Mezoameryka, Niziny Majów, Chenes, Campeche, Jukatan, Meksyk
Region Chenes położony jest w północno-wschodniej części obecnego meksykańskiego stanu Campeche na Półwyspie Jukatan. Region Chenes obejmuje obszar 800 km², od obecnej osady Hopelchen (maaya t’aan: pięć jaskiń) na północy do Dzibalchen (maaya t’aan: siedem jaskiń) na południu. Nazwa regionu Chenes pochodzi od słowa chen (maaya t’aan: jaskinia/studnia/lej krasowy). Terminem chen w czasach klasycznej cywilizacji Majów określało się ceremonialne centra wielkich miast. Podobnie nazywano również osady w regionie Chenes, które przy okazji poszczycić się mogą dużą ilością głębokich lejów krasowych, z których najsłynniejszą była Gruta de Xtacumbilxunan.
Historia regionu Chenes
(fot: P.A. Trześniowski 2021)
Najstarsze ślady działalności ludzkiej w regionie Chenes sięgają okresu środkowo-preklasycznego, jak np. Dzibilnocac, Santa Rosa Xtampak czy w jednej z dwóch cenot w Xcalumkin, gdzie w trakcie wykopalisk archeologicznych znaleziono ceramikę pochodzącą jeszcze z tego okresu . Okres największego rozkwitu regionu Chenes przypadał na okres klasyczny. Wydaje się, że w okresie postklasycznym obszar został na wpół opuszczony, a jeszcze później, w okresie kolonialnym, został zamieszkany przez grupę etniczną Kejache. Z okresu kolonialnego znaleźć tu można sporo miejscowości z typową dla hiszpańskich kolonizatorów zabudową. W centrum Iturbide widać resztki umocnień wzniesionych po wybuchu Wielkiej Insurekcji Majów (1847-1935). Region Chenes do dziś zamieszkany jest przez duże społeczności Majów.
Eksploracja regionu Chenes
Region Chenes, jako pierwsza, eksplorowała para znanych odkrywców, podróżników i prekursorów archeologii Majów: John L. Stephens i Frederick Catherwood. Znane są ich relacje np. z Santa Rosa de Xtampak, jednak z regionem Chenes w spuściźnie Stephensa i Catherwooda kojarzona jest przede wszystkim słynna jaskinia z Bolonchen (maaya t’aan: dziewięć jaskiń) – Gruta de Xtacumbilxunan. Oryginalną drabinę z czasów Stephensa i Catherwooda można było oglądać w Bolonchen jeszcze kilka lat temu. Niestety Gruta de Xtacumbilxunan uległa zawaleniu, zaś widoczna na rycinach Catherwooda drabina zniszczeniu.
W latach 1881-1891 stan zachowania różnych budowli w regionie Chenes dokumentował fotograficznie Teobert Maler. Na początku XX stulecia po regionie Chenes podróżowali Eduard Seler i Herbert Spinden. W 1936 r. Harry E.D. Pollock odwiedził wiele stanowisk w Chenes, pozostawiając szczegółowy opis ich architektury.
Badania archeologiczne regionu Chenes
W 1949 r. George W. Brainerd badał ceramikę w Dzibilnocac i Santa Rosa Xtampak. Niestety, śmierć Brainerda przerwała te badania, choć później potwierdzono niektóre z jego wniosków jak np. występowanie w regionie Chenes ceramiki Pizarra. W 1956 r. Ricardo de Robina przeprowadził badania powierzchniowe w Hochob, a następnie wykonał szkic centralnej części Tabasqueno. W 1973 r. Fundacja Archeologiczna Nowego Świata (NWAF) pod dyrekcją Raya T. Matheny’ego i z udziałem Freda Nelsona zrealizowała w regionie Chenes kilka projektów. Na początku lat 80. George F. Andrews odwiedził Tabasqueno i opisał m.in. konstrukcję z czworokątną podstawą (wieżę), znaną wśród mieszkańców regionu jako El Reloj. Najnowszą publikację na temat ceramiki regionu Chenes opracowała Lorraine Williams-Beck, która przeanalizowała materiał z 23 stanowisk archeologicznych.
(fot. P.A. Trześniowski 2019)
Kultura regionu Chenes
(fot: P.A. Trześniowski 2022)
Charakterystycznym elementem kulturowym regionu Chenes jest styl architektoniczny o tej samej nazwie. Późnoklasyczny styl Chenes kojarzony jest przede wszystkim z zoomorficznymi portalami i kolumnami masek przedstawiających istoty ponadnaturalne na narożnikach świątyń. W stylu Chenes występują też jednak wieże, które podobnie jak w stylu architektonicznym Rio Bec mogły symbolizować piramidy i zaokrąglone narożniki budynków – cecha charakterystyczna dla Rio Bec. Najsłynniejsze stanowiska prezentujące architekturą typową dla stylu Chenes to Santa Rosa de Xtampak, Dzibilnocac, Hochob i Tabasqueno. Architektura regionu Chenes wykazuje również cechy wspólne ze stylem architektonicznym Puuc. Jest to przede wszystkim sztukateria w postaci zdobiących elewacje budynków półkolumn.
(fot: P.A. Trześniowski 2022)
© Przemek A. Trześniowski | archeologia.edu.pl
Bibliografia:
Andrews, George F. (1984) Estudio arquitectónico de sitios de Yucatán y Campeche. Informe de trabajo de campo de la temporada 1984. Archivo de la Sección de Arqueología del Centro Regional de Yucatán, INAH, Mérida.
Gendrop, Paul (1983) Los estilos Río Bec, Chenes y Puuc en la arquitectura Maya. UNAM, México
Williams-Beck, Lorraine (1999) Tiempo en trozos: Cerámica de la Región de los Chenes, Campeche, México. Gobierno del
Estado de Campeche, México
13 komentarzy