Mezoameryka, archeologia Majów, piramidy Majów, Edzna, Pałac Pięciu Pięter, Campeche, Meksyk, styl Puuc, stanowisko archeologiczne, stanowiska archeologiczne

Edzna to ważne stanowisko archeologiczne w południowo-zachodniej części półwyspu Jukatan, na terenie obecnego meksykańskiego stanu Campeche. W przeszłości znajdował się tu jeden z potężniejszych ośrodków cywilizacji Majów. Korzenie Edzna sięgają co najmniej epoki środkowopreklasycznej, około 600 p.n.e. Jest to zatem jedno ze starszych miast na Nizinach Majów. W epoce późnopreklasycznej Edzna było otoczone fosą, co może mieć związek z istnieniem wielkiego organizmy państwowego na terenie Niecki Mirador-Calakmul.

Stanowisko archeologiczne Edzna jest dość rozległe i przecina różne epoki, jednak słynie przede wszystkim z Pałacu Pięciu Pięter oraz jako najdalej wysunięty na południe przykład stylu architektonicznego Puuc. To późnoklasyczne fazy przebudowy miasta na wczesnoklasycznych piramidach w stylu Peten.
Pałac Pięciu Pięter

Pałac Pięciu Pięter to ewenement architektoniczny na skalę świata Majów. Nie zastosowano tu jednak żadnej nowej technologii, jeżeli chodzi o sklepienia kroksztynowe, które nie są w stanie wytrzymać większych obciążeń. Kolejne piętra z komnatami w stylu architektonicznym Puuc, dobudowane w epoce późnoklasycznej, są po prostu cofnięte w stosunku do swoich poprzedników, na zewnętrznej krawędzi wczesnoklasycznej piramidy.

Wśród cech wyróźniających stylu architektonicznego Puuc mamy tu kolumnady w wejściach do niektórych komnat – typowe dla Puuc okrągłe kolumny z kwadratowymi kapitelami, elewacje kryte kamieniem ciosowym i przejścia pod schodami. Podobne kolumny zobaczycie w Uxmal, architektonicznej stolicy regionu Puuc. Piramidę Pięciu Pięter wieńczył wysoki grzebień dachowy, co jest typowym rozwiązaniem dla świątyń. Wraz z grzebieniem ma ona obecnie 31 m wysokości.

Pałac Pięciu Pięter został wzniesiony na Wielkim Akropolu Edzna. Akropol ten ma podstawę kwadratu o boku 160 metrów. Kompleks Wielkiego Akropolu jest odcięty od wielkiego centralnego placu i wyniesiony wysoko ponad jego poziom, aczkolwiek wyższe piętra piramidy są stamtąd dobrze widoczne.

Archeoastronomia Edzna
Archeoastronomicznie, Pałac Pięciu Pięter skierowany jest ku zachodowi z lekkim odchyleniem na północ. Podobnie jak Nohochna’ i cały główny układ architektury miasta. Była to orientacja na przejścia zenitalne w okresie klasycznym w dniach 1 V i 13 VIII. 13 VIII 3114 p.n.e. to również 13.0.0.0.0 4 Ahau 8 K’umk’u – data stworzenia obecnej wersji wszechświata, jednak, ze względu na konstrukcję kalendarzy Majów, tę koincydencję można uznać za przypadkową.

Edzna leży na równoleżniku 19,35 °N. W czasach uruchamiania 260-dniowego kalendarza tzolk’in – najstarszego z kalendarzy Mezoameryki, w epoce wczesnoklasycznej, przejścia zenitalne w dniach 1 V i 13 VIII zachodziły znacznie dalej na południe, na szerokości geograficznej równoleżnika 14,8 °N, czyli dla okolic Izapa.
Świątynia Masek – wczesnoklasyczne maszkarony boga słońca
Jednym z najciekawszych elementów architektury Majów w Edzna są wczesnoklasyczne maski architektoniczne, które zdobiły elewację wczesnoklasycznej piramidy (struktura 414), nazwanej dzięki ich odkryciu Świątynią Masek. Górna część piramidy uległa zawaleniu, szczęśliwie zasypując i zachowując maszkarony. Dzięki temu możemy dziś podziwiać nie tylko formę stiukowego reliefu, ale również kolory – czerń, czerwień i elementy drogiego Maya Blue, oryginalne barwy Mezoameryki.

Architektoniczne maszkarony w Edzna mają kwadratowe źrenice, charakterystyczne dla Promienistego Pana – K’inich Ahau, kojarzonego w kosmologii Majów z bogiem Słońca. Maski te różnią się jednak od siebie źrenicami właśnie. Wschodnia ma znacznie mniejsze niż zachodnia i m.in. dzięki temu zostały one zinterpretowane jako bóstwa wschodzącego i zachodzącego Słońca.

Inne ciekawostki architektury Edzna

Stanowisko archeologiczne Edzna to mieszanka wczesnoklasycznej architektury w stylu Peten, obudowanej w epoce późnoklasycznej konstrukcjami rezydencyjnymi w stylu architektonicznym Puuc.

Po wielkim akropolu Edzna, uwagę zwraca długa, stojąca po przeciwnej stronie centralnego placu galeria – Nohochna’ (maaya: Wielki Dom). Zamyka ona Wielki Plac Edzna, w rzeczywistości definiując wraz z Wielkim Akropolem jego dłuższe krawędzie. Jej szczyt wieńczyło w prawdopodobnie w przeszłości sklepienie z materiałów nietrwałych.

Przy obu krańcach Nohochna na Wielki Plac Edzna wchodzą dwie drogi Majów – scabeób. Krzyżują się one u podnóża schodów prowadzących na Wielki Akropol.


Na południowej, jednej z krótszych krawędzi Wielkiego Placu Edzna znajdziemy boisko do pitz (pok-ta-pok). Ma ono najbardziej standardowe proporcje i rozmiary, typowe dla okresu klasycznego.

Nietypowa jest natomiast owalna świątynia, wzniesiona po drugiej stronie wielkiej galerii Nohochna. Takie rozwiązania w architekturze Majów zaczęły się pojawiać dopiero w epoce schyłkowoklasycznej, jako efekt prądów kulturowych, związanych z kultem Ehecatla – boga wiatru ze środkowego Meksyku.

Stele z Edzna
Na terenie stanowiska archeologicznego Edzna znaleziono kilkadziesiąt stel. Świadczy to o sile tutejszej dynastii. W materiale epigraficznym Edzna występują przesłanki, które mogą świadczyć o silnych związkach Edzna z Królestwem Węża (Kaanul) w epoce późnoklasycznej.







Przyroda Jukatanu na stanowisku Edzna
W Edzna warto rozglądać się po drzewach i przyglądać bliżej kamieniom. Podobnie jak wszystkie stanowiska archeologiczne w meksykańskim stanie Campeche, część w stanie Yucatan i większość w Quintana Roo, Edzna to dobre miejsce do obserwacji przyrody półwyspu Jukatan i Ameryki Środkowej. Można tu spoktać wiele gatunków ptaków, z dużym prawdopodobieństwiem iguany, zwane przez Majów tolok.




Jak dostać się do Edzna?

Do Edzna najprościej dostać się samochodem z San Francisco de Campeche, stolicy stanu Campeche. Stanowisko leży 55 km od Campeche, na południe od drogi federalnej 188, nieopodal od zjazdu na Dzibalchen. W 2025 r. bilet na stanowisko archeologiczne kosztuje 100 pesos. Na miejscu otworzono lokalne muzeum, które również warto zobaczyć po zwiedzeniu ruin. Zgromadzono w nim stele, znalezione na stanowisku.


=> Stanowiska archeologiczne Mezoameryki
Bibliografia:
Benavides, Antonio (2003) Edzna y la region occidental del Puuc, „Estudios de Cultura Maya” XXIII
Benavides, Antonio (2002) Secuencia arquitectonica y papel politico de Edzna, Campeche, „Estudios de Cultura Maya” XXII
6 komentarzy