Rio Bec – region na Jukatanie

Mezoameryka, Niziny Majów, Jukatan, Rio Bec, Campeche, geografia

Rio Bec – położenie geograficzne i charakterystyka regionu

Region Rio Bec leży w samym centrum półwyspu Jukatan, na północnej rubieży centralnych Nizin Majów. Zajmuje obszar około 6500 km² (niektórzy twierdzą, że nawet do 10000 km²). Prawie brak tu ośrodków z monumentalną architekturą i stelami opiewającymi dokonania boskich władców Majów (k’uhul ajawtak), poza enigmatycznym, bo odartym z inskrypcji Becan i trzema zalążkami miast w sercu regionu Rio Bec.

Niewydarzone miasta w sercu Rio Bec to środkowopreklasyczne Kajtun, późnopreklasyczne Rio Bec II oraz późnoklasyczne Rio Bec V. Nawet najbardziej monumentalne stanowiska jak Xpuhil I, Xpuhil Kitam, Chicanna czy Hormiguero nie spełniają wyobrażeń na temat miasta, podobnie jak nieco większe grupy: Rio Bec I i El Povenir w okolicach serca regionu.

Region Rio Bec to teren pokryty wzgórzami o płaskich szczytach, zwanymi tutaj mesetas. Wzgórza nie przekraczają wysokości 250 m n.p.m. i poprzedzielane są wąwozami zwanymi corrientales, które w trakcie deszczów potrafią wypełniać się wartko płynąca wodą. Zbocza wzgórz modyfikowano, wprowadzając uprawę tarasową. Uprawy prowadzono również na brzegach aguadas, które stanowiły również źródła wody pitnej.

W przeciwieństwie do Calakmul czy Dzibanche nie było tutaj dostępu do wielu rozległych bajos, co nie pozwoliło w erze preklasycznej na rozwój upraw przybrzeżnych na szeroką skalę, nie przyciągnęło do Rio Bec większych rzesz ludności i wymusiło odmienną ścieżkę i opóźnienie ewolucji regionu, który podobnie jak Dzibanche, Kohunlich i Calakmul zamieszkany był jeszcze w okresie środkowopreklasycznym.

Rio Bec jako unikalny styl architektoniczny

Rozproszony sposób zabudowy

Region Rio Bec wyróżnia się nie tylko oryginalną architekturą oraz bogactwem sztukaterii, lecz przede wszystkim unikalnym rozplanowaniem – w miejsce monumentalnych budowli wielkich miast Majów: piramid, boisk, dróg, planetariów i publicznych placów w Rio Bec występują niewielkie, kilku– kilkunastoizbowe dworki i pałace, rozrzucone bezładnie i bez żadnej hierarchii, po terenie rolniczym i leśnym – monte.

Poza Becan i trzema, raczej skromnymi wyjątkami w postaci Kajtun, grupy Rii Bec II i grupy Rio Bec V, w Rio Bec brak centrów ceremonialnych i miejsc zgromadzeń publicznych z piramidami, placami, stelami, boiskami czy jakąkolwiek architekturą obronną.

Unikalny styl architektoniczny

Nowatorski styl architektoniczny Rio Bec rozwijał się lokalnie, czekając na kres dominacji wpływów elit z Dzibanche i Calakmul by na jedno krótkie stulecie rozlać się szeroko po Nizinach Majów. Przeładowana zdobieniami architektura Rio Bec to późny fenomen, którego apogeum przypada na okres tranzycji pomiędzy późnym a schyłkowym okresem klasycznym (od 830 r. n.e.).

Konstrukcja wielokomnatowych rezydencji zaczyna się wprawdzie już od około 630 r. n.e., jednak bliźniacze wieże (tzw. fałszywe piramidy) i zoomorficzne portale weszły na scenę znacznie później, od około 760 r. n.e. Wieże nie występują w Rio Bec wszędzie, a zoomorficzne portale pojawiły się tak naprawdę jedynie w kilku miejscach na zachodzie regionu.

Niektórzy badacze uważają, że źródłem architektonicznych innowacji w Rio Bec mogło być miasto Becan, które zostało jednak porzucone ok: 730 r. n.e. po czasie zmierzchu dynastii Kaanul. Becan w okresie 810-830 n.e. po kilku dekadach hiatusu zostało ponownie zasiedlone, przez uciekinierów z Acanmul w zachodniej części Półwyspu Jukatan, zatem wymagałoby to precyzyjnych i wiarygodnych datowań porównawczych w mieście i w regionie (architektura datowana jest głównie względnie, na podstawie znajdowanych w wypełnieniach podłóg fragmentów ceramiki, tylko trzy stanowiska Rio Bec, grupy: A, B i D zostały gruntownie przebadane archeologicznie).

Enigmatyczna lokalna polityka regionu

Francuscy archeolodzy: Dominique Michelet, Eric Taladoire, Philippe Nondédéo i Marie-Charlotte Arnauld uważają, że rozdrobnienie i brak ciągłości osadniczej w regionie Rio Bec nie pozwoliły na wykształcenie się tam szlacheckich rodów, czerpiących moc ze swych korzeni i historii przodków.

Opustoszenie preklasycznych zalążków miast: grup Rio Bec II i Kajtun w okresie wczesnego klasyku nie pozwoliło nikomu na osiągniecie rangi ahau. Z wyjątkiem dworców grupy Rio Bec B i Thompson, zamieszkanych przez jakieś 260-300 lat średni okres prosperity dworków w regionie Rio Bec to zaledwie jakieś 115 lat.

Próby zjednoczenia regionu Rio Bec były podejmowane później, po ostatecznym upadku dynastii Kaanul z Calakmul , jednak bez powodzenia. Konsekrowano wtedy kilka stel, przede wszystkim w pretendującej do roli przyszłej stolicy grupie Rio Bec V, ale również w historycznych, opuszczonych już wtedy grupach: Rio Bec II i Kajtun-Dzibil. Stele ze wszystkich trzech miejsc zawierają wspólny toponim B’olonil, który mógł być nazwą mikroregionu.

Historia odkrycia regionu Rio Bec

Pierwszym archeologiem, który pojawił się w regionie Rio Bec był Teoberto Maler, który w 1894 r. dotarł do współczesnej osady Xkanha, na południe od aguady Zoh Laguna. Maler zaraportował widziane na trasie stanowisko o nazwie Halaltun. Nadał nazwę całemu regionowi, bazując na współczesnym sobie raporcie Karla T. Sappera. Geolog obozował wtedy nad strumieniem, którego nazwa pochodziła z kolei od jednego z gatunków licznie rosnących tu wtedy drzew.

Większość, nawet naukowych źródeł, odkrycie pierwszych budowli w stylu architektonicznym Rio Bec przypisuje jednak francuskiemu arystokracie Maurice hrabiemu de Perigny. Maurice de Perigny był członkiem prestiżowego Francuskiego Towarzystwa Geograficznego, starszego niż słynne brytyjskie Royal Geographic Society.

Plan odkrytego przez hrabiego w 1907 roku pałacu 5N2 w grupie Rio Bec A opublikował jednak trzynaście lat wcześniej w raporcie dla Smithsonian Institution austriacki geolog Karl Sapper, który dotarł do Rio Bec w 1894 r., i nazwał tę budowlę Ixtinta (nieporozumienie wyjaśnił dopiero Hanns Prem w 1997 r.).

Należy podkreślić, że zarówno Karl Sapper, jak i Maurice de Perigny czy później Raymond E. Merwin docierali do Rio Bec od strony ówczesnego Hondurasu Brytyjskiego (obecnego Belize). Dopiero ekspedycje Carnegie Institution of Washington w latach 30. XX w. wycinały szlak do regionu Rio Bec z Calakmul.

Pierwszym archeologiem z prawdziwego zdarzenia, który dotarł do Rio Bec był Raymond E. Merwin. W ramach Peabody Museum of Harvard University Expedition odkrył on w 1912 roku m.in. najsłynniejszą grupę Rio Bec B, którą nazwał The Temple i określił exemplum stylu architektonicznego Rio Bec.

Wspaniałość Temple polegała na tym, że wszystkie elementy unikalnego stylu architektonicznego Rio Bec, które Merwin dostrzegał w mijanych konstrukcjach w regionie (np. grupy F i G nazwane później przez Rupperta grupą Rio Bec I, Ramonal A czy La Tortuga), po raz pierwszy spostrzegł zebrane razem w ramach jednego budynku.

Kolejne ekspedycje archeologiczne Carnegie Institution of Washington do Półudniowo-Wschodniego Campeche (Carnegie Expeditions Campeche II i III), które prowadzili Karl Ruppert i John H. Denison junior nie odnalazły stanowiska Rio Bec B / Temple, ani stanowiska Rio Bec A / Ixtinta. Podobnie czwarta ekspedycja Carnegie Institution, którą poprowadził sam sir J. Eric S. Thompson. Grupa Rio Bec B zaginęła na prawie 60 lat i została odkryta ponownie dopiero w 1973 r., podobnie jak grupa Rio Bec A. Ekspedycje Carnegie Rupperta oznaczyły pięć stanowisk: grupy Rio Bec I, II, III, IV i V. Ekspedycja sir Erica Thompsona San Lorenzo.

Pierwsze wykopaliska archeologiczne

Pierwsze wykopaliska z prawdziwego zdarzenia zrealizowali w grupie Rio Bec B Prentice M. Thomas Jr. oraz L. Janice Campbell w latach 70. XX w. Ich wyniku, wskutek obcięcia funduszy, nie zostały jednak opublikowane aż do XXI w. W latach 2002-2010 w regionie Rio Bec przekrojowe badania archeologiczne przeprowadził zespół francuskich i meksykańskich archeologów: Dominique Michelet, Eric Taladoire, Philippe Nondédéo, Marie-Charlotte Arnauld, Eva Lemonnier, Julie Patrois, Melanie Forne, Laure Déodat, Boris Vannière, Grégory Pereira oraz Sara Dzul Gongóra, Luisa Straulino Mainu i nieżyjący już profesor Alfonso Lacadena García-Gallo† – jeden z najwybitniejszych specjalistów w dziedzinie epigrafiki Majów.

Jak zwiedzać region Rio Bec?

Logistycznym sercem regionu Rio Bec jest dziś miejscowość Xpujil, założona w trakcie budowy drogi w drugiej połowie ubiegłego stulecia na majańskich ruinach (wewnątrz osady oraz w jej najbliższym otoczeniu znajduje się ponad 30 stanowisk archeologicznych). Xpujil położone jest mniej więcej po środku drogi federalnej 186, łączącej miasta Chetumal i Escarcega, przecinając Półwysep Jukatan równoleżnikowo.

W Xpujil znaleźć można zarówno bazę noclegową jak i lokalnych przewodników, obsługujących bardziej i mniej popularne turystycznie miejsca. Taksówkami ze Xpujil można dojechać do stanowisk archeologicznych: Xpuhil I, Becan, Chicanna, Balamku, a nawet do Calakmul. Stanowiska mikroregionu Rio Bec, nie są dostępne przez cały rok, wymagają samochodów terenowych lub quadów i wsparcia macheteros.

© Przemek A. Trześniowski | archeologia.edu.pl

Pozostałe artykuły o Rio Bec:

• Styl architektoniczny Rio Bec
• Rio Bec A – Ixtinta
• Rio Bec B – Temple
• Rio Bec C
• Rio Bec D
• Hormiguero – perfekcyjna mieszanka stylów Rio Bec, Chenes i Puuc
• Ceibarico A
• Ramonal
• Becan, stolica regionu Rio Bec
• Powrót do Becan
• Xpuhil I
• Xpuhil Kitam
• Xpujil i Xpuhil I: Pałac Trzech Wież