Edzna i Pałac Pięciu Pięter

edzna piramida meksyk campeche ruiny majów maya ruins mexico
Pałac Pięciu Pięter w Edzna (fot: P.A. Trześniowski 2023)
Mezoameryka, archeologia Majów, piramidy Majów, Edzna, Pałac Pięciu Pięter, Campeche, Meksyk, styl Puuc, stanowisko archeologiczne, stanowiska archeologiczne
edzna tolok iguana legwan meksyk campeche ruiny majów maya ruins mexico
Tolok – strażnik ruin Majów. Wizyta w Edzna to wycieczka w przeszłość do epoki środkowo- i późnopreklasycznej, poprzez okres klasyczny i postklasyczny (fot: P.A. Trześniowski 2022)

Edzna to ważne stanowisko archeologiczne w południowo-zachodniej części półwyspu Jukatan, na terenie obecnego meksykańskiego stanu Campeche. W przeszłości znajdował się tu jeden z potężniejszych ośrodków cywilizacji Majów. Korzenie Edzna sięgają co najmniej epoki środkowopreklasycznej, około 600 p.n.e. Jest to zatem jedno ze starszych miast na Nizinach Majów. W epoce późnopreklasycznej Edzna było otoczone fosą, co może mieć związek z istnieniem wielkiego organizmy państwowego na terenie Niecki Mirador-Calakmul.

edzna nohochna meksyk campeche ruiny majów maya ruins mexico
Nohochna – wielka galeria zamykająca centralny plac Edzna od zachodu (fot: P.A. Trześniowski 2010)

Stanowisko archeologiczne Edzna jest dość rozległe i przecina różne epoki, jednak słynie przede wszystkim z Pałacu Pięciu Pięter oraz jako najdalej wysunięty na południe przykład stylu architektonicznego Puuc. To późnoklasyczne fazy przebudowy miasta na wczesnoklasycznych piramidach w stylu Peten.

Pałac Pięciu Pięter

edzna piramida meksyk campeche ruiny majów maya ruins mexico
Pałac Pięciu Pięter w Edzna (fot: P.A. Trześniowski 2020)

Pałac Pięciu Pięter to ewenement architektoniczny na skalę świata Majów. Nie zastosowano tu jednak żadnej nowej technologii, jeżeli chodzi o sklepienia kroksztynowe, które nie są w stanie wytrzymać większych obciążeń. Kolejne piętra z komnatami w stylu architektonicznym Puuc, dobudowane w epoce późnoklasycznej, są po prostu cofnięte w stosunku do swoich poprzedników, na zewnętrznej krawędzi wczesnoklasycznej piramidy.

edzna piramida meksyk campeche ruiny majów maya ruins mexico
Pałac Pięciu Pięter w Edzna (fot: P.A. Trześniowski 2024)

Wśród cech wyróźniających stylu architektonicznego Puuc mamy tu kolumnady w wejściach do niektórych komnat – typowe dla Puuc okrągłe kolumny z kwadratowymi kapitelami, elewacje kryte kamieniem ciosowym i przejścia pod schodami. Podobne kolumny zobaczycie w Uxmal, architektonicznej stolicy regionu Puuc. Piramidę Pięciu Pięter wieńczył wysoki grzebień dachowy, co jest typowym rozwiązaniem dla świątyń. Wraz z grzebieniem ma ona obecnie 31 m wysokości.

edzna piramida meksyk campeche ruiny majów maya ruins mexico
Główny akropol Edzna z Pałacem Pięciu Pięter i Piramidą Księżyca (fot: P.A. Trześniowski 2024)

Pałac Pięciu Pięter został wzniesiony na Wielkim Akropolu Edzna. Akropol ten ma podstawę kwadratu o boku 160 metrów. Kompleks Wielkiego Akropolu jest odcięty od wielkiego centralnego placu i wyniesiony wysoko ponad jego poziom, aczkolwiek wyższe piętra piramidy są stamtąd dobrze widoczne.

edzna piramida meksyk campeche ruiny majów maya ruins mexico
Pałac Pięciu Pięter na głównym akropolu w Edzna (fot: P.A. Trześniowski 2023)

Archeoastronomia Edzna

Archeoastronomicznie, Pałac Pięciu Pięter skierowany jest ku zachodowi z lekkim odchyleniem na północ. Podobnie jak Nohochna’ i cały główny układ architektury miasta. Była to orientacja na przejścia zenitalne w okresie klasycznym w dniach 1 V i 13 VIII. 13 VIII 3114 p.n.e. to również 13.0.0.0.0 4 Ahau 8 K’umk’u – data stworzenia obecnej wersji wszechświata, jednak, ze względu na konstrukcję kalendarzy Majów, tę koincydencję można uznać za przypadkową.

edzna meksyk campeche ruiny majów maya ruins mexico great acropolis wielki akropol
Schody Wielkiego Akropolu Edzna i Piramida Południowo-Zachodnia (fot: P.A. Trześniowski 2022)

Edzna leży na równoleżniku 19,35 °N. W czasach uruchamiania 260-dniowego kalendarza tzolk’in – najstarszego z kalendarzy Mezoameryki, w epoce wczesnoklasycznej, przejścia zenitalne w dniach 1 V i 13 VIII zachodziły znacznie dalej na południe, na szerokości geograficznej równoleżnika 14,8 °N, czyli dla okolic Izapa.

Świątynia Masek – wczesnoklasyczne maszkarony boga słońca

Jednym z najciekawszych elementów architektury Majów w Edzna są wczesnoklasyczne maski architektoniczne, które zdobiły elewację wczesnoklasycznej piramidy (struktura 414), nazwanej dzięki ich odkryciu Świątynią Masek. Górna część piramidy uległa zawaleniu, szczęśliwie zasypując i zachowując maszkarony. Dzięki temu możemy dziś podziwiać nie tylko formę stiukowego reliefu, ale również kolory – czerń, czerwień i elementy drogiego Maya Blue, oryginalne barwy Mezoameryki.

edzna maska maszkaron meksyk campeche ruiny majów maya ruins mexico
Maska architektoniczna Kinich Ahau – boga wschodzącego Słońca w Edzna (fot: P.A. Trześniowski 2024)

Architektoniczne maszkarony w Edzna mają kwadratowe źrenice, charakterystyczne dla Promienistego Pana – K’inich Ahau, kojarzonego w kosmologii Majów z bogiem Słońca. Maski te różnią się jednak od siebie źrenicami właśnie. Wschodnia ma znacznie mniejsze niż zachodnia i m.in. dzięki temu zostały one zinterpretowane jako bóstwa wschodzącego i zachodzącego Słońca.

edzna maska maszkaron meksyk campeche ruiny majów maya ruins mexico
Maska architektoniczna Kinich Ahau – boga zachodzącego Słońca w Edzna (fot: P.A. Trześniowski 2024)

Inne ciekawostki architektury Edzna

edzna puuc meksyk campeche ruiny majów maya ruins mexico
Pary wąskich półkolumn – jeden z wyróżników architektonicznych stylu Puuc na elewacji Północnej Piramidy Wielkiego Akropolu Edzna (fot: P.A. Trześniowski 2023)

Stanowisko archeologiczne Edzna to mieszanka wczesnoklasycznej architektury w stylu Peten, obudowanej w epoce późnoklasycznej konstrukcjami rezydencyjnymi w stylu architektonicznym Puuc.

edzna meksyk puuc patio campeche ruiny majów maya ruins mexico
Puuc Patio, niewielki dziedziniec przyległy do Wielkiego Akropolu Edzna na tyłach Piramidy Północnej (fot: P.A. Trześniowski 2023)

Po wielkim akropolu Edzna, uwagę zwraca długa, stojąca po przeciwnej stronie centralnego placu galeria – Nohochna’ (maaya: Wielki Dom). Zamyka ona Wielki Plac Edzna, w rzeczywistości definiując wraz z Wielkim Akropolem jego dłuższe krawędzie. Jej szczyt wieńczyło w prawdopodobnie w przeszłości sklepienie z materiałów nietrwałych.

edzna nohochna meksyk campeche ruiny majów maya ruins mexico
Nohochna – długa galeria zamykająca Wielki Plac Edzna od zachodu. W tle Południowa Piramida i boisko do pitz – pok-ta-pok (fot: P.A. Trześniowski 2024)

Przy obu krańcach Nohochna na Wielki Plac Edzna wchodzą dwie drogi Majów – scabeób. Krzyżują się one u podnóża schodów prowadzących na Wielki Akropol.

edzna sacbe nohochna meksyk campeche ruiny majów maya ruins mexico
Sacbeób – dawne grogi Majów krzyżujące się i podnóża Wielkiego Akropolu Edzna. Nohochna pod linią drzew w tylnej części kadru (fot: P.A. Trześniowski 2023)
edzna nohochna meksyk campeche ruiny majów maya ruins mexico
Nohochna – wielka galeria z widoczną ukośną linią sacbé wchodzącą na Wielki Plac Edzna (fot: P.A. Trześniowski 2024)

Na południowej, jednej z krótszych krawędzi Wielkiego Placu Edzna znajdziemy boisko do pitz (pok-ta-pok). Ma ono najbardziej standardowe proporcje i rozmiary, typowe dla okresu klasycznego.

edzna boisko ballcourt meksyk campeche ruiny majów maya ruins mexico
Boisko do pitz (pok-ta-pok) w Edzna (fot: P.A. Trześniowski 2024)

Nietypowa jest natomiast owalna świątynia, wzniesiona po drugiej stronie wielkiej galerii Nohochna. Takie rozwiązania w architekturze Majów zaczęły się pojawiać dopiero w epoce schyłkowoklasycznej, jako efekt prądów kulturowych, związanych z kultem Ehecatla – boga wiatru ze środkowego Meksyku.

edzna temple świątynia meksyk campeche ruiny majów maya ruins mexico
Nietypowa schyłkowoklasyczna albo postklasyczna świątynia o owalnym planie w Edzna (fot: P.A. Trześniowski 2024)

Stele z Edzna

Na terenie stanowiska archeologicznego Edzna znaleziono kilkadziesiąt stel. Świadczy to o sile tutejszej dynastii. W materiale epigraficznym Edzna występują przesłanki, które mogą świadczyć o silnych związkach Edzna z Królestwem Węża (Kaanul) w epoce późnoklasycznej.

Przyroda Jukatanu na stanowisku Edzna

W Edzna warto rozglądać się po drzewach i przyglądać bliżej kamieniom. Podobnie jak wszystkie stanowiska archeologiczne w meksykańskim stanie Campeche, część w stanie Yucatan i większość w Quintana Roo, Edzna to dobre miejsce do obserwacji przyrody półwyspu Jukatan i Ameryki Środkowej. Można tu spoktać wiele gatunków ptaków, z dużym prawdopodobieństwiem iguany, zwane przez Majów tolok.

Jak dostać się do Edzna?

edzna meksyk campeche ruiny majów maya ruins mexico
Jedna z dwóch sacbeób – dawnych dróg Majów, prowadzących przez Wielki Plac Edzna do podnóża Wielkiego Akropolu (fot: P.A. Trześniowski 2022)

Do Edzna najprościej dostać się samochodem z San Francisco de Campeche, stolicy stanu Campeche. Stanowisko leży 55 km od Campeche, na południe od drogi federalnej 188, nieopodal od zjazdu na Dzibalchen. W 2025 r. bilet na stanowisko archeologiczne kosztuje 100 pesos. Na miejscu otworzono lokalne muzeum, które również warto zobaczyć po zwiedzeniu ruin. Zgromadzono w nim stele, znalezione na stanowisku.

edzna meksyk campeche ruiny majów maya ruins mexico
Struktura 512 w Edzna, Campeche, Juatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2022)
edzna meksyk mały akropol campeche ruiny majów maya ruins mexico small acropolis
Wejście na Mały Akropol (zespół struktur 419) w Edzna (fot: P.A. Trześniowski 2023)

=> Stanowiska archeologiczne Mezoameryki

Bibliografia:

Benavides, Antonio (2003) Edzna y la region occidental del Puuc, „Estudios de Cultura Maya” XXIII

Benavides, Antonio (2002) Secuencia arquitectonica y papel politico de Edzna, Campeche, „Estudios de Cultura Maya” XXII

6 komentarzy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *