Mezoameryka, Tikal, Peten, Gwatemala, ruiny, archeologia, Majów, Mutal, Mutul, stanowisko archeologiczne, stanowiska archeologiczne, preklasyk, okres preklasyczny
Tikal sięga swoimi korzeniami co najmniej epoki środkowopreklasycznej (1000-400 p.n.e). Miasto było w tym czasie jednym z ognisk cywilizacji na Nizinach Majów podobnie, jak Ceibal, Nakbe czy Yaxnohcah. Najstarszym kompleksem architektonicznym Tikal, pochodzących jeszcze z okresu preklasycznego jest Mundo Perdido – Zaginiony Świat. W epoce późnopreklasycznej kompleks ten został połączony sacbe – majańską drogą z Północnym Akropolem Tikal. Droga to została zamknięta w epoce późnoklasycznej, kiedy w północnej części kompleksu zbudowano nowe zabudowania.
Mundo Perdido
Mundo Perdido to również największy powierzchniowo preklasyczny kompleks architektoniczny na terenie ruin Tikal. Ma powierzchnię około 60 tys. m2. Jego kosmologicznym sercem była od zarania grupa E – obserwatorium solarne, jedno z najstarszych na Nizinach Majów. Wielokrotnie przebudowywane utraciło jednak swój pierwotny, obserwacyjny charakter, a nawet pierwotną orientację archeoastonomiczną.
Wielka Piramida
W samym centrum Mundo Perdido znajduje się spora piramida 5C-54 (Wielka Piramida), która była niegdyś niewielką zachodnią platformą obserwacyjną grupy E. Kolejne fazy przebudowy nadawały strukturze coraz mocniejszego charakteru stylu talud-tablero, inspirowanego być może odległym Teotihuacan. Archeolodzy zwracają uwagę, że elementy stylu talud-tablero były tutaj obecne jeszcze przed entradą Sihyaj K’ahk’a w 378 r. n.e. Nie odzwierciedlały one również wiernie współczesnej sobie architektury Teotihuacan.
Przyroda w Zaginionym Świecie
Dziś Wielka Piramida to doskonała platforma do obserwacji aktywności dzikiej przyrody Peten i wspaniałych pejzaży o zachodzie Słońca nad ruinami Tikal. Widać stąd szczyty piramid centralnego placu. Pośród drzew słychać wyjce, kacyki Montezumy, papugi i dziesiątki innych gatunków ptaków. Wśród koron wysokich drzew przelatują tukany tęczodziobe.
Grupa E na Mundo Perdido
W Tikal około 700 p.n.e. zbudowano jedną z najstarszych grup E na Nizinach Majów. Dawne obserwatorium astronomiczne, służące preklasycznym Majom do ceremonialnego strojenia kalendarzy agrarnych, zostało później rozbudowane i wtopione w kompleks Mundo Perdido. Zachodnia platforma rozrosła się w Wielką Piramidę, stając się architektonicznym sercem Mundo Perdido.
Wschodnia platforma grupy E była również wielokrotnie rozbudowywana. Gnieżdżą się na niej trzy świątynie z okresu klasycznego, których najstarsze wersje postawiono około 100 n.e., pod koniec epoki późnopreklasycznej. Obecnie środkowa z nich 5D-87 jest trzecią pod względem wysokości budowlą Mundo Perdido.
Piramida Talud-tablero
Pomijając grupę E i jej Wielką Piramidę, Piramida Talud-tablero to druga z najbardziej prominentnych budowli całego kompleksu architektonicznego. Styl talud-tablero jest w jej wypadku najbardziej wyraźny w całej odrestaurowanej po dziś dzień części Tikal.
Mundo Perdido i spory dynastyczne w Tikal
Na terenie kompleksu pochowany został Chak Tok Ich’aak I – XIV władca Tikal. Stracił on życie wraz z całą swoją rodziną na skutek entrady Sihyaj K’ahka w 378 r. n.e., a następnie ustanowienia dynastii Teotihuacan w mieście. W wyniku wrogiego przejęcia miasta władcy nie tylko odmówiono pochówku na Północnym Akropolu – zwyczajowej nekropolii boskich władców Tikal, lecz złożono do grobu razem z całą rodziną, by zabezpieczyć się przed możliwością powrotu do władzy starszej, lokalnej dynastii. Znamienne, że po przewrocie w Teotihuacan i zmianie tamtejszej dynastii, jeden z jej pogrobowców, sprawujących władzę w Tikal, przyjął imię dynastyczne Chak Tok Ich’aak II (485-508 n.e.).
Późne nawiązania do środkowego Meksyku
Kilka niewysokich platform w Tikal, mocno kojarzonych z Teotihuacan, wybudowanych zostało znacznie później, już po upadku środkowomeksykańskiego hegemona. Reprezentują one styl talud-tablero-atadura, świadczący o kontaktach ze środkowym Meksykiem w epoce późnoklasycznej. Jedną z nich jest platforma 5C-53, zbudowana niedaleko Wielkiej Piramidy, w pobliżu serca kompleksu. Wśród zdobień widać symbole meksykańskich bogów: Tlaloca i Quetzalpapalotla.
Architektura Tikal:
- => Północny Akropol Tikal
- => Centralny Akropol Tikal
- => Piramida Templo IV
- => Piramida Templo V
- => Grupa G – Acanaladuras
Historia Tikal – artykuły dostępne w strefie patrona portalu Mezoameryka:
- => Tikal II: Entrada 378 r. n.e.
- => Tikal III: Nowe rozdanie
- => Tikal IV: Hiatus: historia czasu upadku
- => Tikal V: Odrodzenie i zmierzch
Hydrologia Tikal – artykuły dostępne w strefie patrona portalu Mezoameryka:
- => Tikal: Zaawansowany system do kolekcji wody w Tikal
- => Tikal: Najstarsza oczyszczalnia na kontynentach Ameryk?
- => Tikal: Czy metale ciężkie mogły doprowadzić do upadku cywilizacji Majów?
Powyższe publikacje znajdują się w Strefie Patrona portalu Mezoameryka. Dostęp do artykułów ze Strefy Patrona zyskujemy, po dokonaniu wpłaty poprzez stronę zrzutka.pl i przesłaniu informacji na adres archeoprzewodnik@gmail.com
Wsparcie dla portalu Mezoameryka
Jeżeli uznasz treści publikowane na portalu MEZOAMERYKA: archeologia.edu.pl za użyteczne, wesprzyj nas, przyłączając się do akcji przedłużenia działalności portalu. Wierząc mocno w powszechny i darmowy dostęp do wiedzy, od trzech lat utrzymuję portal własnym sumptem, bez reklam. Opublikowałem tutaj w tym czasie ponad 200 artykułów z materiałami i informacjami pozyskanymi w terenie. Jednak, z roku na rok koszty utrzymania portalu rosną i obecnie jest to już prawie 1200 zł. Dlatego zorganizowałem zbiórkę pod adresem: zrzutka.pl/ndatd3. Zachęcam do nawet najdrobniejszych wpłat. Wspierajmy polską naukę 
Bibliografia:
Trześniowski, P. A. (2023) Tikal II – Entrada 378 r. n.e. „Archeowieści”
Trześniowski, P. A. (2023) Tikal III – Od entrady po hiatus. Nowe rozdanie w Teotihuacan „Archeowieści”
Trześniowski, P. A. (2024) Tikal IV – Hiatus: historia czasu upadku „Archeowieści”
Trześniowski, P. A. (2024) Tikal V: Odrodzenie Nowego Porządku „Archeowieści”
22 komentarze