Mezoameryka, architektura, Maya, Majów, Majowie, Styl Wschodniego Wybrzeża, Riviera Maya, Costa Maya, Jukatan, styl architektoniczny, style architektoniczne, Costa Orriental
Styl Wschodniego Wybrzeża (Costa Orriental) to postklasyczna architektura Majów, występująca w północno-wschodniej części półwyspu Jukatan. Charakteryzuje go maksymalna redukcja rozmiarów – praktycznie brak tutaj architektury monumentalnej: piramid, boisk etc., chociaż zdarzają się kilkumetrowej wysokości platformy, na których były budowane świątynie (np. Tulum-Zama, Paamul, San Miguel de Ruz w Sian Ka’an).
Nowinki technologiczne w okresie postklasycznym
Płaskie dachy
Nowością technologiczną w architekturze Wschodniego Wybrzeża były płaskie dachy, początkowo podpierane koncentrycznym sklepieniem kroksztynowym (np. El Templo), a następnie więźbą dachową z drewnianym stelażem. Sklepienia takie rzadko mogły dotrwać do naszych czasów. W I poł. XIX stulecia raportowali je jeszcze z Tulum (Zama) wielcy odkrywcy: John Lloyd Stephens i Frederick Catherwood. Kilka sklepień zachowało się w środowisku zamkniętym, w jaskiniach na Riviera Maya.
Trapezowe ściany
Opasane wysoko ciężkim gzymsem i fryzem ściany często rozchodziły się na zewnątrz, ku górze, nadając strukturom zbudowanym w Stylu Wschodniego Wybrzeża formę jakby rozkwitającego grzyba (np. Świątynia Nurkującego Boga w Zama-Tulum). W dolnej części zdarzały się listwy przypodłogowe.
Symbolika w Stylu Wschodniego Wybrzeża
IK’ – żywioł wiatru
(fot: P.A. Trześniowski 2022)
Charakterystycznym wyróżnikiem Stylu Wschodniego Wybrzeża były cofnięte nadproża. Nisze, szersze niż wejścia, przyjmowały wraz z nimi kształt litery T, czyli majańskiego glifu IK’, symbolizującego wiatr – bardzo wyraźny żywioł na wschodnim wybrzeżu półwyspu Jukatan. Pomimo iż kamienne nadproża zajmowały często miejsce drewnianych, które wykonywane były z żelaznego drzewa, po latach, niestety, pękają, dźwigając dość spory ciężar zadaszenia.
W przypadku szerszych wejść nadproża były dodatkowo wspierane filarami (np. Xlahpak), kolumnami (np. El Castillo w Tulum-Zama), lub kolumnami półokrągłymi (jak te w Muyil-Chunyaxche). Filary lub kolumny dzieliły wejścia na potrójne, tworząc swego rodzaju portyk. W świątyniach z wewnętrznym sanktuarium dodatkowe dwa wejścia mogły znajdować się na bocznych ścianach struktur (jak w Muyil-Chunyaxche, Xel Ha czy Akumal A).
Polichromia
Elewacje świątyń w Stylu Wschodniego Wybrzeża kryte były polichromią, czego przykłady zachowały się np. w Xel Ha czy Akumal A. Najsłynniejszym przykładem polichromii są zniszczone dziś w znacznej części freski z tzw. Świątyni Fresków w Tulum-Zama, zaraportowane jeszcze przez Johna L. Stephensa. Niestety Świątynia Fresków odkryta została ostatniego dnia ekspedycji, która, ze względu na trudne warunki, miała mocno ograniczony czas trwania. Z tego powodu Frederick Catherwood nie zdążył ich uwiecznić.
Wewnętrzne sanktuaria
Charakterystycznym układem pomieszczeń w Stylu Wschodniego Wybrzeża, w miejsce długich i wąskich komnat ustawianych równolegle w okresie klasycznym, były wewnętrzne komnaty opasane zewnętrznymi w formie korytarza w kształcie litery U lub C. Układy takie zachowały się np. w Tulum-Zama, Muyil-Chunyaxche, Xel Ha czy Akumal A oraz w Las Pistolas czy Recodo San Juan w rezerwacie biosfery Sian Ka’an. Mogły one powstawać w wyniku następstwa czasu – obudowywania starszych oratoriów większymi świątyniami w późniejszych okresach.
Świątynie dwupiętrowe
Nowinką techniczną Stylu Wschodniego Wybrzeża były jedyne w majańskiej architekturze struktury dwupiętrowe. Możliwości takie osiągano umieszczając pomieszczenie górnego piętra na fundamentach w postaci ścian wewnętrznego pomieszczenia świątyni poniżej. Układy takie są nieliczne, najsłynniejszym z nich jest tzw. Świątynia Fresków w Tulum-Zama czy świątynia w Paamul.
(fot: P.A. Trześniowski 2020)
Architektura sakralna w Stylu Wschodniego Wybrzeża, prócz świątyń to również mniejsze od nich oratoria-kapliczki, będące w zasadzie miniaturowymi modelami świątyń oraz odkryte ołtarze. Ten ostatni typ architektury sakralnej zachował się głównie w jaskiniach na Riviera Maya.
(fot: P.A. Trześniowski 2020)
Wywietrzniki?
Charakterystycznym elementem struktur świątynnych budowanych w Stylu Wschodniego Wybrzeża są otwory w tylnej ścianie, ponad znajdującym się poniżej ołtarzem. Nie mogło w ich wypadku chodzić o funkcje archeoastronomiczne, ponieważ budynki te miały bardzo różną orientację. Być może były to wywietrzniki, odprowadzające dym z palonego na ołtarzach kadzidła pom (copal)?
Relacje z Morzem Karaibskim
Wschodnie wybrzeże Półwyspu Jukatan musiało siłą rzeczy być mocno związane z Morzem Karaibskim. Ma to odzwierciedlenie w sztukaterii nadproży niektórych świątyń i budowli rezydencyjnych, w których wykorzystywane były fragmenty koralowców (np. w Zama-Tulum czy na stanowiskach Michela Peissela, znajdujących się na terenie rezerwatu biosfery Sian Ka’an).
W jednej ze świątyń w Stylu Wschodniego Wybrzeża na terenie rezerwatu biosfery Sian Ka’an ustawiono ołtarz wykonany z dużej kolonii koralowca. Świątynia ta różni się od innych budowli w Stylu Wschodniego Wybrzeża – w rzucie pionowym jest owalna (kształt niezwykle rzadko stosowany w majańskiej architekturze). Spośród świątyń zbudowanych w Stylu Wschodniego Wybrzeża jeszcze tylko tzw. Świątynia Boga Wiatru w Tulum-Zama, choć sama ma tradycyjny kształt, stoi na owalnej platformie. Owalne jest również wewnętrzne sanktuarium postklasycznej świątyni w Las Pistolas, w Sian Ka’an. Fragment koralowca w Recodo San Juan stał się również elementem nadproża.
UWAGA: Materiał w trakcie rozbudowy…
© Przemek A. Trześniowski | archeologia.edu.pl
Bibliografia:
Rojas Sandoval, Carmen; Miguel Covarrubias Reyna, and Dominique Rissolo (2023) Constructing a World Beneath Quintana Roo. (in:) Thomas H. Guderjan & Jennifer P. Mathews (eds.) Construction of Maya Space: Causeways, Walls, and Open Areas
from Ancient to Modern Times. The University of Arizona Press, Tucson.
17 komentarzy