Mezoameryka, architektura, Maya, Majów, Majowie, Styl Wschodniego Wybrzeża
Styl Wschodniego Wybrzeża to postklasyczna architektura Majów, występująca w północno-wschodniej części półwyspu Jukatan. Charakteryzuje go maksymalna redukcja rozmiarów – praktycznie brak tutaj architektury monumentalnej: piramid, boisk etc.
Nowością technologiczną w architekturze Wschodniego Wybrzeża były płaskie dachy, początkowo podpierane koncentrycznym sklepieniem kroksztynowym (np. El Templo), następnie więźbą dachową z drewnianym stelażem. Sklepienia takie rzadko mogły dotrwać do naszych czasów. W I poł. XIX stulecia raportowali je z Tulum (Zama) John Lloyd Stephens i Frederick Catherwood. Kilka zachowało się w środowisku zamkniętym, w jaskiniach na Riviera Maya.
Opasane wysoko ciężkim gzymsem i fryzem ściany często rozchodziły się na zewnątrz, ku górze, nadając strukturom zbudowanym w Stylu Wschodniego Wybrzeża formę jakby rozkwitającego grzyba (np. Świątynia Nurkującego Boga w Zama-Tulum). W dolnej części zdarzały się listwy przypodłogowe.
(fot: P.A. Trześniowski 2022)
Charakterystycznym wyróżnikiem Stylu Wschodniego Wybrzeża były cofnięte nadproża. Nisze, szersze niż wejścia, przyjmowały wraz z nimi kształt litery T, czyli majańskiego glifu IK, symbolizującego wiatr – bardzo wyraźny żywioł na wschodnim wybrzeżu Półwyspu Jukatan. Pomimo iż kamienne nadproża zajmowały często miejsce drewnianych, które wykonywane były z żelaznego drzewa, po latach, niestety, pękają, dźwigając dość spory ciężar zadaszenia.
W przypadku szerszych wejść nadproża były dodatkowo wspierane filarami (np. Xlahpak), kolumnami, lub kolumnami półokrągłymi (jak te w Muyil-Chunyaxche). Filary lub kolumny dzieliły wejścia na potrójne, tworząc swego rodzaju portyk. W świątyniach z wewnętrznym sanktuarium dodatkowe dwa wejścia mogły znajdować się na bocznych ścianach struktur (jak w Muyil-Chunyaxche, Xel Ha czy Akumal A).
Elewacje świątyń w Stylu Wschodniego Wybrzeża kryte były polichromią, czego przykłady zachowały się np. w Xel Ha czy Akumal A. Najsłynniejszym przykładem polochromii są zniszczone dziś w sporej części freski z tzw. Świątyni Fresków w Tulum-Zama, zaraportowane jeszcze przez Johna L. Stephensa. Niestety Świątynia Fresków odkryta została ostatniego dnia ekspedycji, która, ze względu na trudne warunki, miała mocno ograniczony czas trwania, więc Frederick Catherwood nie zdążył ich uwiecznić.
Charakterystycznym układem pomieszczeń w Stylu Wschodniego Wybrzeża, w miejsce długich i wąskich komnat ustawianych równolegle w okresie klasycznym, były wewnętrzne komnaty opasane zewnętrznymi w formie korytarza w kształcie litery U lub C. Układy takie zachowały się np. w Tulum-Zama, Muyil-Chunyaxche, Xel Ha czy Akumal A oraz w Las Pistolas czy Recodo San Juan w rezerwacie biosfery Sian Ka’an.
Nowinką techniczną Stylu Wschodniego Wybrzeża były jedyne w majańskiej architekturze struktury dwupiętrowe. Możliwości takie osiągano umieszczając pomieszczenie górnego piętra na fundamentach w postaci ścian wewnętrznego pomieszczenia poniżej. Układy takie są nieliczne, najsłynniejszym z nich jest tzw. Świątynia Fresków w Tulum-Zama i świątynia w Paamul.
(fot: P.A. Trześniowski 2020)
Architektura sakralna w Stylu Wschodniego Wybrzeża, prócz świątyń to również mniejsze od nich oratoria-kapliczki, będące w zasadzie miniaturowymi modelami świątyń oraz odkryte ołtarze. Ten ostatni typ architektury sakralnej zachował się głównie w jaskiniach.
(fot: P.A. Trześniowski 2020)
(fot: P.A. Trześniowski 2022)
Charakterystycznym elementem struktur świątynnych budowanych w Stylu Wschodniego Wybrzeża są otwory w tylnej ścianie, ponad znajdującym się poniżej ołtarzem. Nie mogło w ich wypadku chodzić o funkcje archeoastronomiczne, ponieważ budynki te miały bardzo różną orientację. Być może były to wywietrzniki, odprowadzające dym z palonego na ołtarzach kadzidła pom (copal)?
(fot: P.A. Trześniowski 2021)
(fot: P.A. Trześniowski 2022)
Wschodnie wybrzeże Półwyspu Jukatan musiało siłą rzeczy być mocno związane z Morzem Karaibskim. Ma to odzwierciedlenie w sztukaterii nadproży niektórych świątyń i budowli rezydencyjnych, w których wykorzystywane były fragmenty koralowców (np. w Zama-Tulum czy na stanowiskach Michela Peissela, znajdujących się na terenie rezerwatu biosfery Sian Ka’an).
W jednej ze świątyń w Stylu Wschodniego Wybrzeża na terenie rezerwatu biosfery Sian Ka’an ustawiono ołtarz wykonany z dużej kolonii koralowca. Świątynia ta różni się od innych budowli w Stylu Wschodniego Wybrzeża – w rzucie pionowym jest owalna (kształt niezwykle rzadko stosowany w majańskiej architekturze). Spośród świątyń zbudowanych w Stylu Wschodniego Wybrzeża jeszcze tylko tzw. Świątynia Boga Wiatru w Tulum-Zama, choć sama ma tradycyjny kształt, stoi na owalnej platformie. Owalne jest również wewnętrzne sanktuarium postklasycznej świątyni w Las Pistolas, w Sian Ka’an. Fragment koralowca w Recodo San Juan stał się również elementem nadproża.
UWAGA: Materiał w trakcie rozbudowy…
© Przemek A. Trześniowski | archeologia.edu.pl
13 komentarzy