Mezoameryka, przyroda, natura, zwierzęta, ssaki, małpy, wyjec, howler monkey, ba’atz’
Czarny wyjec jakatański (Alouatta pigra) / czarny wyjec gwatemalski to największa małpa w Mezoameryce i w Ameryce Środkowej. Jest tym samym jednym z największych gatunków małp Nowego Świata. Czarny wyjec jakatański występuje jedynie na półwyspie Jukatan oraz na obszarach do niego bezpośrednio przyległych: w południowym Belize, Gwatemali, Tabasco i Chiapas. Zakłada się, że ten ograniczony obszar występowania czarnego wyjca jukatańskiego zredukowany został w wyniku presji sympatrycznego gatunku wyjca płaszczowego (Alouatta palliata), który wszedł do Ameryki Środkowej po ponownym otwarciu przejścia poprzez Przesmyk Panamski (Tierra Firme) w piacencie, niecałe trzy miliony lat temu i odkrytej przez genialnego samouka Alfreda R. Wallace’a wielkiej fali wymiany biosfer, jaka wtedy nastąpiła (Great American Biotic Interchange).
Największa małpa Mezoameryki
Czarny wyjec jakatański (Alouatta pigra) osiąga wagę ponad 11 kg (samiec) i ponad 6 kg (samica). Długością ciała do 64 cm lekko przerasta czepiaka trójbarwnego (Ateles geoffroi vellerosus) ma jednak od niego znacznie krótszy ogon, dorastający jedynie do 69 cm. Żywi się głównie liśćmi, a większość dnia spędza trawiąc to co zjadł, czyli na odpoczynku. Również pod względem wydawanych dźwięków czarny wyjec jukatański jest prawdziwym rekordzistą. Jak głosi Księga Rekordów Guinessa, donośny głos wyjca może być słyszalny z odległości aż 4,8 km.
Wyjec…
Samiec czarnego wyjca jukatańskiego (Alouatta pigra) ma przerośniętą kość gnykową w pobliżu strun głosowych, która działa jak naturalny wzmacniacz, stając się źródłem donośnego dźwięku. Wyjce żyją w niedużych grupach, składających się zwykle z jednego lub dwóch samców i kilku samic z młodymi. Młode samce opuszczają rodzinę podczas, gdy samice w niej pozostają.
(fot: P.A. Trześniowski 2021)
Wyjce w mitologii Majów
Wyjec w maaya t’aan, języku Majów północnego Jukatanu to ba’atz’. W mitologii Majów wyjce utożsamiane były ze skrybami – specjalistami od majańskich inskrypcji zapisywanych w kodeksach, wykuwanych w skalnych monumentach i w drewnianych panelach, malowanych na ceramice. Skrybowie mieli bardzo wysoką pozycję w społecznej hierarchii Mezoameryki. Skrybowie Majów wywodzili się bowiem zwykle z królewskiej krwi. W micie kreacyjnym Majów: Popol Vuh w wyjce zamienieni zostali starsi bracia Bohaterskich Bliźniaków: Hunbatz i Hunchouén (oba imiona w języku jakim spisana została Popol Vuh – quiche). Wyjce żyjące dziś w selwie są zaś ich potomkami. Utożsamienie majańskich skrybów z wyjcami ma swoje odzwierciedlenie w rytualnym 260-dniowym kalendarzu tzolk’in, którego jedenasty dzień – Chuwen był pierwotnie reprezentowany właśnie przez głowę wyjca.
(fot: P.A. Trześniowski 2019)
Zagrożony gatunek
Czarny wyjec jakatański (Alouatta pigra) jest, podobnie jak czepiak trójbarwny (Ateles geoffroi vellerosus) gatunkiem zagrożonym, głównie ze względu na utratę siedlisk, postępującą w wyniku masowej deforestacji półwyspu Jukatan, tak na terenie Gwatemali jak i w Meksyku. Jego populacja spadła w ciągu ostatnich dekad o 60%.
Bibliografia:
Alouatta pigra – Science Direct
Horwich, R.H., Johnson, E.D. (1986) Geographical distribution of the black howler (Alouatta pigra) in Central America, „Primates” 27, s 53-62 https://doi.org/10.1007/BF02382522
Ostro, Linde E.T; Scott C Silver, Fred W Koontz, Truman P Young, Robert H Horwich (1999) Ranging behavior of translocated and established groups of black howler monkeys Alouatta pigra in Belize, Central America, „Biological Conservation” 87(2), s. 181-190,
https://doi.org/10.1016/S0006-3207(98)00061-5
Rangel-Negrín, Ariadna; Pedro A.D. Dias, Roberto Chavira, Domingo Canales-Espinosa (2011) Social modulation of testosterone levels in male black howlers (Alouatta pigra), „Hormones and Behavior” 59(1), s. 159-166, https://doi.org/10.1016/j.yhbeh.2010.11.005
Smith, James Dale (1970) The Systematic Status of the Black Howler Monkey, Alouatta pigra Lawrence, „Journal of Mammalogy” 51(2), American Society of Mammalogists, s. 358-369
14 komentarzy