Mezoameryka, archeologia, Maya, Majowie, Olmekowie, Tabasco, Meksyk, architektura, archeoastronomia, stanowisko archeologiczne, stanowiska archeologiczne, MFU, Middle Formative Usumacinta
Aguada Fenix to preklasyczne stanowisko archeologiczne w meksykańskim stanie Tabasco, nad rzeką Usumacinta. Od chwili odkrycia jest to stanowisko typowe dla architektury MFU (Middle Formative Usumacinta). MFU to nieznana wcześniej architektura, będąca prawdopodobnie konglomeratem idei inspirowanych olmeckim San Lorenzo Tenochtitlan w stanie Veracruz (Meksyk), uznawanym za najstarsze miasto Mezoameryki i wczesnopreklasycznych rozwiązań znad wybrzeża Pacyfiku w dzisiejszym meksykańskim stanie Chiapas, zwanych MFC (Middle Formative Chiapas).
Aguada Fenix odkryte zostało dzięki lotniczemu skanowaniu laserem (LiDAR) terenu stanów Veracruz i Tabasco w latach 2017-2020. O stanowisku zrobiło się głośno po publikacji wyników Middle Usumacinta Archaeological Project – zespołu archeologów, którym kierowali Takeshi Inomata i Daniela Triadan. Samo Aguada Fenix odkryte zostało w roku 2018.
Middle Formative Usumacinta (MFU)
(rys. P.A. Trześniowski CC BY-NC)
Kompleksy architektoniczne MFU (Middle Formative Usumacinta) składają się przede wszystkim z rozległego prostokątnego placu o przybliżonej orientacji północ-południe, często podniesionego w formie platformy. Wielki prostokąt otoczony 26-ma mniejszymi podłużnymi platformami na krawędziach, po 10 po stronie wschodniej i zachodniej i po trzy na krawędzi północnej i południowej. Dwie środkowe platformy wschodnie cofano nieco dalej na wschód, by tworzyły tzw. skrzydło wschodnie. W samych sercach konstrukcji mieszczą się grupy E – obserwatoria solarne, zapożyczone prawdopodobnie z układów MFC (Middle Formative Chiapas).
Kolejną cechą stanowisk wyposażonych w MFU (Middle Formative Usumacinta) jest prostokątna siatka drugorzędnych zabudowań i dróg. Większość układów MFU charakteryzują spore rozmiary: 500–1200 m długości.
(Šprajc et al. 2023: Fig 1 na licencji CC BY-NC)
Nazwa Middle Formative Usumacinta (MFU) pochodzi od terenu, na którym odkryto grupy –głównie w rejonie środkowego biegu rzeki Usumacinta oraz okresu, kiedy zostały zbudowane – epoki środkowopreklasycznej. Możliwym jest, że konstrukcja centralnej grupy MFU w Aguada Fenix (na stanowisku jest ich kilka) rozpoczęła się nieco wcześniej. Stanowiska MFU określana się ostrożnie mianem centrów ceremonialnych, nie miast, gdyż w przeciwieństwie do starszych od nich ośrodków olmeckich z okolic San Lorenzo czy też stanowisk z MFC z Chiapas, brakuje tutaj pozostałości architektury mieszkalnej – domów zwykłych ludzi.
Göbekli Tepe Mezoameryki
Wyniki badań archeologicznych sugerują, że budowniczowie Aguada Fenix i innych kompleksów MFU (Middle Formative Usumacinta) prowadzili wędrowny tryb życia, próbując ogrodnictwa i początków rolnictwa. W ceremonialnych centrach mogli przybywać okresowo, w celu odprawienia rytuałów związanych z cyklami agrarnymi.
Archeoastronomia Aguada Fenix wykazała poprzez pomiary ukierunkowania budynków i ich zestawienie z ważnymi fenomenami astronomicznymi w epoce środkowopreklasycznej, że rytuały odprawiano w szczycie pory suchej. Zgadzałoby się to z obserwacjami w terenie – w porze deszczowej główna droga prowadząca do Aguada Fenix z północy była zalewana przez wodę.
Platforma w Aguada Fenix
(©Alfonsobouchot na licencji CC BY-SA 4.0)
Główna platforma MFU w Aguada Fenix jest najstarszą i najbardziej masywną budowlą Majów. Platforma ma 1413 m długości i 399 m szerokości. Przy wysokości około 15 m zdetronizowała pod względem objętości słynną piramidę La Danta w El Mirador (Petén, Gwatemala), uznawaną do tej pory za największą piramidę Majów (72 m wysokości) i najbardziej masywną budowlę południowej Mezoameryki (przy objętości 2 600 000 m3 ustępuje Tlachihualtepetl – wielkiej piramidzie z Cholula, która przy objętości 4 450 000 m3 jest najbardziej masywną piramidą Ziemi).
Objętość platformy w Aguada Fenix, z uwzględnieniem dostępnych zasobów oszacowano na 3 200 000–4 300 000 m3. Jej konstrukcja wymagała 10–13 milionów dni roboczych.
Najstarsza budowla Majów
Najstarsze ślady ludzkie, odkryte pod centralną platformą MFU (Middle Formative Usumacinta) w Aguada Fenix zostały wydatowane na około 1200 p.n.e. pod koniec epoki wczesnopreklasycznej. Konstrukcja samej platformy rozpoczęła się jednak nieco później, około 1100-1050 p.n.e. Około 1000 p.n.e. platforma miała wysokość 6 m. Je konstrukcja zakończyła się 800-750 p.n.e. trwała zatem 250-350 lat. Z epoki środkowpekrasycznej pochodzą również ofiary zakładzinowe, znalezione na centralnej osi grupy E, w pobliżu wschodniej platformy. Depozyty NR3, NR4, NR7, NR8 i NR9 datowane na 850 p.n.e. zawierały zielony kamień, m.in. jadeit oraz ceramikę.
Filary uniwersum
W depozytach NR7-9 datowanych również na 850 p.n.e. artefakty ułożone były na kształt kwinkunksu – symbolu oznaczającego oś wszechświata i cztery kierunki kardynalne. Depozyt NR10 datowany na 900 p.n.e. zawierał gliniane artefakty pomalowane na czerwono, ale naśladujące kształtem siekierki wotywne z zielonego kamienia (np. jadeitu, malachitu, serpentynitu), ułożone na kształt kwinkunksu. Kwinkunks to jeden z najbardziej pierwotnych symboli Mezoameryki, zaszyty w głębi u samych podstaw panmezoamerykańskiej kosmologii.
Najciekawszym, jak dotąd, okazał się depozyt NR 11, datowany na 900 p.n.e. W ustawionych w kwinkunks muszlach zdeponowano tam barwniki: niebieski, zielony i żółty. U późniejszych Majów podobne kolory symbolizowały strony świata. Ludzie z Aguada Fenix, ok. 900 n.e. wiedzieli więc o kwinkunksach z zielonego kamienia, a także o tym co taki kształt symbolizuje, jednak nie mieli jeszcze wtedy do dostępu do minerałów, jak jadeit.
Rekordowe rozmiary grupy E w Aguada Fenix
Idąc za ciosem, rekordzistką okazała się również grupa E na centralnej platformie w Aguada Fenix. Mając aż 401 m długości, przebiła dwustudziesięciometrową wschodnią platformę grupy E z El Güiro (Wakna) w Niecce Mirador-Calakmul. Grupa E z głównej platformy MFU w Aguada Fenix, podobnie jak platforma, jest oczywiście ukierunkowana astronomicznie na ważne wydarzenia dla społeczności budowniczych stanowiska.
Archeoastronomia w Aguada Fenix
Grupa E głównej platformy MFU w Aguada Fenix jest zorientowana na 99,9˚E. W epoce środkowopreklasycznej wycelowana była zatem we wschody Słońca w dniach 24 II i 17 X (Grupa 2 w klasyfikacji Šprajca). Daty te oddzielone są o 130 dni, co stanowi połowę roku w ceremonialnym 260-dniowym kalendarzu tzolk’in i może być jednym z najstarszych dowodów użytkowania tego kalendarza w Mezoameryce, zakodowanego w orientacji astronomicznej kompleksów architektonicznych MFU.
Odkrycie orientacji archeoastronomicznej grupy E na wielkiej platformie MFU w Aguada Fenix i interpetacja jej znaczenia przesuwa wstecz o całe tysiąclecie najstarsze znane dowody epigraficzne na używanie 260-dniowego kalendarza tzolk’in, które pochodzą z San Bartolo. Zdaniem odkrywców, Aguada Fenix i inne grupy MFU znad Usumacinty to cywilizacyjny pomost między kulturami Majów, zespołem kultur olmeckich i wybrzeżem Pacyfiku.
Badania archeologiczne w Aguada Fenix nadal trwają…
© Przemek A. Trześniowski | archeologia.edu.pl
Wsparcie dla portalu Mezoameryka
Jeżeli uznasz treści publikowane na portalu MEZOAMERYKA: archeologia.edu.pl za użyteczne, wesprzyj nas, przyłączając się do akcji przedłużenia działalności portalu. Wierząc mocno w powszechny i darmowy dostęp do wiedzy, od trzech lat utrzymuję portal własnym sumptem, bez reklam. Opublikowałem tutaj w tym czasie ponad 200 artykułów z materiałami i informacjami pozyskanymi w terenie. Jednak, z roku na rok koszty utrzymania portalu rosną i obecnie jest to już prawie 1200 zł. Dlatego zorganizowałem zbiórkę pod adresem: zrzutka.pl/ndatd3. Zachęcam do nawet najdrobniejszych wpłat. Wspierajmy polską naukę 
Bibliografia:
Inomata, Takeshi (2023) Origins of Maya Civilization Examined at Aguada Fénix, Mexico. Amerind Foundation
Inomata, Takeshi; Daniela Triadan (2022) Early Formal Ceremonial Complexes and Olmec-Maya Interaction. The Arizona Archaeological & Historical Society
Inomata, Takeshi; Juan Carlos Fernandez-Diaz, Daniela Triadan et al. (2021) Origins and spread of formal ceremonial complexes in the Olmec and Maya regions revealed by airborne lidar, “Nature Human Behaviour” 25:1487–1501
Inomata, Takeshi; Daniela Triadan, Verónica A. Vázquez López, et al. (2020) Monumental architecture at Aguada Fénix and the rise of Maya civilization, Nature 582, s. 530-533.
Šprajc, Ivan; Takeshi Inomata, Anthony F. Aveni (2023) Origins of Mesoamerican astronomy and calendar: Evidence from the Olmec and Maya regions. Science Advances 9, eabq7675(2023)
Trześniowski, Przemek A. (2022) Lidar na przesmyku Tehuantepec i potężne konstrukcje w Tabasco – pomost między kulturami Majów i Olmeków?, „Archeowieści” 2022
Trześniowski, Przemek A. (2022) O co chodzi z tymi Olmekami? Cultura madre czy culturas hermanas?, „Archeowieści”
Trześniowski, Przemek A. (2022) Znaczenie odkryć w San Lorenzo i Aguada Fénix związane z kalendarzem Mezoameryki: kalendarze zaklęte w architekturze, „Archeowieści”
Trześniowski, Przemek A. (2022) Nowe odkrycia w San Bartolo: najstarszy bezpośredni dowód użycia kalendarza na Nizinach Majów, „Archeowieści”
Trześniowski, Przemek A. (2024) Początki astronomii i kalendarza Mezoameryki: nowe dowody w architekturze z terenów Majów i Olmeków. „Archeowieści”
13 komentarzy