Mezoameryka, Niziny Majów, Dzibanche, Kaanul, Drugie Królestwo Węża
(fot: P.A. Trześniowski 2020)
Dzibanche to stanowisko archeologiczne w południowych Quintana Roo, na Półwyspie Jukatan w Meksyku. Zasłynęło jako stolica dynastii Kaanul, która stąd właśnie rozpoczęła swą ekspansję na Niziny Majów w okresie klasycznym (250-909 n.e.) zanim, w wyniku rozłamu dynastycznego, przeniesiono świętą Jaskinię Węża z Dzibanche do Calakmul.
Dzibanche składa się z pięciu części. Są to: Dzibanche, Kinichna, Tutil, Katali i Lamay. Enrique Nalda oceniał, że centralna część Dzibanche miała jakieś 20 km2 i zamieszkiwało ją około czterdziestu tysięcy Majów. Najstarsze części miasta to grupy Dzibanche, Kinichna z wielką triadyczną piramidą i Lamay. 11 km na północny wschód od Dzibanche leży preklasyczne stanowisko Ichkabal, w którym znajduje się jeszcze więcej triadycznej architektury (kompleksy A, B i C). Preklasyczne Ichkabal miało powierzchnię co najmniej 30 km2. Odległe ruiny El Mirador leżą o 157 km na południowy-zachód.
Odkrycie ruin Dzibanche
Ruiny Dzibanche odkrył w 1927 r. irlandzki lekarz i wielki pasjonat archeologii Thomas W. F. Gann, który dotarł na wciąż gorący jeszcze teren południowego Quintana Roo z Hondurasu Brytyjskiego (Belize). Gann natknął się najpierw na Świątynię Inskrypcji (piramida 6), od której nadał nazwę miastu: Tz’iiba’anche’ – Zapisane w Drewnie. Powalony malarią, musiał wycofać się do Belize, jednak wrócił do Dzibanche w 1931 r., aby odkryć wielki akropol z potężną piramidą triadyczną, oddalony o jakieś 2 km od głównej grupy ruin. Na tyłach świątyni odkrył resztki inskrypcji wyrzeźbionej w stiuku. Dzięki glifowi KIN, oznaczającemu dzień albo Słońce, nadał owej piramidzie piękną nazwę Dom Słońca – Kinichnah. Gann uhonorowany został nazwaniem jednego z placów w głównej grupie Dzibanche Placem Ganna (Plaza Gann).
Schody Hieroglificzne z Dzibanche
Schody Hieroglificzne z Dzibanche datowane są na 495 r. n.e. Opiewają one wojenne przewagi Yuknoom Ch’een k’uhul Kaanul ajaw – boskiego władcy Węża, którego nazywamy Yuknoom Ch’een I, ponieważ imię takie pojawiło się również w późnoklasycznej dynastii Węża, która przeniosła stolicę – Świętą Jaskinię Kaanul z Dzibanche do Calakmul (przez jakiś czas wywoływało to konsternację wśród badaczy, którzy usiłowali dopasować sekwencję władców Kaanul z tzw. waz dynastycznych, dopóki nie założono, że dynastyczne imiona Węży musiały się powtarzać, tak jak ma to miejsce wśród europejskich rodów panujących).
Do dziś nie odszyfrowano z jakich miast Majów mogli pochodzić jeńcy wzięci przez Yuknoom Ch’een I. Imię jednego z nich: Yax K’ahk’ Jolo’m znane jest z inskrypcji na Schodach Hieroglificznych z El Resbalon, jednego z pomniejszych ośrodków zdominowanych przez Dzibanche. Trudno jednakże stwierdzić czy może być to ta sama osoba czy, co o wiele bardziej prawdopodobne, było to popularne imię wśród władców w okolicy.
Polbox
Stela 2 z pobliskiego Pol Box, które musiało być jednym z pierwszych miast zwasalizowanych przez dynastię Kaanul z Dzibanche, odnosi się do wydarzeń ze 141 r. n.e. (8.5.0.14.4 10 K’an 12 Yax). Chociaż mocno zniszczona widać, że przedstawia dwóch władców stojących naprzeciw siebie. Obaj mają u swych stóp jeńców. Choć konsekrowana w 583 r. n.e. (9.7.10.0.0) i odnosi się do wydarzeń sprzed 445 lat, może zawierać przedstawienie aktu wasalnego między władcami Polbox a Ichkabal-Dzibanche (Walker et al. 2022:32)
Architektura Dzibanche
W Dzibanche mamy co najmniej pięć przykładów architektury monumentalnej: Świątynię Sowy, Świątynię Kormoranów czy Świątynię Inskrypcji. Dominujące style architektoniczne w Dzibanche to środkowoklasyczne Dzibanche i wczesnopóźnoklasyczne Dzibanche. Oba mają charakter lokalny. Wśród nich wyróżnia się ten z parowanymi pilastrami, charakteryzując się dekoracją elewacji świątyń opartą na panelach ograniczonych parami pilastrów, bardzo wysokimi sklepieniami pomieszczeń o podwójnym biegu. W Calakmul mamu tylko jeden przykład takiej architektury – piramidę XIII.
(fot: P.A. Trześniowski 2020)
Dzibanche po rozłamie
W okresie późnoklasycznym trwała budowlana aktywność w Dzibanche jednak wznoszone konstrukcje były słabszej jakości i było ich mniej. Wybudowano tzw. Świątynię Kormoranów, jednak kompleksy Tutil, Lamay i Kichna zostały opuszczone. Znaleziono również dowody intencjonalnej destrukcji wyobrażeń władców, a nawet rabunek grobowców, co potwierdzałoby opisany na schodach hieroglificznych z Caracol kryzys dynastyczny Kaanul. Miasto jednak przetrwało, a jego społeczność nadal rosła, chociaż mieszkańcy przemieścili się w stronę grupy głównej Dzibanche, zaludniając obszary rezydencyjne na jej obrzeżach.
Przygaszeniu potęgi Dzibanche w okresie późnoklasycznym towarzyszył rozkwit pobliskiego Kohunlich, gdzie pojawiły się rozległe kompleksy rezydencyjne, a budowniczy czerpali szeroko z nowych stylów architektonicznych jak Rio Bec, Chenes i Puuc. Pobliskie Pol Box i El Resbalon również nie opustoszały. Kohunlich osiągnęło szczyt rozwoju w okresie schyłkowoklasycznym i przetrwało upadek klasycznej cywilizacji Majów. Opustoszało dopiero pomiędzy 1050 a 1100 r. n.e.
Zmierzch Dzibanche
W okresie schyłkowoklasycznym daje się zauważyć sporo zmian w architekturze Dzibanche – wiele budynków przebudowano, dodając ściany, schody i platformy będące podstawami pod konstrukcje z materiałów nietrwałych. Niektóre budowle rozebrano. Na tzw. Placu Ganna zbudowano okrągłą platformę najprawdopodobniej o przeznaczeniu ceremonialnym, być może związaną z rozwijającym się na północy Jukatanu kultem K’uk’ulkana. Podobne platformy pojawiły się w pobliskich Pol Box i El Resbalon oraz w Becan. Może to świadczyć o ponownym zamieszkaniu porzuconego miasta przez całkiem inną społeczność Majów.
W okresie wczesnopostklasycznym rozbito podłogę w Świątyni Nadproży i złożono tam sporo naczyń ofiarnych. Dużą ofiarę z siedemdziesięciu moździerzy złożono u podnóża Domu Jeńca. W klasycznych piramidach Dzibanche, przede wszystkim w Świątyni Nadproży deponowano kadzielnice i ofiary z miedzi, tombaku i jadeitu jeszcze w okresie późnopostklasycznym.
UWAGA: Strona ma charakter roboczych notatek i znajduje się rozbudowie.
© Przemek A. Trześniowski | archeologia.edu.pl
Bibliografia:
Gann, Thomas William Francis (1928) Recently Discovered Maya Temples in Yucatan with Date Sculptured on Wooden Lintel. „Man” 28, s. 9-11
Martin, Simon; Nikolai Grube (2008) Chronicle of the Maya Kings and Queens: Deciphering the Dynasties of the Ancient Maya (Revised edition). Thames and Hudson, London
Martin, Simon; Erik Velásquez García (2016) Polities and Places: Tracing the Toponyms of the Snake Dynasty, „The PARI Journal” 17(2), s. 23-33
Velásquez Gárcia, Erik (2005) The Captives of Dzibanche, „The PARI Journal” 6(2), s. 1-4.
Velásquez Gárcia, Erik (2008) Los posibles alcances territoriales de la influencia política de Dzibanché durante el Clásico temprano: nuevas alternativas para interpretar las menciones históricas sobre la entidad política de Kan, (in:) Rodrigo Liendo Stuardo (ed.) El Territorio Maya. Memoria de la Quinta Mesa Redonda de Palenque, Instituto Nacional de Antropología e Historia, Mexico, s. 323-352
38 komentarzy