Teobert Maler (1842-1917)

Maler publikował fotografie z najtrudniej dostępnych stanowisk archeologicznych na Nizinach Majów: w Peten, wzdłuż rzeki Uxumacinta i w rejonie Puuc [..] Dokumentując olbrzymią ilość majańskich inskrypcji [..], Maudslay i Maller przyczynili się do późniejszego odszyfrowania pisma Majów
– P. A. Trześniowski, Bramy Xibalby…

Teobert Maler (1842-1917) przybył do Meksyku w 1864 roku jako ochotnik w austriackiej ekspedycji wojskowej arcyksięcia Maksymiliana, wspierającej jego cesarskie roszczenia do korony Meksyku. Kariera wojskowa Malera zakończyła się jednak wraz z upadkiem i egzekucją Maksymiliana w 1867 roku. W przeciwieństwie do np. hr. Wodzickiego i wielu innych internowanych powstańców styczniowych, którzy wybrali walkę w szeregach cesarskich zamiast więzienia w Austrii, postanowił zostać w Meksyku, którego piękno go urzekło. Uczynił Meksyk swym przybranym domem, a dokumentacja dziedzictwa Majów stała się dziełem jego życia.

Zwiedzając świat z biurem cesarza Maksymiliana

Teobert Maler urodził się 12 stycznia 1842 r. w Rzymie, w rodzinie dyplomaty księstwa Badenii. Studiował inżynierię i architekturę w Karlsruhe. W wieku 21 lat przeprowadził się do Wiednia, gdzie rozpoczął pracę jako architekt i został obywatelem Austrii. Zapragnął zobaczyć Meskyk – do armii cesarza Maksymiliana zaciągnął się jako zwykły kadet.

Żołnierz w przegranej sprawie…

Po egzekucji cesarza Maksymiliana i opuszczeniu cesarskiej armii w randze kapitana, Teobert Maler spędził 11 lat podróżując dookoła Meksyku. W tym czasie zaczął fotografować ruiny, doskonaląc swoje umiejętności fotograficzne i rozwijając żywe zainteresowanie prekolumbijską przeszłością Meksyku.

Europa, Europa…

Teobert Maler wrócił do Europy w 1878 roku, ze względu na skomplikowane procedury spadkowe. Pozostał tam osiem lat, aż do rozstrzygnięcia sporu o majątek ojca. W międzyczasie zamieszkał w Paryżu, gdzie dawał wykłady na temat prekolumbijskiego Meksyku i uzupełniał swą wiedzę na temat Mezoameryki w tamtejszych bibliotekach. W 1885 roku, w wieku 43 lat, powrócił jednak do Meksyku, wyposażony w środki ze spadku.

Maler na Jukatanie

Choć jego wcześniejsze podróże były dość intensywne, Teobert Maler dopiero teraz wyruszył po raz pierwszy na półwysep Jukatan. Osiadł w cichym miasteczku Ticul na północy półwyspu i tam otworzył swe studio fotograficzne. Zhispanizował swe imię na Teoberto. Maler nie dokonał żadnych znaczących odkryć w 1885 roku, poświęcił jednak sporą część tego czasu na naukę języka Majów, zawzięcie lustrując z nimi okolicę. Wizytował też znane stanowiska archeologiczne jak Uxmal czy Chichen Itza, gdzie zamieszkał w ruinach na trzy miesiące. Jego poważne eksploracje Jukatanu rozpoczęły się dopiero w 1886 r. i trwały z wielką intensywnością do 1894 roku.

Kosztowna pasja, przepuszczony spadek…

Fotografowanie trudno dostępnych stanowisk archeologicznych okazało się być dość kosztownym zajęciem. Takim pozostaje zresztą i dziś… Teobert Maler musiał wymyślić sposób zarabiania na swojej rosnącej kolekcji. Przez kilka lat sprzedawał fotografie majańskich ruin z Jukatanu, jednak nie zaspokajało to jego potrzeb finansowych. Podobnie jak artykuły, które pisał do niemieckiego magazynu geograficznego i etnograficznego Globus i sporadycznie innych czasopism, nie mogły zaspokoić jego pragnienia wniesienia trwałego wkładu w archeologię.

Pierwsze publikacje – własny sumpt Malera

Aby zwiększyć dochody, a także reputację w kręgach akademickich, Maler zaczął przygotowywać zestawy dużych rycin, jednolicie oprawionych, uzupełnionych planami sytuacyjnymi i innymi informacjami, przeznaczonych do sprzedaży muzeom i uniwersytetom. Szukając nabywców na odbitki, zwrócił na siebie uwagę Harvard’s Peabody Museum, co wreszcie dało mu jakąś płatną pracę.

Złote lata z Peabody

Na początku 1898 roku Teoberto Maler wyruszył na swą pierwszą ekspedycję pod auspicjami Peabody Museum Uniwersytetu Harvarda – badania w regionie Palenque. Była to pierwsza z trzech dużych ekspedycji, jakich podjął się dla Peabody w latach 1898-1905. Przeprowadził się wtedy do San Cristobal de las Casas w sercu stanu Chiapas. W Palenque, gdzie spędził tydzień, spotkał szwajcarskiego botanika Gustava Bernoulliego, który opowiedział mu o ruinach Tikal. Silny temperament Malera, który służył mu dobrze jako odkrywcy, działał jednakże na niekorzyść w jego kontaktach z Peabody i doprowadził w rezultacie do zakończenia współpracy z muzeum w 1909 r. Peabody nie chciało publikować tak wielu fotografii i rycin, jak Maler uważał to za stosowne. Ostatnią z prac Teoberta Malera Peabody Museum wydało dopiero w 1912 r.

Maler i kobiety…

Teobert Maler nie miał czasu dla kobiet. Gdyby był żonaty, nie mógłby pewnie wykonywać tak długich ekspedycji. Co prawda głowy rodzin w czasach wiktoriańskich udawały się czasem w dłuższe i pełne niebezpieczeństw wyprawy, jednak ten rodzaj aktywności, którą Maler prowadził przez 20 lat, byłby czymś niezwykłym dla człowieka z rodziną… Poświęcił się pasji.

Smutny zmierzch Malera…

Teobert Maler zakończył okres intensywnych ekspedycji w 1905 r. Późniejsze lata spędził w Merida, gdzie wykładał architekturę Majów w Akademii Sztuk Pięknych. Nadal sprzedawał fotografie… Niestety, bezskutecznie usiłował znaleźć sponsorów do publikacji swych kolejnych raportów. W 1910 r. odbył nawet w tym celu wycieczkę do Europy. Niestety, większość jego dorobku doceniona została pośmiertnie. Maler zmarł w ubóstwie 22 listopada 1917 r. w wieku 75 lat.

Teobert Maler – jedna z najważniejszych postaci w archeologii Majów

Teobert Maler kontynuował prace Alfreda P. Maudslaya w Tikal dla Peabody Museum i w Yaxchilan, któremu nadał obowiązującą nazwę. Odkrył ruiny w Yaxha, Naranjo, Ceibal i Xunantunich. Nadał nazwę regionowi Rio Bec. Dokumentował Piedras Negras, badał również jaskinie w rejonie Benque Viejo, na dzisiejszym pograniczu Gwatemali i Belize. Zapisał się trwale w archeologii Majów

Niestrudzony fotograf

Jako fotograf ekspedycyjny Teobert Maler był bezkonkurencyjny, a jego doskonale skomponowane fotografie nie mają sobie równych. Potrafił dostosować ekspozycję tak, aby oddać szczegóły zarówno w świetle, jak i w cieniu. Przy komponowaniu obrazów często wzbogacał je postaciami mężczyzn, opartych o drzwi lub siedzących na ziemi dla porównania skali. O jego umiejętnościach technicznych świadczą również wykonane przez niego powiększenia w technologii platynotypii, niezwykle trudnej do zastosowania w klimacie tropikalnym i w prymitywnej ciemni.

Fotograficzne rekonstrukcje

Przykładem perfekcji, do której Maler dążył, są jego fotografie porozbijanych monumentów. Fotografował fragment po fragmencie pokruszone zabytki, starając się utrzymać stałą odległość obiektywu od obiektu, zapewniając w ten sposób jednolitą skalę. Po przycięciu każdego negatywu w celu usunięcia tła, składał poszczególne fragmenty, przyklejał do arkusza przezroczystego podkładu filmowego i z tego negatywu kompozytowego wykonywał odbitkę „zrekonstruowanego” monumentu.

Teobert Maler – ekscentryczny eksplorator Mezoameryki

Pisma Teoberta Malera, a także wzmianki o nim pozostawione przez współczesnych, sugerują butny charakter i nieprzejednaną osobowość. Niczym mroczny krzyżowiec, Maler był zawsze skory do prowadzenia długich ideologicznych waśni. Był z pewnością zazdrosny o praktycznie wszystkich innych współczesnych mu archeologów czy antykwariuszy.

Jego ulubionym celem stał się Edward H. Thompson, z którym Maler przez całe ćwierćwiecze prowadził zaciekły i raczej jednostronny spór. Przestępstwem Thompsona było „wkroczenie” na stanowiska takie jak Labna w regionie Puuc i Chichen Itza, które Maler, z racji pierwszeństwa, jął uważać za swoje.

Z pewnością był też zazdrosny o swego wielkiego współczesnego Alfreda Parcivala Maudslaya, któremu ledwo mógł wybaczyć, że dotarł do Menche (lub Yaxchilan), przed nim. Fakt, że Maudslay usunął z Yaxchilan monumenty, które znajdują się obecnie w British Museum, stanowił dla Malera doskonały pretekst do dintoiry. Jednak miast atakować poważanego powszechnie Maudslaya, Maler skierował pogardę na jego asystenta, Gorgonio Lopeza.

Zostanie tylko jeden?

Teobert Maler niechętnie przypisywał jakiekolwiek zasługi innym, nawet tym, którzy nie stanowili dla niego jakiejkolwiek konkurencji. Może nie być przesadą, że dążył do bycia jedynym odkrywcą cywilizacji Majów. Wierzył w zaginiony kontynent Atlantydy i mówił o odkryciu na ścianie pewnej zakopanej komnaty muralu przedstawiającego zniszczenie Atlantydy, „wodnej sceny z wulkanem tryskającym ogniem i dymem, budynkami wpadającymi do wody i tonącymi ludźmi”.

Maler ikoną archeologii Mezoameryki

Jego ekscentryczne maniery jednak bledną w zestawieniu z wielkimi zasługami dla archeologii Majów. Teobert Maler, obok Alfreda Maudslaya, uznawany jest za jednego z dwóch wielkich tytanów archeologii II połowy XIX wieku, działających na obszarze cywilizacji Majów u zarania profesjonalnych studiów nad przeszłością Mezoameryki. Niestrudzeni w dokumentowaniu stanowisk archeologicznych, pozostawili niezwykle bogatą spuściznę kolejnym pokoleniom. Gdyby nie Maler i Maudslay, późniejsze pokolenia badaczy miałyby z pewnością poważny problem z brakiem wiarygodnych danych, a rozwój archeologii i epigrafiki Majów byłby opóźniony o dziesięciolecia.

Maler doceniany pośmiertnie…

Wspaniały album Maya Ruins Revisited: In the Footsteps of Teobert Maler, wydany w 2020 r. pod edycją Williama Freja i ukazujący historyczne fotografie Teoberto Malera w zestawieniu z ich współczesnymi odpowiednikami otrzymał cały wachlarz nagród dla wydawnictw niezależnych i fotograficznych:

Bibliografia:

Coe, Michael D.; Stephen Houston (2015) The Maya (wydanie 9). Thames & Hudson, London

Frej, William; Alma Durán-Merk, Stephan Merk, Jeremy A. Sabloff i Khristaan D. Villella (2020) Maya Ruins Revisited: In the Footsteps of Teobert Maler, Peyton Wright Gallery

Graham, Ian (1990) Exposing the Maya, „Archaeology” Vol. 43, No. 5

Maler, Teobert (1901) Researches in the central portion of the Usumatsintla Valley : report of explorations for the Museum, 1898-1900. Cambridge: Peabody Museum

Maler, Teobert (1903) Researches in the central portion of the Usumatsintla Valley : report of explorations for the Museum, 1901-1903. Cambridge: Peabody Museum

Maler, Teobert (1908) Explorations of the upper Usumatsintla and adjacent region: Altar de Sacrificos, Seibal, Itsimté-Sácluk, Cankuen: report of explorations for the Museum. Cambridge: Peabody Museum

Sharer, Robert J.; Traxler, Loa P. (2006) The Ancient Maya (wydanie 6). Stanford, California: Stanford University Press

Trześniowski (2018) Podwodne jaskinie południowej Mezoameryki, jako przejścia do Zaświatów. Problematyka metodologii i interpretacji w jaskiniowej archeologii podwodnej, (thesis), Uniwersytet Warszawski