Mezoameryka, Majowie, Maya, cywilizacja Majów, archeologia, antropologia, kultura, historia
Majowie (Maya) – prekolumbijska cywilizacja, która kilkakrotnie rozkwitała i gasła w Ameryce Środkowej na przestrzeni 2,5 tys. lat na obszarze kulturowym zwanym przez archeologów Mezoameryką. Pozostałości cywilizacji Majów znajdujemy na terenach dzisiejszych państw: Meksyk, Belize, Gwatemala, Salwador, Honduras i Nikaragua.
Świt cywilizacji Majów miał miejsce około 1200-1100 p.n.e. Wtedy archaiczne kultury zbieracko-łowieckie zaczęły zmieniać tryb życia na osiadły, przerzucając się na rolnictwo. Najstarsze stanowiska z tego okresu leżą na terenie dzisiejszego Belize. To np. Blackmann Eddy, gdzie w centrum założenia znajduje się czultun – podziemna komora, jako lokalna axis mundi. To dowód na centralną rolę jaskiń w kosmologii Majów od najdawniejszych czasów podobnie, jak pochodzące z tego samego okresy ślady rytuałów w jaskini Chechem Ha.
Pierwsze miasta Majów
Około 1000 r. p.n.e. pojawiły się pierwsze miasta Majów z monumentalną architekturą, jak Holmul w depertamencie Peten na terenie dzisiejszej Gwatemali (architektoniczny układ MFC) czy Aguada Fenix w obecnym stanie Tabasco w Meksyku (układ architektoniczny MFU). Wspólnym elementem tych obu układów architektonicznych były grupy E, służące do strojenia agrarnego 260-dniowego kalendarza, wspólnego dla prekolumbijskich cywilizacji Mezoameryki.
Wkrótce na Nizinach Majów rozprzestrzeniły się wyodrębione grupy E oraz boiska do pitz (pok-ta-pok), jako nośniki nowych wartości kulturowych. Na ich osiach centralnych znajdujemy ofiary zakładzinowe z symbolami kwinkunsu – panmezoamerykańskiego symbolu odzwierciedlającego cztery strony świata i axis mundi. Ośrodki z nową architekturą rozkwitły wokół Nakbe w Niecce Mirador-Calakmul czy wokół Komchen na dalekiej północy Jukatanu.
Około 400 p.n.e. doszło do przemiany kulturowej, reprezentowanej przez kolejną eksplozję architektoniczną – piramidy triadyczne. Przejęły one rytualną funkcję grup E w wielu różnych ośrodkach. Największe piramidy triadyczne zbudowano w Niecce Mirador-Calakmul: w El Mirador, Nakbe, El Tintal, Yaxnohcah, Balamnal, El Guiro (Wakna) oraz poza nią: w Cerro Maya (Cerros) na wybrzeżu Morza Karaibskiego, w Ichkabal w na południu meksykańskiego stanu Quintana Roo i w Yaxuna na północy półwyspu Jukatan.
Majowie – pismo, astronomia i matematyka
Majowie (Maya) byli jedną z tych cywilizacji, które zupełnie niezależnie wynalazły cyfrę zero w pozycyjnym zapisie liczbowym oraz pismo. Pismo Majów jest logograficzne. Poszczególne znaki przedstawiają całe pojęcia, jednak są odczytywane fonetycznie. W miarę rozwoju pisma dodano również sylaby, ułatwiające odczytywanie podobnych do siebie logogramów. Wprowadzono również reguły modyfikujące brzmienie. Logograficzne pismo Majów jest uznawane za jedno z najbardziej skomplikowanych na Ziemi.
Pismo Majów zachowało się głównie na kamiennych stelach i ołtarzach, na ceramice i nielicznych zachowanych kodeksach (księgach w formie harmonijek z papieru z kory drzewnej). Niestety, do naszych czasów zachowały się tylko cztery kodeksy Majów: Kodeks Drezdeński, Paryski, Madrycki i Meksykański. Większość znalazłą się w Europie, przemycona jako wojenne łupy. Pozostałe kodeksy spalono na życzenie franciszkańskiego biskupa Meridy. Rozszyfrowywaniem pisma Majów zajmuje się epigrafika Majów.
Na stronach Kodeksu Drezdeńskiego zachowały się dokładne tablice ruchów Wenus czy Księżyca – świadectwo zaawansowanej wiedzy astronomicznej Majów, będącej wynikiem trwających długie stulecia obserwacji. Na ich podstawie byli w stanie przewidywać również zaćmienia Słońca i Księżyca. Do zapisu tych obserwacji niezbędny był zaawansowany zapis liczbowy, umożliwiający zapisywanie dat i precyzyjne obliczenia na nich. To w tym zapisie liczbowym niezbędne było zero, reprezentowane przez owoc kakao.
Majowie i szlaki handlowe Mezoameryki
Kakao to słowo, które zapożyczyliśmy od Majów… W kulturze Majów stanowiły walutę, która pomagała w handlu, jaki Majowie uprawiali na bardzo długie dystanse, wzdłuż i wszerz całej Mezoameryki. Panmezoamerykańskie szlaki handlowe prowadziły przez tereny Majów wzdłuż wybrzeży Morza Karaibskiego do Zatoki Meksykańskiej i ciekami wodnymi w głębi kontynentu, jak Rio Escondido nieopodal Dzibanche (Quintana Roo, Meksyk), Rio Azul (Peten, Gwatemala) czy Bajo el Laberinto między Yaxnohcah a Calakmul (Campeche, Meksyk).
Transportowano przede wszystkim sól z północy Jukatanu – substancję niezbędną do przetrwania wielkich miast Majów położonych w podzwrotnikowych lasach dzisiejszego Peten. Inne ważne towary to jadeit i inne zielone kamienie, które zastępowały Majom i Olmekom złoto, obsydian – szkło wulkaniczne, które służyło jako ostrza do broni, zastępując metal, muszle służące do wyrabiania instrumentów muzycznych i drogocenne pióra kwezali, w które przystrajali się władcy Majów.
Majowie a wizja żyjącego wszechświata
Majowie (Maya) uważali i nadal uważają teren, na którym mieszkali za żywy, a góry i jaskinie za święte [Termin 'ożywiony’, jako tłumaczenie angielskiego 'animated’, co tam oznacza 'wyposażony w ducha’, pasuje mi bardziej do czegoś, co wcześniej było martwe, dlatego preferuję sformułowania: 'żyjący’ i 'żywy’]. Wszelkie otwory w ziemi, jak i jaskinie i cenoty (jaskinie zalane przez wodę) były dla Majów portalami w zaświaty.
Do tego świata podmroku odchodzili zmarli, aby, podobnie jak Słońce i kukurydza, ponownie się narodzić. Z jaskiń pochodziło wszelkie życie, zwierzęta, kukurydza, woda i deszcz. Każda społeczność Majów posiadała świętą jaskinię pochodzenia, z której wyszli na świat jej przodkowie, co dawało im prawo do zamieszkiwania danego terytorium. Miało to wpływ na sens prowadzenia wojen… [o jaskiniach w kosmologii więcej w => Paradygmat jaskiniowy: Rys historyczny i rola jaskiń w kosmologii i świętym krajobrazie Majów].
Wojny Majów
Wojny Majów toczyli głównie władcy, arystokracja i kasta wojowników. Jedynie krew władców była na tyle święta, by podobać się bogom. Pojmanych władców i dowódców wojskowych składano zatem w ofierze. Z absolutną władzą boskich władców Majów wiązały się również absolutne obowiązki, jak sprowadzanie deszczu. By to uczynić, władca i władczyni musieli złożyć bolesną ofiarę ze swojej własnej krwi. Warto było zatem móc wyręczyć się pojmanymi jeńcami…
Złoty Wiek Majów
Władza boskich władców Majów (k’uhul ahautak) wiąże się z okresem klasycznym (250-909 n.e.). Był to czas kiedy rozpowszechniło się pismo i zapisy kalendaryczne w Długiej Rachubie. W okresie późnoklasycznym (550-830 n.e.) wznoszono najwspanialsze piramidy, choć należy pamiętać, że te najbardziej masywne budowle Majów są pamiątkami po poprzednich epokach, jak środkowopreklasyczna gigantyczna platforma w Aguada Fenix i późnopreklasyczne piramidy triadyczne El Mirador.
Złoty Wiek Majów to czas wielowiekowej walki o dominację nad Nizinami Majów, pomiędzy dwiema potęgami: Nowym Porządkiem (Winte’ Naah) z centrum zlokalizowanym w Tikal (Peten, Gwatemala) a dynastią Węża (Kaanul) z kolejnymi stolicami w Dzibanche i Calakmul (południowe Quintana Roo i południowo-wschodnie Campeche, Meksyk). Ważnym reżyserem wielowiekowych zmagań na Nizinach Majów było środkowomeksykańskie Teotihuacan – odległy, ale bardzo wpływowy hegemon Mezoameryki.
- Chronologia Majów na tle Mezoameryki
- Architektura Majów na tle Mezoameryki
- Epigrafika Majów
- Jaskinie w kosmologii Majów
Majowie (Maya) przetrwali upadek swej preklasycznej i klasycznej cywilizacji, a następnie konkwistę. Trzydzieści narodów Majów – kilka milionów Majów zamieszkuje nadal Mezoamerykę, walcząc, jak ich przodkowie, z codziennymi przeciwnościami losu. [UWAGA: Artykuł w rozbudowie].
Jeden komentarz