Izapa

Mezoameryka, Izapan, Izapa, archeologia, prekasyk, stele, Mazatan, wybrzeże Pacyfiku

Izapa, ośrodek jednego z najstarszych ognisk cywilizacji w Mezoameryce. Stanowisko archeologiczne Izapa położone jest w meksykańskim stanie Chiapas nad rzeką Izapa, dopływem Suchiate. Z Izapa rozciąga się widok na dwa majestatyczne wulkany: Tacana (4093 m n.p.m.) i Tajamulco (4220 m n.p.m.), co mogło nie pozostawać bez wpływu na rodzącą się kosmologię Mezoameryki. Izapa było jednym z największych i najważniejszych ośrodków prekolumbijskich cywilizacji na wybrzeżu Pacyfiku.

Izapa znajdowało się w przeszłości na szlaku prowadzącym od najstarszych stanowisk olmeckich na północy, jak San Lorenzo Tenochtitlan i Tres Zapotes na wybrzeże Pacyfiku i do doliny Motagua, skąd kultury olmeckie mogły pozyskiwać tak cenny dla siebie jadeit. Leży również na równoleżniku 14,8°N, na którym przejścia zenitalne zachodzą w odstępie 260 dni (1 V i 11 VIII), co mogło mieć związek z początkami 260-dniowego kalendarza tzolk’in.

Chronologia Izapa

Stanowisko Izapa mogło być zamieszkane już w okresie wczesnopreklasycznym, około 1500 r. p.n.e. Najstarsza architektura monumentalna w Izapa (piramida 30a) pochodzi z końca fazy Duende (850-750 p.n.e.). Uważa się, że Izapa zostało zasiedlone w fazie Frontera (500-300 p.n.e.) przez ludność Mixe-Zoque. Apogeum świetności miasto przechodziło w fazie Guillen (300-50 p.n.e.). W późnopreklasycznej fazie Hato (50 p.n.e. – 100 n.e.) wybudowano grupę północną, choć centrum nadal było zamieszkane.

Stele

Na terenie Izapa znaleziono prawie setkę stel, jednak tylko połowa z nich została pokryta reliefami. Stele z Izapa to jedne z najwspanialszych przedstawień ikonograficznych preklasycznej Mezoameryki. Technicznie jest to płytka płaskorzeźba. Stylistycznie mamy tu często do czynienia ze wstęgą niebios w górnej części steli lub wstęgą zaświatów w dolnej. Przedstawienia to głównie istoty ponadnaturalne, ale w scenach rodzajowych pojawiają się również władcy. Program ikonograficzny przedstawiony na stelach z Izapa zawiera liczne odwołania do mezoamerykańskiego mitu kreacyjnego, znanego z księgi Popol Vuh (słynna stela 2).

Stela 1 z Izapa

Stela 1 z Izapa, zdaniem Michaela D. Coe przedstawia postać wczesnej wersji boga deszczu, błyskawic i gromów, chodzącego po powierzchni wody. Wstęga wody to zarazazem granica oddzielająca znajdujące się poniżej zaświaty. W górnej części obrazu wstęga niebios, stanowiąca granicę to pozomiów rzeczywistości znajdujących się wyżej. W koszu, trzymanym oburącz przez boga, znajduje się odcedzana z wody ryba. Podobny kosz, z którego również wylewa się woda bóstwo nosi na plecach. W kulturach Majów bóg ten znany był jako Chaahk.

Stela 21 z Izapa

Stela 21 z Izapa przedstawia scenę dekapitacji. W tle widać postać niesioną w lektyce. Powyżej fragment wstęgi niebios (szczyt steli nie zachował się w całości).

Stela 50 z Izapa

Stela 50 z Izapa przedstawia dwie postaci ponadnaturalne. Postać siedząca po prawej stronie ma formę szkieletu.

Badania archeologiczne

Izapa znane było badaczom od lat 1930. XX w. Znaleziono tam około 80 kopców, pozostałości dawnej architetury monumentalnej. Stanowisko jest tak rozległe, że początkowo nie zaliczano nawet ich wszystkich do jednego miasta.

Pierwsze rekonesane archeologiczne w Izapa przeprowadzili w roku 1938 Karl Ruppert i w roku 1939 Alfred V. Kidder, obaj z Carnegie Institution of Washington. W 1941 r. w Izapa pojawił się Mathew Stirling, którego ściągnął tu Miguel Covarrubias (Stone Monuments of Southern Mexico opublikowana w 1943 r.) oraz Philip Drucker (raport opublikowany w 1947 r.). W latach 1960. badania archeologiczne w Izapa prowadzili archeolodzy z New World Archaeological Foundation pod kierownictwem Garetha Lowe. Robert Rosewing zainicjował w 2011 r. Izapa Regional Settlement Project (IRSP).

UWAGA: Informacje na stronie mają charakter roboczych notatek. Z pewnością nie są one wyczerpujące i kompletne.

Bibliografia:

Coe, Michael D.; Stephen Houston (2015) The Maya (tenth edition).

Rosenswig, Robert M. (2020) Earthen Mounds and Political Centres: The Rise and Fall of the Izapa Kingdom, Chiapas, Mexico. (in:) Earthen Construction Technology, pp. 141-157.

Rosenswig, Robert M.; Julia Guernsey (2018) Introducing Izapa. „Ancient Mesoamerica” 29(2):255-264.

Rosenswig, Robert M.; Brendan J. Culleton, Douglas J. Kennett, Rosemary Lieske, Rebecca R. Mendelsohn, Yahaira Núñez-Cortés (2018) The Early Izapa Kingdom: Recent Excavations, New Dating and Middle Formative Analyses. „Ancient Mesoamerica” 29(2):255-264

Sharer, Robert J.; Loa Traxler (2006) The Ancient Maya (sixth edition), Stanford University Press.