Becan, stolica regionu Rio Bec

Becan, archeologia Majów, Campeche

Prawie w samym środku półwyspu Jukatan, w południowo-wschodnim Campeche leży Becan, niewielka wioska, która zaistniała ledwie pół wieku temu. Wcześniej obszar ten był pokryty przez niezmierzony las, kompletnie porzucony ponad tysiąc lat. – Ivan Šprajc, 2020, Lost Maya Cities

becan piramida IX campeche meksyk mexico pyramid maya — Piramida IX w Becan, Campeche (fot: P.A. Trześniowski / INAH 2023)

Becan to stanowisko archeologiczne w południowo-wschodnim Campeche (Meksyk) na południowych Nizinach Majów. Potężne piramidy widać z daleka, nie sposób przegapić ich w trakcie jazdy drogą federalną 186. Becan założone zostało w okresie środkowopreklasycznym, co najmniej około 650 r. p.n.e., choć prawdopodobnie wcześniej. Pozostawało zamieszkane, z prawie stuletnią przerwą, aż do wczesnego okresu postklasycznego. Przetrwało zatem zarówno upadek preklasycznej jak i klasycznej cywilizacji Majów i porzucenie wielkich miast na południowych Nizinach. Becan zostało opuszczone dopiero około 1100 r. n.e.

Becan, stolica regionu Rio Bec mapa — Becan na Nizinach Majów i mapa stanowiska (David Webster)
Creative Commons v 4.0 doi:10.1017/S0956536121000262

Ekspedycje Carnegie

Becan odkryte zostało 20 lutego 1934 r. przez III ekspedycję Carnegie Institution of Washington, którą prowadzili Karl Ruppert i John H. Denison junior. Była to seria ekspedycji eksploracyjno-archeologicznych, w ramach których przeprowadzono m.in. pierwsze badania w Calakmul, odkryto Becan i kilka stanowisk w sercu regionu Rio Bec (grupy Rio Bec I, II, III, IV i V). Ekspedycja Carnegie Institution pozostawała w Becan do 5 marca 1934 r., dokonując wstępnych oględzin stanowiska. Sensacją okazały się odkryte w tym miejscu prace ziemne…

Ścieżka węża…

Sucha fosa Becan — Sucha fosa w Becan, dziś gęsto porośnięta przez roślinność. Fortyfikacje wyjątkowe, jak na świat Majów, od których stanowisko archeologiczne wzięło swą współczesną nazwę
(fot: P.A. Trześniowski 2022)

Największe zainteresowanie odkrywców wzbudził głęboki rów, okalający ruiny Becan. Od niego stanowisko otrzymało swą nowożytną nazwę. W maaya t’aan, języku Majów z północnego Jukatanu, bekan to synonim koryta strumienia (be – droga, kan – wąż), krętego niczym ślad pozostawiony przez węża. Interpretowany jako fortyfikacje, rów od początku budził wielką konsternację w świecie nauki.

Becan plan piramida IV — Rzut górny na układ pałacowych komnat na szczycie piramidy IV w Becan oraz przekrój przez jedno z wewnętrznych przejść (ryc. Ruppert & Dennison, 1943, *Archaeological reconnaissance in Campeche, Quintana Roo and Peten*)

Raporty z ekspedycji Carnegie Institution of Washington publikowane były regularnie w rocznikach Carnegie Institution Year Book 31, 32, 33, 34 i 35 (lata 1932-1936). W 1943 r. ukazała się zbiorcza praca, jaką napisali Karl Ruppert i John Denison junior Archaeological Reconnaissance in Campeche, Quintana Roo, and Peten. Publikacja zawierała liczne ilustracje Denisona i podsumowywał dotychczasowe dokonania Carnegie Institution na półwyspie Jukatan, w tym Calakmul i wiele różnych stanowisk w regionie Rio Bec.

Badania archeologiczne w Becan

Becan wykopaliska — Badania archeologiczne w Becan w latach 1970. (David Webster i Józef W. Ball)
Creative Commons v 4.0 doi:10.1017/S0956536121000262

W latach 1969-1973 pierwsze badania archeologiczne w Becan przeprowadziła ekspedycja Uniwersytetu Tulane, przy finansowym wsparciu National Geographic. Formalnie ekspedycją zarządzał E. Wyllys Andrews IV. Rolę faktycznego polowego dyrektora badań pełnił jednak Richard E. W. Adams. W badaniach tych brali udział David Webster i Joseph W. Ball (Józef W. Bal), potomek polskich emigrantów, którego ojcu zamerykanizowano nazwisko podczas zaciągu do U.S. Army. Obaj badacze na wykopaliskach archeologicznych w Becan oparli swoje doktoraty.

Wczesnoklasyczny relief z Becan, model 3D na platformie Sktechfab

Badania archeologiczne Uniwersytetu Tulane pozwoliły wydatować Becan jako założenie pochodzące jeszcze z okresu środkowopreklasycznego. Rozległą ziemną konstrukcję otaczającą centrum ceremonialne zidentyfikowano jako suchą fosę z wewnętrznym przedpiersiem. Sekwencja ceramiki opracowana przez Józefa W. Balla w Becan stanowi po dziś dzień podstawowy układ odniesienia w datowaniach względnych (w tym wypadku na postawie fragmentów ceramiki) dla wszystkich projektów archeologicznych, działających na terenie południowo-wschodniego Campeche.

Poszerzenie zakresu badań o perspektywę regionu Rio Bec

Prentice Thomas z Uniwersytetu Wisconsin, który rozpoczął pracę w Becan jako doktorant w 1969 roku, przeprowadził w 1972 r. badania powierzchniowe układu osadniczego poza fortyfikacjami Becan oraz na odcinku 9 kilometrów wzdłuż drogi federalnej 186 między Chicanna a Xpujil. Znalazł dość gęsto w przeszłości zaludnione osiedla otaczające Becan (1975:139). Jego najważniejszym odkryciem był jednak nierozpoznany element architektoniczny: grzbiety z ziemi i kamieni o zaokrąglonych szczytach i pochyłych stokach. Teorię, iż są to pozostałości uprawy tarasowej podniósł już wcześniej botanik Cyrus L. Lundell, odkrywca stanowiska archeologicznego Calakmul.

Becan Xpuhil survey — Zakres badań powierzchniowych wokół Becan, jakie przeprowadził w 1981 r. Prentice Thomas. Na wschodnim krańcu mapy widoczne jest dobrze znane stanowisko archeologiczne Xpujil I w Xpujil, jedna z licznych satelit Becan, na południowy-zachód inne ze znanych stanowisk – Chicanna (Data digitized courtesy of Marcello A. Canuto and the GIS Lab of Tulane University)

Badania powierzchniowe, sponsorowane przez National Science Foundation, kontynuował Billie Lee Turner II z Uniwersytetu Tennessee). Choć wydaje się, że poszczególne grzbiety mogły pełnić różne funkcje, zdecydowana większość z nich miała charakter rolniczy. Dzięki wypełnieniu z kamieni, mogły zapewniać suchą powierzchnię do chodzenia w porze deszczowej (Thomas 1981:101; Turner II 1974:120, 1983:91). Byłyby jednak mocno przekonstruowane, gdyby miały służyć tylko jako granice i ścieżki. Według Turnera (1983:91), mogły również pełnić funkcję osłony przed wiatrem, ograniczając parowanie i utrzymując większą wilgotność gleby.

Późniejsze wykopaliska w Becan

becan piramida VIII structure pyramid crypt — Krypta we wnętrzu piramidy VIII, Becan, Campeche
(fot: P.A. Trześniowski 2023)

Na przełomie XX i XXI stulecia w Becan badania archeologiczne i prace rekonstrukcyjne przeprowadziło kilka meksykańskich ekip pod egidą INAH (Instituto Nacional de Antropologia e Historia) – rządowej agencji odpowiedzialnej za ochronę dziedzictwa kulturowego Meksyku (Antonio Benevides, Ricardo Bueno Cano, Luz Evelia Campaña Valenzuela). Efektem tych prac była m.in. rekonstrukcja zabudowań świątynno-pałacowych w stylu Rio Bec, w rejonie placu południowo-wschodniego (piramidy I-IV).

becan campeche meksyk mexico pyramid maya — Piramidy I-IV przy placu południowo-wschodnim w Becan, przebudowany w stylu Rio Bec w epoce schyłkowoklasycznej (fot: P.A. Trześniowski / INAH 2023)

Historia Becan

Historii Becan daleko jeszcze do końca” – Józef W. Ball

Becan stela piramida VIII — W Becan znaleziono 9 stel, niestety, w większości prawie zupełnie nieczytelnych. Kolumnada piramidy VIII, Becan, Campeche, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2019)

W Becan zachowało się kilka stel, są one jednak całkowicie lub prawie całkowicie nieczytelne. Ponieważ nie jest znana oryginalna nazwa miasta (czyli glif-toponim), nie da się również wyszukiwać odniesień do Becan w innych ośrodkach na Nizinach Majów. Ze źródeł epigraficznych nic zatem nie wiemy o historycznej przeszłości miasta. Pozostaje interpretacja materiału archeologicznego w postaci ceramiki, lityków i architektury.

Becan ceramika — Wczesnoklasyczna ceramika z Becan, obecnie eksponowana w Museo Arqueológico de Campeche, Fuerte de San Miguel (fot: P.A. Trześniowski).

Ceramika preklasyczna i klasyczna w Becan

Becan zostało zasiedlone w epoce środkowopreklasycznej. Najstarsza ceramika (faza Acachen) zaczyna się w Becan około 650 r. p.n.e. Środkowopreklasyczna ceramika Acachen przechodzi następnie w epoce późnopreklasycznej w fazę Pakluum, obecną w Becan aż do końca preklasyku. Na podstawie badań ceramiki w Becan nie widać śladów pierwszego kolapsu, jaki stał się udziałem cywilizacji Majów pod koniec okresu preklasycznego i który doprowadził po raz pierwszy do wyludnienia wielkich miast na Nizinach Majów.

Becan było więc w jakiś sposób odporne na katastrofę jaka przetoczyła się przez Niziny. Faza Pakluum przechodzi następnie płynnie we wczesnoklasyczną fazę Chacsik, a ta z koleji w Sabucan. W okresie tego przejścia znaleziono jednak ślady poważnego ataku na Becan około 440-460 r. n.e. Przełom epok wczesnego i późnego klasyku to zmiana fazy ceramicznej Sabucan na ceramikę Bejuco. Ta pozostała w Becan aż do nagłego opuszczenia miasta około 730 r. n.e.

Becan sekwencja ceramiczna — Sekwencja ceramiczna Becan na tle sekwencji Tikal, Uaxactun, Rio Bec i Calakmul
po rewizji z 2014 (Józef W. Ball) Creative Commons v 4.0 doi:10.1017/S0956536121000262

Przerwa w zasiedleniu i tajemnicza inkluzja

Około roku 830 n.e. w Becan pojawiła się równocześnie ceramika faz Chintok i Xcocom a, lecz ani jedna, ani druga nie ma nic wspólnego z ceramiką niegdysiejszej fazy Bejuco, zarówno pod względem artystycznym, jak i technologicznym. Na przełomie epok klasycznej i postklasycznej faza Xcocom a przeszła następnie płynnie w ceramikę fazy Xcocom b. Becan przetrwało upadek klasycznej cywilizacji Majów.

Becan - wczesnoklasyczna ceramika — Becan – wczesnoklasyczna ceramika ze scenami z mitologii, obecnie eksponowana
w Museo Arqueológico de Campeche, Fuerte de San Miguel
(fot: P.A. Trześniowski 2021)

Becan może być starsze – cała wstecz

W 1973 r. Prentice Thomas z Uniwersytetu Wisconsin odkrył ofiarę zakładzinową, składającą się z naczyń, które zaklasyfikował do najstarszej w Becan fazy Acachen. Znaleziska te nie zostały jednak nigdy szerzej opisane, ani opublikowane. Relatywnie niedawno w magazynach INAH w Merida natknął się na nie Józef W. Ball. Stwierdził, że zupełnie nie pasują do zdefiniowanej przez niego fazy Acachen!

Najbliższą analogię profesor Ball znalazł w Cuello w Belize, w zdefiniowanym przez Kosakowską kompleksie ceramicznym Bladen. Należy on z kolei do horyzontu pre-Mamom datowanego na lata 800–550 p.n.e. Wspomniane naczynia są więc starsze niż wszystko co do tej pory było znane z Becan! Fragmenty ceramiki z tego horyzontu znalazł też Ivan Šprajc w odkrytych przez siebie w 2013 r. tuż na północ od Becan stanowiskach Tamchen, Chactun i Lagunita. Okolice Becan oglądały więc świt cywilizacji na Nizinach Majów!

Becan ceramika pre-Mamom — Ceramika fazy pre-Mamom odkopana w Becan w 1973 r., mylnie zaklasyfikowana
i nie opublikowana (Józef W. Ball) Creative Commons v 4.0 doi:10.1017/S0956536121000262

Obsydian w Becan

Mezoameryka korzystała w uproszczeniu z dwóch źródeł obsydianu. Był to zielonkawy obsydian z wychodni pochodzących z centralnego Meksyku (okolice Pachuca) albo czarny obsydian z południa Gwatemali (okolice El Chayal). Środkowomeksykański, zielonkawy obsydian z Pachuca jest obecny w Becan tylko w fazie Chacsik, we wczesnym klasyku, co świadczyć musi o związkach z Tikal i Nowym Porządkiem lub bezpośrednio z Teotihuacan, które kontrolowało całkowicie zielonkawy obsydian w tym okresie. Jego występowanie urywa się w Becan nagle w następującej po Chacsik fazie Sabucan. Czarny obsydian z gwatemalskiej wychodni El Chayal jest natomiast powszechny w Becan przez cały czas od późnego preklasyku (550-800 n.e.) aż po schyłkowy klasyk (800-909 n.e.).

Architektura triadyczna w Becan?

O występowaniu architektury triadycznej w Becan, unikalnego stylu, jaki jeszcze w późnej epoce preklasycznej wykreowany został w rejonie Niecki Mirador-Calakmul, a następnie rozpowszechnił się po Nizinach Majów, sięgając do tak odległych od El Mirador stanowisk, jak Yaxuna czy Cerros (Cerro Maya), wspomina Francisco Estrada-Belli w wydanej w 2011 r. książce The First Maya Civilization. Niestety, Estrada-Belli nie podaje żadnych szczegółów, zaś architektury triadycznej w Becan nie widać ani na mapach stanowiska, ani w terenie… Architektura triadyczna w Becan mogłaby świadczyć o bliskich związkach tego miejsca z potęgą jaka rozkwitła pod koniec okresu preklasycznego w Niecce Mirador w Peten – Chih Cha’, Pierwszym Królestwem Węża. Jej brak natomiast, w połączeniu z potężnymi preklasycznymi fortyfikacjami, o czymś wręcz przeciwnym.

Architektura talud-tablero w Becan?

Pierwszy sezon badań archeologicznych w Becan w 1969 r., pracując nad pochodzącą z wczesnoklasycznej fazy Chacsik strukturą XIV-sub, natknął się na ślady budowli, którą nadbudowano na niej w fazie Sabucan. Budowla ta, struktura XIV, została następnie doszczętnie zdemolowana, co nie stanowi powszechnej praktyki u chętnie wykorzystujących poprzednie fazy konstrukcyjne Majów. Była ona dużą platformą, prawdopodobnie zawierającą elementy stylu talud-tablero, kojarzonego z odległym Teotihuacan w środkowym Meksyku. Świadczy o tym również jej ofiara zakładzinowa, pochodząca częściowo z Teotihuacan, częściowo z okolic Tikal na południowych Nizinach Majów.

Becan ofiara Teotihuacan — Słynny Cache 69-2, ofiara zakładzinowa ze struktury XIV w Becan: terakotowy pojemnik o antropomorficznym kształcie umieszczony w trójnożnej wazie w stylu *plano relief carved brown glossware* pochodzącym z południowych Nizin Majów, z figurkami w stylu Teotihuacan. Obecnie eksponowane w Museo Arqueológico de Campeche, Fuerte de San Miguel (fot: P.A. Trześniowski 2021).

Becan w cieniu Węża – aktualna interpretacja historyczna

Becan po prostu nie figuruje w tych analizach i nie dlatego aby był nieistotny strategicznie czy w jakiś inny sposób, ale ponieważ, jak w większości innych ośrodków w regionie, nie ma tam inskrypcji…” – David Webster, 2000

Uwarunkowaniom geopolitycznym ciężko jest zaprzeczać – Becan leży zaledwie około 70 km od Dzibanche czy Calakmul, nieco na północ od łączącej je linii, mniej więcej w połowie odległości pomiędzy dwiema kolejnymi stolicami Królestwa Węża, rządzonego przez dynastię Kaanul. To sąsiedztwo musiało mieć wpływ tak na oswobodzenie bądź wydarcie Becan spod wpływów Teotihuacan, w trakcie wczesnoklasycznej ekspansji dynastii Węża z Dzibanche, jak i z jego nagłym opustoszeniem w trakcie późnoklasycznego upadku dynastii Kaanul w Calakmul. Późnoklasyczne opuszczenie miasta w latach 730-750 n.e. musi być konsekwencją militarnej klęski dynastii Kaanul, z siedzibą w Calakmul, z ich odwiecznymi wrogami, dynastią Mutal, ze stolicą w Tikal.

Tikal i Calakmul – Chih Cha’ i Wite’ Naah – wojna światów…

Bitwa między armiami Tikal i Calakmul, do jakiej doszło w 695 r. n.e., zainicjowała tsunami zmian, które przetoczyło się po regionie, skłaniając prawdopodobnie lokalnych władców lub kandydatów na lokalnych władców do wykorzystania swoich pięciu minut. Dowodem tego są stele – kamienne świadectwa propagandy wykuwanej w kamieniu, których nie wyświęcano nigdzie w okolicy podczas dominacji dynastii Kaanul, a które teraz nagle zaczęły pojawiać się niczym grzyby po deszczu wszędzie, w tym, w leżących zaledwie 20 km na północ od Becan, miastach Chactun i Lagunita, odkrytych przez Ivana Šprajca w 2013 r., czy w sercu regionu Rio Bec, w grupach: Rio Bec V, Rio Bec II i Kajtun-Dzibil.

Becan piramida I — Struktura I przy placu południowo-wschodnim w Becan, ogromny dwuwieżowy pałac w stylu Rio Bec, będący, być może, pierwowzorem wszystkich dwuwieżowych dworców w regionie Rio Bec (fot: P.A. Trześniowski).

Becan – wędrówki ludów

Ponowne zasiedlenie Becan wiąże się ze znacznymi zmianami, jakie miały miejsce na północy półwyspu Jukatan w epokach późnego i schyłkowego klasyku. Znajdujące się na zachodnim wybrzeżu miasto Acanmul zostało zdobyte w połowie IX w. przez Itzów. Zdewastowano tam wiele elementów architektury publicznej i rezydencyjnej, niektóre z nich przygotowując do dalszej nadbudowy, a miasto było następnie wykorzystywane aż do upadku Chichen Itza.

Arystokracja Acanmul zbiegła przez Edzna i Tohcok do Becan. Elitarna ceramika Pa’xil z Acanmul jest identyczna z ceramiką fazy Xcocom a w Becan, która w IX stuleciu n.e. pojawiła się w całej okazałości w Becan i była tam obecna w znacznie mniejszych ilościach aniżeli w Acanmul, będąc najwyraźniej częścią dobytku uciekinierów.

Becan piramida IV — Becan, piramida IV w rejonie placu południowo-wschodniego (fot: P.A. Trześniowski).

Architektura Becan

becan piramida IX campeche meksyk mexico pyramid maya chenes zoomorf zoomorph — Świątynia w stylu Chenes z zoomorficznym portalem na szczycie piramidy X w Becan, Campeche (fot: P.A. Trześniowski / INAH 2023)

Becan to przede wszystkim składające się z kilku części centrum ceremonialne, otoczone suchą fosą z siedmioma przejściami w formie stałych mostów. Odrestaurowana część stanowiska prezentuje architekturę w stylu Rio Bec (plac południowo-wschodni: struktury I, II, III, IV, szczytowa część piramidy VIII) z elementami w stylu architektonicznego Chenes (portal Witz na szczycie piramidy X) i starszej architektury w stylu Peten (piramida IX) dookoła placu centralnego.

Architektura Peten

Becan maska piramida IX — Wczesnoklasyczna maska na fasadzie piramidy IX w Becan (fot: P.A. Trześniowski).

Architektura w stylu Peten reprezentowana jest w Becan w budowlach wokół placu północno-zachodniego. W części udostępnionej do zwiedzania jest to położona po północnej stronie centralnego placu piramida IX, której elewację w epoce wczesnego klasyku zdobiły potężne maski majańskich bogów lub władców. Do dziś zachowała się, niestety, tylko jedna z nich, widoczna w wyższych partiach piramidy. Na samym środku tego placu znajduje się wciąż nieodkopana / nieprzebadana piramida.

Relief z Becan

Becan maska stiuk — Relief z wczesnoklasycznej fazy Chacsik w Becan (fot: P.A. Trześniowski).

Ikonograficznym rarytasem Becan jest relief przedstawiający wczesnoklasycznego władcę miasta, odkryty na elewacji budynku zabudowanego następnie piramidą X.

Architektura Rio Bec

Styl architektoniczny Rio Bec jest bardzo szeroko reprezentowany w Becan, szczególnie w okolicach placu południowo-wschodniego. Chociaż formułowano tezy, że styl architektoniczny Rio Bec narodził się w Becan, skąd rozpowszechnił się po regionie w czasie po pierwszym upadku miasta (około 730 r. n.e.), przeczą temu datowania. Wskazują one, że styl architektoniczny Rio Bec został zaadoptowany w Becan dopiero na początku IX stulecia n.e., kiedy zostało on ponownie zasiedlone.

becan piramida VIII campeche meksyk mexico pyramid maya riobec — Piramida VIII w Becan, przebudowana w stylu Rio Bec w epoce schyłkowoklasycznej. Poza otwartą kolumnadą, nietypową dla Rio Bec, uwagę zwracają resztki wież i zdobiących ich elewacje atrap schodów (fot: P.A. Trześniowski / INAH 2023)

Becan w każdym razie to jedyny przykład pełnoskalowego zastosowania sztukaterii charakterystycznej dla stylu architektonicznego Rio Bec w wielkomiejskiej architekturze monumentalnej. Zdobi on Pałac Dwóch Wież (struktura I) i piramidy II, III i IV przy placu południowo-wschodnim oraz piramide VIII przy placu centralnym.

Becan architektura Rio Bec piramida II — Szachownice, kwinkunksy i listwy schodkowych piramid – charakterystyczne wyróżniki stylu architektonicznego Rio Bec w Becan (fot: P.A. Trześniowski)

Becan structure I Denisson 1943 — Pałac Dwóch Wież (struktura I) w Becan (ryc. Ruppert & Dennison, 1943, *Archaeological reconnaissance in Campeche, Quintana Roo and Peten*)

Becan structure VIII Denisson 1943 — Pałac Steli (struktura VIII) w Becan (ryc. Ruppert & Dennison, 1943, *Archaeological reconnaissance in Campeche, Quintana Roo and Peten*)

Becan structure X Denisson 1943 — Pałac Portalu Węża (struktura X) w Becan (ryc. Ruppert & Dennison, 1943, *Archaeological reconnaissance in Campeche, Quintana Roo and Peten*)

Przyroda Becan

bat falcon bird mexico yucatan meksyk jukatan sokół białogardły falco rufigularis — Samiec sokoła białogardłego (*Falco rufigularis*) z upolowaną ważką w Becan, Campeche (fot: P.A. Trześniowski 2023)

tukan toucan bird ptak arasari obrozny pteroglossus torquatus juvenile meksyk jukatan campeche yucatan — Samiec sokoła białogardłego (*Falco rufigularis*) z upolowaną ważką w Becan, Campeche (fot: P.A. Trześniowski 2023)

Na terenie stanowiska archeologicznego Becan, w części udostępnionej do zwiedzania znaleźć można liczne formacje przepięknie rozrośniętych figowców duszących (matapalo). Widuje się tu często sokoły białogardłe, które mają jedno ze stanowisk obserwacyjnych na tyłach piramidy X, tukany tęczodziobe i arasari, lisy szare, wiewiórki szare, oraz endemiczne jaszczurki.

Matapalo w Becan — Jeden z duszących figowców (*matapalo*) w Becan (fot: P.A. Trześniowski)

14 października 2023 stanowisko archeologiczne Becan znalazło się na trasie niecodziennego fenomenu astronomicznego. W Campeche obrączkowe zaćmienie Słońca można było obserwować wśród piramid Majów, przez ponad cztery minuty tu i w odległych o około 70 km ruinach Dzibanche.

annular solar eclipse obrączkowe zaćmienie Słońca — Obrączkowe zaćmienie Słońca nad Mezoameryką, w dniu 14 X 2023, faza maximum (fot: P.A. Trześniowski 2023)

Jak się dostać do Becan?

Becan to obowiązkowy punkt programu w trakcie zwiedzania półwyspu Jukatan, a w szczególności stanu Campeche. Stanowisko archeologiczne Becan znajduje się przy drodze federalnej 186, w okolicach Xpujil. Do Becan najlepiej dojechać autem, dając sobie szansę na odwiedzenie również innych ciekawych stanowisk archeologicznych położonych w okolicy, tych otwartych jak: Xpuhil I, Chicanna, Hormiguero, Balamku czy Calakmul i tych trudniej dostępnych jak: Xpuhil II-XX, Oxpemul, Manos Rojas, Channa, Ramonal i cały mikroregion Rio Bec. Ze Xpujil można dostać się tam taksówką w cenie około 100 pesos.

Matapalo Becan — Jeden z duszących figowców (*matapalo*) w Becan (fot: P.A. Trześniowski 2020)

Pozostałe artykuły cyklu o Rio Bec:

Bibliografia:

Ball, Joseph W. (2014) Rethinking the Becán Ceramic Sequence – Continuities, Disjunctions, Segmentation, and Chronology, „Latin American Antiquity” (25), Society for American Archaeology, s. 427-448 doi:10.7183/1045-6635.25.4.427

Ball, Joseph W. (1974b) A Regional Ceramic Sequence for the Río Bec Area. (in:) Wyllys Andrews IV (ed.) Archaeological Investigations on the Yucatán Peninsula, Middle American Research Institute, Publication 31, Tulane University, New Orleans, s. 113–117

Ball, Joseph W. (1974a) A Coordinate Approach to Northern May a Prehistory: A.D. 700-1200. (in:) „American Antiquity” (39) 1, Cambridge University Press, s. 85-93

Ball, Joseph W. (1977) The Archaeological Ceramics of Becan, Campeche, Mexico, Middle American Research Institute Publication 43. Tulane University, New Orleans

Ball, Joseph W. (1972) Ceramic Sequence at Becan, Campeche, Mexico. Second (final) Preliminary report: 1972. (in:) „Ceramica de Cultura Maya” (8), s. 34-40

Ball, Joseph W. & Jennifer T. Taschek (2015) Ceramic History, Ceramic Change, and Architectonical Sequence in Acanmul, Campeche: A Local Chronicle and its Regional Implications, „Ancient Mesoamerica” (26), Cambridge University Press, s. 233-273 doi:10.1017/S0956536115000176

Ball, Joseph W. & Jennifer T. Taschek (2013) Acanmul, Becán, and the Xcocom Phenomenon through a Type-Variety Looking Glass: Resolving historical enigmas through hands-on typological assessments. (in:) James J. Aimers (ed.) Ancient Maya Pottery: Clasification, Analysis, and Interpretation, University Press of Florida, Gainesville, s. 142-162 doi:10.5744/florida/9780813042367.003.0009

Bueno Cano, Ricardo (1999) Entre un río de robles: Un acercamiento a la arqueología de la región Río Bec, Instituto Nacional de Antropología e Historia, Mexico

Bueno Cano, Ricardo (1994) Arqueologia de la region RioBec, Xpujil, Campeche (in:) La Pintura Mural Prehispanica, s. 43-51

Campaña Valenzuela, Luz Evelia (2005) Contribuciones a la Historia de Becán, „Arqueología Mexicana” XIII, s. 48-53

Jabłońska, Joanna (2019) What do ceramics tell us about the contacts between the Maya and Teotihuacan? The meaning and social contects of Teotihuacan-like ceramics in the Maya area and Maya-like ceramics at Teotihuacan in the Early Classic Period. (in:) Christophe Helmke, Harri Kettunen, Jarosław Źrałka (eds.) Proceedings of the 24th European Maya Conference Cracow, November 11-16, 2019, Part I, „Contributions in New World Archaeology” vol. 13, s. 67-92

Ruppert, Karl; John Denison jr. (1943) Archaeological Reconnaissance in Campeche, Quintana Roo, and Peten w Carnegie Institution of Washington Publication 543

Webster, David (2000) The Not So Peaceful Civilization: A Review of Maya War, „Journal of World Prehistory” 14(1)

Webster, David (1976) Defensive Earthworks at Becán, Campeche, Mexico. Middle American Research Institute Publication 46. Tulane University, New Orleans.

Webster, David (1973) Becan: An Early Lowland Maya Fortified Site, „Occasional Papers in Antrhopology” (8), Department of Anthropology, The Pennsylvania State University

Webster, David; Joseph W. Ball (2021) Rehabilitating Becan, „Ancient Mesoamerica”, Cambridge University Press
doi: 10.1017/S0956536121000262

Thomas, Prentice M. (1981) Prehistoric Maya Settlement: Patterns at Becan, Campeche, Mexico. Middle American Research Institute Publication 45, Tulane University, New Orleans

Thomas, Prentice M. (1975 ) Prehistoric Settlement at Becan: A Preliminary Report. (in:) R. E. W. Adams (ed.) Preliminary Reports on Archaeological Investigations in the Rio Bec Area, Campeche, Mexico, Middle American Research Institute Publication 31, Tulane University, New Orleans, s. 139-146

Turner II, Bille Lee (1983) Once beneath the Forest: Prehistoric Terracing in the Río Bec Region of the Maya Lowlands. Routledge, Londyn

Turner II, Bille Lee (1974) Prehistoric Intensive Agriculture in the Mayan Lowlands. Science 185:118–124

Trześniowski P.A. (2022) Powrót do Becán, „Archeowieści” 2022

Post Views: 542