Brytyjski lekarz wojskowy, odkrywca, antykwariusz i wielki pasjonat archeologii. Thomas William Francis Gann MRCS, LRCP, FRGS (Member of the Royal College of Surgeons; Member of the Royal College of Physicians of London; Fellow of the Royal Geographic Society). Zawdzięczamy mu m.in. odkrycie ruin Dzibanche, Lubaantun czy Ichpaatun.
Thomas Gann urodził się 13 V 1867 w opactwie Murrisk, w hrabstwie Mayo w Irlandii. Dorastał w domu ojca, Williama w Whitstable, na północnym wybrzeżu hrabstwa Kent w Anglii. Uczęszczał najpierw do King’s School w Canterbury, a następnie studiował medycynę w Middlesex, na dzisiejszych obrzeżach Londynu.
Dzięki lekturze książek Johna Lloyda Stephensa i Claude-Josepha le Désiré Charnay w czerwcu 1892 r. trafił do Hondurasu Brytyjskiego (dzisiejsze Belize). Wkrótce został naczelnym lekarzem dystryktu. Zawarł porozumienie z Urzędem Kolonialnym, że będzie stacjonował wyłącznie tam, gdzie jest dużo ruin Majów. W Belize został na następne ćwierćwiecze.
Belize za czasów kolonii
Postałości po cywilizacji Majów w Belize były na owe czasy bardzo słabo zbadane. Ruiny były traktowane jako źródło łatwo dostępnego budulca.
Thomas Gann stacjonował wpierw w Cayo (w Benque Viejo), a od 1894 r. w Corozal. Jego pierwsza publikacja Exploration of two mounds in British Honduras ukazała się w „Journal of the Society of Antiquaries” na lata 1894-95, była też jedną z pierwszych poświęconych ekscentrykom z krzemienia i obsydianu u Majów (pierwsza publikacja na temat ekscentryków ukazała się w 1891 r. we Florencji).
Santa Rita de Corozal
Santa Rita de Corozal to pozostałości ważnego ośrodka cywilizacji Majów, który rozkwitł w epoce protoklasycznej, przejmując populację z położonego nieopodal Cerro Maya (dawniej Cerros) – wielkiego preklasycznego stanowiska z piramidami triadycznymi. Gdy Thomas Gann dotarł do Corozal, znajdowały się tam resztki około 50 kopców, będących pozostałościami po dawanych platformach i piramidach Majów. Większość z nich była już zniszczona, zaś elementy architektury Majów nagminnie wykorzystywane w ówczesnych budynkach kolonialnych.
W kolejnej publikacji dla „Journal of the Society of Antiquaries” na lata 1896-97 Thomas Gann donosił o otworzeniu 50-60 kopców. w Stanta Rita znalazł wspaniale zachowane freski, które mógł zadokumentować jedynie konturowo, ponieważ nigdzie w Corozal nie mógł znaleźć papieru. Freski te zostały w ciągu kilku dni zniszczone (lokalni Majowie zdarli całą warstwę tynku, by dodać go do swych lekarstw), zanim dopływający raz na tydzień parowiec dostarczył Gannowi papier z Belize City. Łupem Majów padła również długa, kompletnie niezadokumentowana inskrypcja…
Thomas Gann zadokumentował na szczęście freski z pozostałych ścian: północnej i zachodniej. Jego publikacja na temat murali zamieszczona w Mounds in Northern Honduras pozostaje wybitnym wkładem w badania nad kulturą Majów. Jako lekarz Gann miał bliski kontakt ze współczesnymi mu Majami. Jednym z jego osiągnięć był szczegółowy opis ceremonii przywoływania deszczu – ch’achac.
Thomas Gann – archeolog
Thomas Gann sporządził pierwsze szczegółowe raporty ze stanowisk Lammanai i Xunantunich. W 1908 r. został mianowany honorowym wykładowcą Central American Antiquities nowo utworzonego Instytutu Archeologii na Uniwersytecie Liverpoolu. Wkrótce uzyskał na tej uczelni dyplom dotora medycyny tropikalnej.
W trakcie pracy w Belize Thomas Gann prowadził też eksploracje w Louisville, Nohmul, Santa Rita. Zauważył w ich trakcie różnicę w konstrukcji podziemnych komór Majów w stosunku do tych ze Wzgórz Puuc – cystern na wodę, które nazywano już wtedy czultunami (chultun, chultunób). Gann bardzo długo opierał się przed przyjęciem tej nazwy dla wszystkich podziemnych komór Majów. W 1916 i w 1918 r. Sylvanus G. Morley ściągnął Ganna do ruin Zama (Tulum). Następnie Gann zawędrował do Coba, dokąd ściągnął sir J. Erica S. Thompsona wraz z ekipą Carnegie Institution of Washington.
W 1918 roku Thomas Gann opłynął półwysep Jukatan od Belize po Champoton z Sylvanusem Morleyem. Odwiedzali po drodze liczne przybrzeżne i śródlądowe stanowiska Majów. Podróż opisał książce In an Unknown Land, która ukazała się w 1924 r.
W 1923 r. Thomas Gann przeszedł oficjalnie na emeryturę, a w 1924 r. sprzedał pozostałą część swojej kolekcji do British Museum. Nie był to jednak koniec, a raczej czas apogeum jego kariery jako archeologa i odkrywcy. Gann brał udział w kilku kolejnych ekspedycjach British Museum do Ameryki Środkowej, w tym dwóch do odkrytego przez siebie Dzibanche, gdzie za pierwszym razem zaraził się malarią. Ostatni sezon badań polowych odbył na dwa lata przed śmiercią w Nohmul, w 1936 r.
Jeszcze w 1918 r. Bureau of American Ethnology Smithsonian Institution opublikowało jego raporty Thomasa Ganna The Maya Indians of Southern Yucatan and Northern British Honduras. W 1931. r. wspólnie z sir J. E. S. Thompsonem opublikował The History of the Maya From the Earliest Times to the Present Day. W 1936 r. Thomas Gann wydał jeszcze Mexico from the Earliest Times to the Conquest. W British Museum znajduje się ponad 900 artefaktów dostarczonych przez niego lub przez jego żonę.
Thomas Gann bywa nazywany archeologiem-amatorem, ponieważ nie dokumentował należycie swoich prac w terenie. Był jednak dzieckiem swej epoki, gdzie miast odkrywania tajemnic przeszłości i gromadzenia wiedzy na temat historii, zajmowano się raczej pozyskiwaniem artefaktów. Metodę stratygrafii w Mezoameryce wprowadził dopiero w kolejnych dekadach Raymond E. Merwin. Raporty Ganna świadczą z pewnością o jego znajomości wyszukanych pozycji z ówczesnej literatury dziedzinowej, zarówno angielsko- jak i hiszpańskojęzycznej.
Bibliografia:
Thompson, J. Eric Sidney (1940) Thomas William Francis Gann 1867-1938, Boletín Bibliográfico de Antropología Americana (1937-1948) 4(2):158-160. Pan American Institute of Geography and History
Thompson, J. Eric Sidney (1975) Thomas Gann in the Maya Ruins. „British Medical Journal” 2: 741-743
Wallace, Colin (2011) Reconnecting Thomas Gann with British Interest in the Archaeology of Mesoamerica: An Aspect of the Development of Archaeology as a University Subject
Trześniowski, Przemysław A. (2024) Chultunòb (czultuny): jaskinie kieszonkowe czy podziemne bimbrownie? „Mezoameryka„
2 komentarze