Mayapan

Mayapan Jukatan Meksyk kolumny i piramida Kukulkana
Mayapan - kolumny i piramida Kukulkana

Mayapan, archeologia Majów, architektura Maya-Toltec, Jukatan, Yucatan, Meksyk

Mayapan Jukatan Meksyk piramida Kukulkana i kolumny
Mayapan – lokalne wersje radialnej Piramidy Kukulkana i Sali Tysiąca Kolumn
(fot: P.A. Trześniowski 2016).

Mayapan to mało znane i relatywnie rzadko odwiedzane stanowisko archeologiczne nieopodal Merida, na północnym-zachodzie półwyspu Jukatan. Bywa uważane za młodszą i słabszą kopię Chichen Itza. Choć inspiracjom architektonicznym Chichen Itza w Mayapan nie da się zaprzeczyć, stanowisko to posiada swój własny, unikalny charakter, zaś od archetypu architektonicznego stylu Maya-Toltec różni się choćby posiadaniem fortyfikacji – dość solidnego, wysokiego muru z dwunastoma bramami. W Mayapan jest również znacznie więcej cenot, a niektóre z nich skrywają nadal swoje mroczne tajemnice.

Mayapan Jukatan Meksyk Caracol
Mayapan – „Caracol”, lokalna, niefunkcjonalna kopia obserwatorium z Chichen Itza (fot: P.A. Trześniowski 2016).

Mayapan

Mayapan było miastem, które dominowało na północy Jukatanu na północnych Nizinach Majów po upadku Chichen Itza, jako centrum tzw. Ligi Mayapanu. Naśladownictwo upadłej potęgi wyraźne jest w tutejszej architekturze. W Mayapan odnajdziemy bez problemu mniejsze wersje słynnych budowli z Chichen Itza: Piramida Kukulkana, piramida Osario czy El Caracol (zdjęcie powyżej). Mayapan było ostatnim prekolumbijskim miastem wybudowanym przez Majów.

Mayapan Jukatan Meksyk centralny plac miasta
Mayapan centralny plac miasta (fot: P.A. Trześniowski).

Czy Mayapan to kopia Chichen Itza?

To co odróżnia Mayapan od Chichen Itza, to przede wszystkim okalający miasto mur z dwunastoma bramami i położenie wewnątrz krawędzi Krateru Chicxulub, którego obwód wyznacza na Jukatanie tzw. Pierścień Cenot. Położenie takie skutkuje czterdziestoma cenotamni zlokalizowanymi w obrębie murów miasta, natomiast w selwie okalającej Mayapan zidentyfikowano lidarem kolejne 150.

Cenoty w Mayapan

Mayapan Jukatan Meksyk Cenote Ch’en Mul
Mayapan – Cenote Ch’en Mul, kosmologiczna oś lokalnego wszechświata i serce systemu jaskiniowego rozciągającego się pod centralną częścią miasta
(fot: P.A. Trześniowski).

Najbardziej znane cenoty w Mayapan to Cenote Ch’en Mul (zdjęcie powyżej), zbierająca wodę z centralnego placu, Cenote X’coton i Cenote Itzmal Ch’en. Centralne budowle Mayapan: radialna Piramida Kukulkana (zdjęcie poniżej) oraz okrągła świątynia, przypominająca El Caracol z Chichen Itza, wybudowane zostały ponad jaskiniami należącymi do systemu, którego sercem jest leżąca pomiędzy nimi Cenote Ch’en Mul. W Cenote Ch’en Mul, która leży w samym centrum Mayapan, nie widać lustra wody. Choć niewątpliwie miała wielkie znaczenie sakralne, nie mogła stać się kopią Cenote Sagrado, służąc do odprawiania identycznych rytuałów, jak w Chichen Itza.

Mayapan Jukatan Meksyk piramida Kukulkana
Mayapan – radialna piramida Kukulkana, kopia tej z Chichen Itza
(fot: P.A. Trześniowski 2016).

W Cenote X-Coton odkryto komory grobowe, które zawierają najprawdopodobniej wtórne pochówki z okresu preklasycznego, są zatem znacznie starsze niż samo miasto. W okresie postklasycznym wybudowano w niej niewielką świątynię. Położone we wschodniej części Mayapan Cenote X’coton i Cenote Itzmal Ch’en mogły odgrywać rolę miejsc, w których Słońce wyłania się ze Świata Podziemi w swojej codziennej wędrówce przez nieboskłon.  Rolę cenoty, w której Słońce znika na powrót w zaświatach, mogła pełnić położona tuż obok Piramidy Kukulkana Cenote Ch’en Mul (Brown 2005; Pugh 2005:54-58,64; Russel 2008:15-23; 2013; Russel et al. 2013).

Mayapan Jukatan Meksyk fresk koło Słońca
Mayapan – fresk z kołem Słońca (fot: P.A. Trześniowski 2016).

Tuż poza murami Mayapan leżą: Cenote Sac Uayum, którą według nowożytnych legend zamieszkiwuje Hapai Kan – wąż z głową konia mający porywać dzieci, Cenote San Jose i Cenote Chacsinkin.  We wszystkich trzech odkryto ludzkie kości. Prawdziwą sensacją nie tylko od strony archeologicznej, ale i geologicznej okazała się jednak Cenote Sac Uayum (Tiesler 2005; Russel et al. 2013), najwyraźniej specjalnie pozostawiona poza murami Mayapan, które w tym miejscu zaginają się ku centrum, jakby nie chciały jej dotknąć (Russel 2008:19-20,661-662,753-756,795-796,812; 2013:286)

Mayapan Jukatan Meksyk platformy
Mayapan platformy i piramidy na centralnym placu miasta
(fot: P.A. Trześniowski 2016).

Legendy…

Mayapan wiąże się legendami z upadkiem Chichen Itza – jest to wersja oparta na propagandowych księgach Chilam Balam, chętnie powielana przez turystycznych przewodników, jednak, jak wykazały badania archeologiczne na obu stanowiskach, wschód Mayapan od zachodu potęgi Chichen Itza dzieli co najmniej stulecie…

Mayapan Jukatan Meksyk fresk
Mayapan – fresk (fot: P.A. Trześniowski 2016).

Liga Mayapan to ostatni większy mechanizm państwowy Majów, po jej upadku i spaleniu miasta północ półwyspu Jukatan podzieliła się na niezależne batabòb.


© Przemek A. Trześniowski, 2021 | archeologia.edu.pl

Przemek Trześniowski
Przemek A. Trześniowski (fot: Marcin Pająk 2015)

Bibliografia:

Milbrath, Susan; Carlos Peraza Lope (2003) Revisiting Mayapan: Mexico’s Last Maya Capital, „Ancient Mesoamerica” 14 (2003), s. 1-46

10 komentarzy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *