Mezoameryka, archeologia Majów, piramidy Majów, Edzna, Pałac Pięciu Pięter, Campeche, Meksyk, styl Puuc, stanowisko archeologiczne, stanowiska archeologiczne
Edzna to ważne stanowisko archeologiczne w południowo-zachodniej części półwyspu Jukatan, na terenie obecnego meksykańskiego stanu Campeche. W przeszłości znajdował się tu jeden z potężniejszych ośrodków cywilizacji Majów. Korzenie Edzna sięgają co najmniej epoki środkowopreklasycznej, około 600 p.n.e. Jest to zatem jedno ze starszych miast na Nizinach Majów. W epoce późnopreklasycznej Edzna było otoczone fosą, co może mieć związek z istnieniem wielkiego organizmy państwowego na terenie Niecki Mirador-Calakmul.
Stanowisko archeologiczne Edzna jest dość rozległe i przecina różne epoki, jednak słynie przede wszystkim z Pałacu Pięciu Pięter oraz jako najdalej wysunięty na południe przykład stylu architektonicznego Puuc. To późnoklasyczne fazy przebudowy miasta na wczesnoklasycznych piramidach w stylu Peten.
Pałac Pięciu Pięter
Pałac Pięciu Pięter to ewenement architektoniczny na skalę świata Majów. Nie zastosowano tu jednak żadnej nowej technologii, jeżeli chodzi o sklepienia kroksztynowe, które nie są w stanie wytrzymać większych obciążeń. Kolejne piętra z komnatami w stylu architektonicznym Puuc są po prostu cofnięte w stosunku do swoich poprzedników, na zewnętrznej krawędzi wczesnoklasycznej piramidy.
Wśród cech wyróźniających stylu architektonicznego Puuc mamy tu kolumnady w wejściach do niektórych komnat – typowe dla Puuc okrągłe kolumny z kwadratowymi kapitelami, elewacje kryte kamieniem ciosowym i przejścia pod schodami. Piramidę Pięciu Pięter wieńczył wysoki grzebień dachowy.
Pałac Pięciu Pięter został wzniesiony na głównym akropolu Edzna. Jest to kompleks odcięty od wielkiego centralnego placu i wyniesiony wysoko ponad jego poziom, aczkolwiek wyższe piętra piramidy są stamtąd dobrze widoczne.
Świątynia Masek – wczesnoklasyczne maszkarony boga słońca
Jednym z najciekawszych elementów architektury Majów w Edzna są wczesnoklasyczne maski architektoniczne, które zdobiły elewację wczesnoklasycznej piramidy (struktura 414), nazwanej dzięki ich odkryciu Świątynią Masek. Górna część piramidy uległa zawaleniu, szczęśliwie zasypując i zachowując maszkarony. Dzięki temu możemy dziś podziwiać nie tylko formę stiukowego reliefu, ale również kolory – czerń, czerwień i elementy drogiego Maya Blue, oryginalne barwy Mezoameryki.
Architektoniczne maszkarony w Edzna mają kwadratowe źrenice, charakterystyczne dla Promienistego Pana – K’inich Ahau, kojarzonego w kosmologii Majów z bogiem Słońca. Maski te różnią się jednak od siebie źrenicami właśnie. Wschodnia ma znacznie mniejsze niż zachodnia i m.in. dzięki temu zostały one zinterpretowane jako bóstwa wschodzącego i zachodzącego Słońca.
Inne ciekawostki architektury Edzna
Po wielkim akropolu Edzna, uwagę zwraca długa, stojąca po przeciwnej stronie centralnego placu galeria. Zamyka ona centralny plac Edzna, w rzeczywistości definiując wraz z akropolem jego dłuższe krawędzie. Jej szczyt wieńczyło w prawdopodobnie w przeszłości sklepienie z materiałów nietrwałych.
Na południowej, jednej z krótszych krawędzi wielkiego placu Edzna znajdziemy boisko do pitz (pok-ta-pok). Ma ono najbardziej standardowe proporcje i rozmiary, typowe dla okresu klasycznego.
Nietypowa jest natomiast owalna świątynia, wzniesiona po drugiej stronie wielkiej galerii Nohochna. Takie rozwiązania w architekturze Majów zaczęły się pojawiać dopiero w epoce schyłkowoklasycznej, jako efekt prądów kulturowych, związanych z kultem Ehecatla – boga wiatru ze środkowego Meksyku.
Jak dostać się do Edzna?
Do Edzna najprościej dostać się samochodem z San Francisco de Campeche, stolicy stanu Campeche. Stanowisko leży 55 km od Campeche, na południe od drogi federalnej 188, nieopodal od zjazdu na Dzibalchen. W 2025 r. bilet na stanowisko archeologiczne kosztuje 100 pesos. Na miejscu otworzono lokalne muzeum, które również warto zobaczyć po zwiedzeniu ruin. Zgormadzono w nim stele, znalezione na stanowisku.
=> Stanowiska archeologiczne Mezoameryki
Bibliografia:
Benavides, Antonio (2003) Edzna y la region occidental del Puuc, „Estudios de Cultura Maya” XXIII
Benavides, Antonio (2002) Secuencia arquitectonica y papel politico de Edzna, Campeche, „Estudios de Cultura Maya” XXII