Tikal – północny akropol

Tikal, Mutal, Mutul, Kukul, archeologia Majów, Peten, Gwatemala

Tikal sięga korzeniami okresu środkowopreklasycznego (1000-400 p.n.e), choć inskrypcja z piramidy Templo VI zanurza się wspomnieniami jeszcze dalej wstecz. Miasto było w okresie środkowopreklasycznym jednym z ogników cywilizacji na Nizinach Majów. W Tikal około 700 p.n.e. zbudowano jedną z najstarszych grup E na Jukatanie. Dawne obserwatorium astronomiczne, służące preklasycznym Majom do ceremonialnego strojenia kalendarzy agrarnych, zostało później rozbudowane i wtopione jest dziś w jedną ze starszych części miasta, nazywaną Mundo Perdido.

Północny Akropol Tikal

Jedną z najstarszych i najważniejszych części Tikal jest północny akropol (hiszp: Acropolis Norte), którego najstarsze, niewidoczne dziś wersje budowli pochodzą z 350 r. p.n.e. Choć wielokrotnie przebudowywany, wrósł trwale w kosmologiczną tkankę metropolii, stanowiąc główną oś tutejszego wszechświata od protoklasycznej transformacji Tikal z prowincjonalnego ośrodka Chi Cha’ – preklasycznego pierwszego imperium Majów ze stolicą w El Mirador, po zmierzch klasycznej cywilizacji Majów w schyłkowym okresie ich złotego wieku. Tikal było jedną z największych potęg okresu klasycznego (250-909 n.e.), a przemiana kulturowa, która zdecydowała o tym, determinując los miasta i całych Nizin Majów zaznaczyła się właśnie tu, na północnym akropolu.

Scena protoklasycznej rebelii

Północny akropol Tikal, dziś wypakowany do granic możliwości piramidami w stylu Peten, był niegdyś centralnym ceremonialnym placem miasta. W centrum tej architektonicznej reprezentacji kosmologicznej idei granicy planów rzeczywistości prawie dwa tysiące lat temu (ok. 100 r. n.e.) umieszczono grób pierwszego k’uhul ajaw – boskiego władcy Majów. Jego imię to Yax Ehb’ Xook’. Władca, do którego, jako do protoplasty odwoływało się kilkanaście niespokrewnionych z nim genetycznie dynastii, jakie przez kolejne osiemset lat panowały nad Tikal. Rebeliant, który zmienił bieg dziejów na Nizinach Majów, wprowadzając nową kulturę, jaka kojarzy nam się do dzisiaj z ich złotym wiekiem. Odwracając się od swych suwerenów, panujących ze szczytów wielkich triadycznych piramid w Niecce Mirador-Calakmul, związał też los swej stolicy ze wschodzącą odległą środkowomeksykańską potęgą – Teotihuacan.

Królewska nekropolia boskich władców Tikal

Okres klasyczny od preklasycznego na południowych Nizinach Majów różni się przede wszystkim ubóstwianiem władców. O ile próżno szukać prochów panów pierwszego imperium w czeluściach potężnych triadycznych piramid El Mirador, Nakbe, El Tintal czy Yaxnohcah, północny akropol Tikal to w rzeczywistości wielka królewska nekropolia. Prócz protoplasty – Yax Ehb’ Xooka, znalazły się tu grobowce większości najważniejszych boskich władców miasta, przede wszystkim tych pochodzących z dynastii 13-te’ spokrewnionej z władcami Teotihuacan, które wpływało na los Nizin Majów aż do swego upadku około 550 r. n.e.

Galeria chwały

Spośród teotihuacańczyków na północnym akropolu pochowani są władcy: Yax Nuun Ayiin I (piramida 5D-34), jego syn Sihyaj Chan K’awiil II (piramida 5D-33), pierwszy kaloomte’ – władca władców i wielki zdobywca Sihyaj K’ahk’ (piramida 5D-32) oraz ostatni k’uhul ajaw z teotihuacańską krwią – nieszczęsny Wak Chan K’awiil (zrabowany pochówek na szczycie piramidy 5D-22). Piramida 5D-32, która wcześniej skrywała szczątki Sihyaj K’ahk’a, została przesunięta, by wtopić się w ścianę północnego akropolu, gdy umieszczono w niej szczątki K’inich Waawa. Był to pierwszy władca z dynastii 14-te’, która zasiadła na tronie Tikal po teotihuacańczykach, na początku epoki zwanej dzisiaj hiatusem.

Poza murami cmentarza

Poza północnym akropolem Tikal pochowany został np. Chak Tok Ich’aak I – XIV władca Tikal, który stracił życie w wyniku entrady Sihyaj K’ahka w 378 r. n.e. Chak Tok Ich’aaka I wraz z całą rodziną pochowano na Mundo Perdido. Na północnym akropolu nie spoczął również Kaloomte’ B’ahlam (pseudonim) – XIX władca Tikal, który wszedł na tron jako regent pani Ix Yok’in, córki Chak Tok Ich’aaka II. Pochowała go w grupie rezydencyjnej F, w której mieściła się prawdopodobnie siedziba jego rodu. W tej samej grupie F na dnie chultunu złożył ją później jej brat, Wak Chan K’awiil, kiedy udało mu się zdobyć władzę w Tikal.

Świątynia ognia i Wite’ Naah

Centralną piramidą północnego akropolu była położona w jej północnej części 5D-22. Gdy Sihyaj K’ahk’ wkroczył do Tikal w 378 r. n.e., zbudował u jej podnóża Wite’ Nah – budowlę, w której przechowywany był ogień pochodzący z ceremonii nowego ognia, przyniesiony do Tikal z Teotihuacan. W tym właśnie miejscu w 379 r. n.e. koronowany został Yax Nuun Aiin I – syn Jatz’oom Kuya, władcy odległego Teotihuacan. Konstrukcja ta została później zabudowana, a święty ogień prawdopodobnie przeniesiony do wnętrza piramidy 5D-22. Nad grobowcem Yax Ehb’ Xooka wybudowano świątynię 5D-26.

Północny akropol Tikal padał ofiarą licznych desakracji w trakcie burzliwej historii południowych Nizin Majów. Był palony w epoce protoklasycznej, prawdopodobnie w wyniku reakcji Chi Cha’ na bunt Yax Ehb’ Xooka. W trakcie późnoklasycznych najazdów Yuknoom Ch’eena II Wielkiego z dynastii Węża – Kaanul oraz B’ajlaj Chan K’awiila – władcy bocznej linii dynastii Yax Mutal, która prowadziła walkę o sukcesję z Dos Pilas palone i gruchotane były stele, ołtarze i maski na elewacjach piramid zaś groby plądrowane i profanowane.

UWAGA: Strona w rozbudowie. Na północnym akropolu Tikal trwają nadal wykopaliska archeologiczne… 😉

© Przemek A. Trześniowski | archeologia.edu.pl

Bibliografia:

Coe, William R. (1967) Tikal: A Handbook to the Ancient Maya Ruins, University of Pennsylvania Museum, Philadelphia

Coe, William R. (1965) Tikal: Ten Years of Study of a Maya Ruin in the Lowlands of Guatemala, „Expedition Magazine” Special Issue 8 (1), Penn Museum

Freidel, David (2018) Maya and the Idea of Empire, (in:) Katherine Brown i George Bey III (eds.) Pathways to Complexity: A View from the Maya Lowlands, University Press of Florida

Freidel, David (2012) Maya and the Idea of Empire

Guenter, Stanley P. (2002) Under a Falling Star: A Hiatus at Tikal, (thesis), La Trobe University, Bundoora, Victoria, Australia

Nakamura, Seiichi; Alexander Urízar (2017) Últimos resultados del Proyecto Acrópolis Norte de Tikal, (in:) Bárbara Arroyo, Luis Méndez, Salinas Gloria Ajú Álvarez (eds.) XXX Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala 2016, Museo Nacional de Arqueología y Etnología Guatemala, s. 273-276

Trześniowski, P.A. (2023) Tikal II: Entrada 378 r. n.e.

Trześniowski, P.A. (2023) Tikal III: Nowe rozdanie – od entrady po hiatus