Czepiak trójbarwny (Ateles geoffroi)

Ameryka Środkowa, przyroda, natura, zwierzęta, ssaki, małpy, czepiak, spider monkey, ma’ax

czepiak, małpa, spider, monkey, jukatan, trójbarwny, mezoameryka, natura, przyroda, ateles, geoffroi, vellerosus, yucatanensis — Para awanturniczych czepiaków trójbarwny (Ateles geoffroi vellerosus) na terenie Calakmul, Campeche, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2023)

Dzień zaczął się epickim wschodem Słońca na szczycie piramidy La Danta. Legendarne stele w El Mirador stoją nieopodal sacbe, łączącej La Danta z centralnym kompleksem piramid triadycznych miasta – El Tigre. Na jednej z nich zachował się fragment rzadkiej, preklasycznej inskrypcji – wizyta tutaj zatem zawsze budzi we mnie emocje. Gdy podchodzimy do stel, dostrzegam siedzące nad nimi, wysoko na konarze małpy. Jedna przy drugiej, wtulone w siebie postacie wpatrują się w nas jakby ze smutkiem. To czarne wyjce jukatańskie i jak na wyjce tak blisko przechodzących ludzi są dziwnie nieruchome i ciche…
– Kilka dni temu czepiak strącił tutaj na ziemię ich alfę – słyszę poważny głos Antonia – samiec umierał kilka godzin, a one na to patrzyły – dodaje.
– Czepiak strącił z konaru wyjca i do tego alfę?! – odwracam się do niego zdumiony. Pamiętam agresywne czepiaki odgrażające się nam z wysokich konarów w Calakmul, pamiętam czepiaka rzucającego w ludzi gałęziami w Tikal, a nawet czepiaka, który oddał mocz na prowadzącego grupę turystów przewodnika nieopodal Coba, dokąd chętnie zabieram ludzi na podglądanie zwierząt, ale żeby czepiak strącił większego od siebie, znanego z głośnego zachowania wyjca?!
– Czepiaki są znacznie bardziej agresywne od wyjców – odpowiada Antonio – i w walce dają sobie z nimi radę…
Wracam spojrzeniem do rodziny wyjców pogrążonych w żałobie. A mówią, że zwierzęta nie są zdolne do odczuwania emocji…

Czepiak trójbarwny albo jukatański

Czepiak trójbarwny (Ateles geoffroi vellerosus) to podgatunek czepiaka czarnorękiego (Ateles geoffroi) występujący na terenie półwyspu Jukatan (Meksyk, Belize, Gwatemala) w Chiapas, Oaxaca, Salwadorze i na północnym wybrzeżu Hondurasu oraz na wschodzie Meksyku, w Tabasco, Veracruz i wschodnim San Luis Potosi. Jest to jeden z dwóch, obok czarnych wyjców jukatańskich (Alouatta pigra) gatunków małp występujących w Mezoameryce. Jak sugerują badania lingwistyczne, w okresie klasycznym (250-900 n.e.) na Nizinach Majów żyć mogły również kapucynki. Zgodnie z wynikami badań filogenetycznych Ateles geoffroi yucatanensis jest młodszym synonimem Ateles geoffroi vellerosus (jest to ten sam podgatunek).

Czepiak czarnoręki

Czepiak czarnoręki (Ateles geoffroi), którego czepiak trójbarwny (Ateles geoffroi vellerosus) jest podgatunkiem, został opisany po raz pierwszy w 1820 r. przez niemieckiego zoologa Heinricha Kuhla, na podstawie osobnika pochodzącego z Nikaragui (sam Heinrich Kuhl zmarł rok później na nieznaną tropikalną chorobę na Jawie, na Archeipelagu Indonezji, a w Ameryce Środkowej osobiście nigdy nie był). Gatunek czepiaka czarnorękiego został nazwany na cześć francuskiego zoologa Étienne Geoffroy Saint-Hilaire, który był członkiem wyprawy Napoleona Bonaparte do Egiptu. Anglojęzyczna nazwa czepiaka – spider monkey odnosi się do pająkowatych pozycji, jakie małpa potrafi przyjmować, wywołuje to również zabawne błędy w tłumaczeniach…

Czepiak – nadrzewny chuligan

Czepiak czarnoręki (Ateles geoffroi) dorasta do 9 kg wagi, ale potrafi przegonić znacznie większego od siebie wyjca. Dorasta do 63 cm, ale jego ogon potrafi być znacznie dłuższy od ciała i osiągać długość 85 cm. Jego ręce są dłuższe o 25% od nóg. Ma zredukowany kciuk, zatem dłonie wykorzystuje jako haki, co ma ułatwiać poruszanie się brachiacyjne (w zwisie), zaś chwytny ogon działa niczym piąta kończyna – czepiak potrafi na nim wisieć, ale również podnosić przedmioty. Czepiak żywi się głównie owocami, ale również pędami, liśćmi, insektami, miodem, pająkami, a nawet korą drzew. Pije wodę z porastających konary epifitów. Czepiak potrafi schodzić na ziemię i biegać na dwóch nogach.

Czepiaki w Mezoameryce

Czepiak czarnoręki (Ateles geoffroi) należy wraz z wyjcem płaszczowym (Alouatta palliata) do ostatniej fali migracji zwierząt do Ameryki Środkowej, w ramach odkrytej przez genialnego samouka Alfreda R. Wallace’a, który wyprzedził Karola Darwina w sformułowaniu teorii powstawania gatunków, wielkiej fali wymiany biosfer (Great American Biotic Interchange). Wielka wymiana biosfer na kontynentach Ameryk nastąpiła po ponownym otwarciu przejścia poprzez Przesmyk Panamski (Tierra Firme) w piacencie, niecałe trzy miliony lat temu. W Ameryce Środkowej poza Mezoameryką oraz w Ameryce Południowej występują inne gatunki czepiaków z rodzaju Ateles.

Czepiaki w mitologii Majów

Czepiak w maaya t’aan, języku Majów północnego Jukatanu to ma’ax. Zgodnie z przesłaniem mitu kreacyjnego Majów – Popol Vuh, czepiaki są potomkami niedobitków istot ludzkich z drugiej iteracji stworzenia świata – ludzi z drewna. Ludzie z drewna nie umieli się modlić, więc nie spodobali się bogom. Pierwsza, druga i trzecia wersja świata została z tego powodu zresetowana przez bogów z pomocą kataklizmów.

Zagrożony gatunek

Czepiaki czarnorękie (Ateles geoffroi) żyją w stadach liczących po kilkadziesiąt osobników, jednak w ciągu dnia spotykamy zwykle niewielkie grupy, przemieszczające selwę w poszukiwaniu pożywienia. Poruszają się zwykle w promieniu około dwóch kilometrów. Czepiaki rozpoznają się za pomocą dźwięków, których kombinacja jest indywidualną cechą każdego osobnika. Potrafią nawzajem przywoływać się do źródeł pokarmu ostrzegać o niebezpieczeństwie. Badania naukowe dowodzą, że czepiaki, choć ustępują inteligencją szympansom i orangutanom, jednak są bardziej inteligentne od goryli. Czepiak czarnoręki to gatunek zagrożony wyginięciem wraz ze wszystkimi podgatunkami.