych,
• rytuał voladores,
• 13 jako święta liczba,
• zbliżony panteon,
• podobna koncepcja kilku poziomów zaświatów i trudnej drogi do nich,
• picie wody, którą obmywany był martwy przodek,
• targowiska z podziałem na asortyment,
• pełnienie przez kupców również roli szpiegów,
• zakony rycerskie (Orłów i Jaguarów),
• wyprawy wojenne w celu zdobycia jeńców na ofiarę bogom

Rytuał Voladores Mezoameryka — Rytuał *voladores* (fot: P.A. Trześniowski 2010).

Nie wszystkie spośród cech unifikujących zdaniem Paula Kirchoffa prekolumbijskie kultury Mezoameryki były obecne w cywilizacji Majów, stąd też nie wszystkie z nich powtarzane są przez majanistów. Majaniści wymieniają również kilka cech dodatkowo.

Zestaw dodatkowych cech kulturowych Mezoameryki, który sformułowali majaniści Michael D. Coe (1920-2019) i Stephen D. Houston:

• znajomość ruchów planet, a w szczególności Wenus,
• ideę kosmologicznego cyklu kreacji i destrukcji świata,
• wszechświat zorientowany w czterech kierunkach kardynalnych, z kolorami i bogami przyporządkowanymi każdemu z nich oraz osią w centrum (kwinkunks),
• ofiary z ludzi poprzez dekapitację lub usunięcie serca