Mezoameryka, archeologia, Maya, Majowie, Olmekowie, Tabasco, Meksyk, architektura, archeoastronomia
Aguada Fenix to preklasyczne stanowisko archeologiczne w meksykańskim stanie Tabasco, nad rzeką Usumacinta, o nieznanej wcześniej architekturze, będącej prawdopodobnie złożeniem idei inspirowanych olmeckim San Lorenzo Tenochtitlan w stanie Veracruz (Meksyk), uznawanym za najstarsze miasto Mezoameryki i wczesnopreklasycznymi rozwiązaniami znad wybrzeża Pacyfiku w dzisiejszym meksykańskim stanie Chiapas. Aguada Fenix odkryte zostało dzięki lotniczemu skanowaniu laserem (LiDAR) terenu stanów Veracruz i Tabasco w latach 2017-2020 i ogłoszone przez Middle Usumacinta Archaeological Project – zespół archeologów, którym kierowali Takeshi Inomata i Daniela Triadan. Samo Aguada Fenix odkryte zostało w roku 2018.
Middle Formative Usumacinta (MFU)
(rys. P.A. Trześniowski CC BY-NC)
Nowe kompleksy architektoniczne składają się przede wszystkim z rozległego prostokątnego placu o przybliżonej orientacji północ-południe, często podniesionego w formie platformy. Wielki prostokąt otoczony 26-ma mniejszymi podłużnymi platformami na krawędziach, po 10 po stronie wschodniej i zachodniej, przy czym dwie środkowe platformy wschodnie cofano nieco dalej na wschód, by tworzyły tzw. skrzydło wschodnie i po trzy na krawędzi północnej i południowej. W samych sercach konstrukcji mieszczą się grupy E – obserwatoria solarne. Kolejną cechą MFU jest prostokątna siatka drugorzędnych zabudowań i dróg. Większość MFU ma 500–1200 m długości.
(Šprajc et al. 2023: Fig 1 na licencji CC BY-NC)
Ten nowy rodzaj architektury nazwano Middle Formative Usumacinta (MFU). Nazwa pochodzi od terenu, na którym odkryto grupy –głównie w rejonie środkowego biegu rzeki Usumacinta oraz okresu, kiedy zostały zbudowane – epoki środkowopreklasycznej. Możliwym jest, że konstrukcja centralnej grupy MFU w Aguada Fenix (na stanowisku jest ich kilka) rozpoczęła się nieco wcześniej. Stanowiska MFU określana się ostrożnie mianem centrów ceremonialnych, nie miast, gdyż w przeciwieństwie do starszych od nich ośrodków olmeckich z okolic San Lorenzo czy też stanowisk z MFC z Chiapas, brakuje tutaj pozostałości architektury mieszkalnej – domów zwykłych ludzi.
Göbekli Tepe Mezoameryki
Budowniczowie Aguada Fenix i innych kompleksów MFU prowadzili wędrowny tryb życia, próbując ogrodnictwa i początków rolnictwa. W ceremonialnych centrach mogli przybywać okresowo, w celu odprawienia rytuałów związanych z cyklami agrarnymi. Archeoastronomia dowiodła poprzez pomiary ukierunkowania budynków i ich zestawienie z ważnymi fenomenami astronomicznymi w epoce środkowopreklasycznej, że rytuały odprawiano w szczycie pory suchej. Zgadzałoby się to z obserwacjami w terenie – w porze deszczowej główna droga prowadząca do Aguada Fenix z północy była zalewana przez wodę.
Platforma w Aguada Fenix
(©Alfonsobouchot na licencji CC BY-SA 4.0)
Główna platforma MFU w Aguada Fénix jest najstarszą i najbardziej masywną budowlą Majów. Platforma ma 1413 m długości i 399 m szerokości. Przy wysokości około 15 m zdetronizowała pod względem objętości słynną piramidę La Danta w El Mirador (Petén, Gwatemala), uznawaną do tej pory za największą piramidę Majów (72 m wysokości) i najbardziej masywną budowlę południowej Mezoameryki (przy objętości 2 600 000 m3 ustępuje Tlachihualtepetl – wielkiej piramidzie z Cholula, która przy objętości 4 450 000 m3 jest najbardziej masywną piramidą Ziemi). Objętość platformy w Aguada Fénix, z uwzględnieniem dostępnych zasobów oszacowano na 3 200 000–4 300 000 m3. Jej konstrukcja wymagała 10–13 milionów dni roboczych.
Najstarsza budowla Majów
Najstarsze ślady ludzkie, odkryte pod centralną platformą MFU w Aguada Fenix zostały wydatowane na około 1200 p.n.e. pod koniec epoki wczesnopreklasycznej. Konstrukcja samej platformy rozpoczęła się jednak nieco później, około 1100-1050 p.n.e. Około 1000 p.n.e. platforma miała wysokość 6 m. Je konstrukcja zakończyła się 800-750 p.n.e. trwała zatem 250-350 lat. Z epoki środkowpekrasycznej pochodzą również ofiary zakładzinowe, znalezione na centralnej osi grupy E, w pobliżu wschodniej platformy. Depozyty NR3, NR4, NR7, NR8 i NR9 datowane na 850 p.n.e. zawierały zielony kamień, m.in. jadeit oraz ceramikę.
Filary uniwersum
W depozytach NR7-9 datowanych również na 850 p.n.e. artefakty ułożone były na kształt kwinkunksu – symbolu oznaczającego oś wszechświata i cztery kierunki kardynalne. Depozyt NR10 datowany na 900 p.n.e. zawierał gliniane artefakty pomalowane na czerwono, ale naśladujące kształtem siekierki wotywne z zielonego kamienia (np. jadeitu, malachitu, serpentynitu), ułożone na kształt kwinkunksu. Najciekawszym, jak dotąd, okazał się depozyt NR 11, datowany na 900 p.n.e. W ustawionych w kwinkunks muszlach położono tam barwnik: niebieski, zielony i żółty. U późniejszych Majów podobne kolory symbolizowały strony świata. Ludzie z Aguada Fenix, ok. 900 n.e. wiedzieli więc o kwinkunksach z zielonego kamienia, a także o tym co taki kształt symbolizuje, jednak nie mieli jeszcze wtedy do dostępu do minerałów, jak jadeit.
Rekordowe rozmiary grupy E w Aguada Fenix
Idąc za ciosem, rekordzistką okazała się również grupa E na centralnej platformie w Aguada Fenix. Mając aż 401 m długości, przebiła dwustudziesięciometrową wschodnią platformę grupy E z El Güiro (Wakna) w Niecce Mirador-Calakmul. Grupa E z głównej platformy MFU w Aguada Fenix, podobnie jak platforma, jest oczywiście ukierunkowana astronomicznie na ważne wydarzenia dla społeczności budowniczych stanowiska.
Archeoastronomia w Aguada Fenix
Grupa E głównej platformy MFU w Aguada Fenix w epoce środkowopreklasycznej jest zorientowana na 99,9˚E, wycelowana była zatem we wschody Słońca w dniach 24 II i 17 X. Daty te oddzielone są o 130 dni, co stanowi połowę roku w ceremonialnym 260-dniowym kalendarzu tzolk’in i może stanowić jeden z najstarszych dowodów użytkowania tego kalendarza w Mezoameryce, zakodowanego w orientacji astronomicznej kompleksów architektonicznych MFU. Odkrycie to przesuwa wstecz o całe tysiąclecie najstarsze znane dowody epigraficzne na używanie tego kalendarza, które pochodzą z San Bartolo. Zdaniem odkrywców, Aguada Fenix i inne grupy MFU znad Usumacinty to cywilizacyjny pomost między kulturami Majów, Olmeków i wybrzeżem Pacyfiku.
Badania archeologiczne w Aguada Fenix nadal trwają…
© Przemek A. Trześniowski | archeologia.edu.pl
Bibliografia:
Inomata, Takeshi (2023) Origins of Maya Civilization Examined at Aguada Fénix, Mexico. Amerind Foundation
Inomata, Takeshi; Daniela Triadan (2022) Early Formal Ceremonial Complexes and Olmec-Maya Interaction. The Arizona Archaeological & Historical Society
Inomata, Takeshi; Juan Carlos Fernandez-Diaz, Daniela Triadan et al. (2021) Origins and spread of formal ceremonial complexes in the Olmec and Maya regions revealed by airborne lidar, “Nature Human Behaviour” 25:1487–1501
Inomata, Takeshi; Daniela Triadan, Verónica A. Vázquez López, et al. (2020) Monumental architecture at Aguada Fénix and the rise of Maya civilization, Nature 582, s. 530-533.
Šprajc, Ivan; Takeshi Inomata, Anthony F. Aveni (2023) Origins of Mesoamerican astronomy and calendar: Evidence from the Olmec and Maya regions. Science Advances 9, eabq7675(2023)
Trześniowski, Przemek A. (2022) Lidar na przesmyku Tehuantepec i potężne konstrukcje w Tabasco – pomost między kulturami Majów i Olmeków?, „Archeowieści” 2022
Trześniowski, Przemek A. (2022) O co chodzi z tymi Olmekami? Cultura madre czy culturas hermanas?, „Archeowieści”
Trześniowski, Przemek A. (2022) Znaczenie odkryć w San Lorenzo i Aguada Fénix związane z kalendarzem Mezoameryki: kalendarze zaklęte w architekturze, „Archeowieści”
Trześniowski, Przemek A. (2022) Nowe odkrycia w San Bartolo: najstarszy bezpośredni dowód użycia kalendarza na Nizinach Majów, „Archeowieści”
9 komentarzy