Mezoameryka, Belize, archeologia, Maya, Majów, Niziny Majów, Nim Li Punit, Toledo, stanowisko archeologiczne, stanowiska archeologiczne
Nim Li Punit to stanowisko archeologiczne cywilizacji Majów położone u podnóża Gór Maya na południu dzisiejszego Belize w dystrykcie Toledo. Stanowisko znajduje się we wsi Indian Creek, zamieszkanej przez Majów z narodu Kekchi, około 50 km na północ od miasta Punta Gorda, stolicy dystryktu Toledo. Mieści się na geologicznej formacji Toledo Beds, złożonej z oligoceńskich mułowców, piaskowców, łupków ilastych i żwirowców oraz kredowych i późniejszych wapieni. Zajmuje powierzchnię około 48 hektarów.
Kawam
Oryginalna nazwa Nim Li Punit brzmiała prawdopodobnie Kawam. Miasto przeżywało szczyt swej świetności w epoce późnoklasycznej. Tutejsi Majowie mówili klasycznym językiem cholan, a przynajmniej jest to język znajdowanych w Nim Li Punit inskrypcji. Odszyfrowane daty z inskrypcji znalezionych na stelach ze stanowiska pochodzą z lat 721-830 n.e., jednak miasto jest znacznie starsze. Nim Li Punit opustoszało nagle w IX w. n.e., podobnie jak pozostałe ośrodki w regionie.
Nim Li Punit było jednym z licznych drugorzędnych ośrodków cywilizacji Majów. Największa z tutejszych piramid ma 11 m wysokości. Miasto istniało jednak co najmniej od końca epoki późnopreklasycznej (ok. 150 n.e.). Wraz z Uxbenka należy więc do najstarszych ośrodków Majów prowincji 8 Tzuk (teren południowego Belize). K’awil Chan K’inich założył powiązane z Uxwitik’ (Copan) Pusilha w 572 r. n.e., zaś Lubaantun zamieszkano dopiero w VIII w. n.e. U szczytu klasycznej świetności Nim Li Punit zamieszkiwało około 7 tys. Majów.
Tutejsze piramidy i stele zbudowane są z lokalnego piaskowca. Spękania w wapiennych piaskowcach tworzą mniej więcej prostokątne bloki. Największe z nich wykorzystano na stele. Podobnie jak w przypadku odległego o 15 km na południowy-zachód stanowiska archeologicznego Lubaantun i odległych stanowiskach Tonina czy Plan de Ayutla znajdujące się poza wapienną płytą Jukatanu, platformy i piramidy Nim Li Punit zbudowane zostały z mniejszych fragmentów piaskowca. W przewciwieństwie do Lubaantun, budowle Nim Li Punit były jednak konstruowane z użyciem cementującej kamienie zaprawy.
Nim Li Punit (Kawam), twierdza na szczycie góry
Stanowisko archeologiczne Nim Li Punit zajmuje szczyt stromego i wysokiego wzniesienia. Składa się z czterech grup architektury: Północno-Wschodniej, Wschodniej, Zachodniej i Południowej, rozmieszczonych na różnej wysokości, w różnych jego częściach. Na stronie przyjęto numerację struktur zgodnie z mapą Normana Hammonda (1996) z 1976 r.
Grupa Południowa
Grupa Południowa Nim Li Punit to platforma o rozmiarach 56 na 31 m, wyniesiona ponad okalającą powierzchnię wzgórza na wysokość 5 m. Schodkowa ściana oporowa zapewnia od północy dostęp do głównego placu Grupy Południowej, od strony boiska do gry w pitz (pok-ta-pok). Plac zwęża się od tej strony do przejścia o szerokości 13 m.
Grupa E w Grupie Południowej
Najwyższą ze struktur w Grupie Południowej jest piramida 2, która wznosi się na wysokość 11 m po zachodniej stronie głównego placu. Piramida ta ma wysunięte schody. Przed piramidą ustawione były stele 1 i 2. Piramida 2 stanowi prawdopodobnie zachodnie stanowisko obserwacyjne grupy E w Nim Li Punit.
Wschodnia platforma grupy E w Nim Li Punit (str. 4) zajmuje całą wschodnią krawędź głównego placu. Ma aż 63 m długości przy 3 m wysokości. Zakrzywienie tej platformy w odległości 43 m od jej północnego krańca sugeruje, że na platformie znajdowały się co najmniej dwie nadbudówki. Przed skrzydłem północnym stały stele 10-13, a prawdopodobnie także stela 15, natomiast przed południowym stele 16-18.
Wąski prześwit w południowo-zachodnim narożniku głównego placu Grupy Południowej oddziela zachodnią piramidę 2 od platformy 3, która ma 24 m długości przy 3 m wysokości. Platforma ta zajmuje większą część południowej krawędzi głównego placu. Przed platformą stały stele 19-23, a prawdopodobnie także stela 25.
Akropol Grupy Południowej
Po północno-zachodniej stronie głównego placu Grupy Południowej znajduje się platforma 6, wnosząc się kolejne 4 m ponad jego powierzchnię. Tworzy ona podwyższony akropol, ograniczony stromymi ścianami oporowymi od stron zachodniej i północno-wschodniej. W części północno-wschodniej akropolu stoi niewielka, kwadratowa piramida (str. 7) o wysokości 3,5 m. Miejce to, nie bez powodu, nazywane jest Placem Grobów Królewskich. Badania Leventhala z 1985 r. wykazały, że zawierała ona zbiorowy grobowiec podobny do Lubaantun Op. 38B. Kolejne grobowce znaleziono już w XXI stuleciu.
Od zachodu akropol (str. 6) ogranicza platforma (str. 9) o długości 40 m i wysokości 2 m. Od północy przylega do niego kwadratowa platforma (str. 10) o boku 18 m i wysokości 2 m i wąska, ustawiona pod kątem platforma (str. 11) wysuwająca się na 12 m z północno-wschodniego narożnika platformy 10. Północno-wschodnia część akropolu (str. 6), czylu ściana oporowa między piramidą 7 a platformą 11 jest otwarta na obszar boiska do pitz (pok-ta-pok).
Boisko do pitz (pok-ta-pok)
Boisko do pitz (pok-ta-pok) w Nim Li Punit (str. 12 i 13) przypomina konstrukcją południowe boisko w Lubaantun (tamtejsze str. 4E i 4 W).
Stele z Nim Li Punit
Inskrypcje w Nim Li Punit zapisane zostały klasycznym językiem Majów – cholan. Stele przedstawiają rytuały ofiarne dokonywane przez władców w związku z zakończeniami cyklów kalendarzowych, jak k’atuun (około 20 lat) czy lajuntuun (około 10 lat), wspominając przy okazji ważne daty, jak data koronacji. Stele 2 i 15 były najwyraźniej konsekrowane zanim wyrzeźbiono do końca ich inskrypcje. Dzięki zastosowaniu znacznie twardszego niż wapień materiału, stele z Nim Li Punit należą do nawiększych wyrzeźbionych przez Majów.
Szeroka Stela (stela 15)
Wielka Stela (stela 14)
Stela 14 ma aż 9,5 m wysokości. Jest drugą pod tym względem stelą Majów po ponaddziesięciometrowej steli E z Quirigua.
Stela Maty (stela 1)
Nowa Stela (stela 21)
Nowa Stela została odkryta w ruinach Nim Li Punit w 1999 r. Właściwie to sam monument znany był wcześniej, a w 1999 r. odkryto na niej wspaniały relief i inskrypcje. Szczęśliwie stela upadła tym co najlepsze do dołu, co uchroniło jej bogaty program rzeźbiarski przed wpływem czynników atmosferycznych. Odsłoniła nie tylko kolejny fragment historii Nim Li Punit, ale i wreszcie oryginalną nazwę miasta.
Władca, którego imienia nie daje się jeszcze odczytać, podobnie zresztą jak zawierającego ten sam glif imienia jego ojca, trzyma w ręce berło z postacią boga K’awiila. Stela przedstawia scenę ofiarowania (posiewu) na zakończenie cyklu k’atun w dniu 9.18.0.0.0 (11 X 790 n.e. zgodnie z korelacją 584285). Inskrypcja złożona z 26 bloków hieroglificznych zawiera toponim Nim Li Punit w jego postaci sylabicznej. Pozwoliło to wreszcie na jego odszyfrowanie: Kawam. Tekst może, ale nie musi odnosić się do Uxwitik (Copan) (Stuart & Grube 2000).
Stela Jaguara (stela 2)
Obsydian z Nim Li Punit
Nim Li Punit słynie z dużych ilości obsydianu. Większość obsydianu znajdowanego na stanowisku archeologicznym pochodzi z gwatemalskich wychodni El Chayal i Ixtepeque. W Nim Li Punit jest jednak dwukrotnie więcej obsydianu z Ixtepeque niż na pobliskim stanowisku Lubaantun.
Wykopaliska archeologiczne w Nim Li Punit
Stanowisko archeologiczne Nim Li Punit zostało odkryte w 1976 r. przez nafaciarzy, którzy zawiadomili NICH. Wrótce na miejscu zjawił się Joseph O. Palacio, a pierwszą mapę stanowiska sporządził zaraz Norman Hammond. Później badania tutaj prowadziła Barbara McLeod. W 1983 r. Richard Levanthal, a w latach 1990. John Morris i Juan Luis Bonor. W 2012 r. badania tutejszych grobowców rozpoczął Geoffrey Braswell.
Pektorał IK’ – Żywiołu Wiatru
Pektorał IK’ – Żywiołu Wiatru z Nim Li Punit ma 188 mm szerokości, 104 mm wysokości i 8 mm grubości. Jest drugim pod względem wagi i rozmiaru jadeitowym klejnotem Majów, znalezionym na terenie Belize. Nazwa naszyjnika pochodzi od jego kształtu, który tożsamy jest z glifem IK’. Glif ten oznacza żywioł wiatru, ale również oddech i ducha. Kształt tego glifu oddano również w schyłkowoklasycznej wersji piramidy 10 (7), którą przebudowano w latach 800-850. Na rewersie pektorału znajduje się inskrypcja złożona z 30 bloków hieroglifów.
Geoffrey Braswell wykopał Pektorał IK’ – Żywiołu Wiatru z grobowca 5 wewnątrz piramidy 10 (7 wg nowej nomenklatury), której badania rozpoczął w 2012 r. Wykopaliska te przyniosły również najstarszą, protoklasyczną ceramikę w Nim Li Punit, która pochodzi z przełomu er: okresu preklasycznego i klasycznego. Spora część artefaktów ze schyłkowoklasycznego grobowca 5 została prawdopodobnie pozyskana z wczesnoklasycznego grobowca 4 odkrytego wewnątrz tej samej piramidy.
Uuh(aj) ti chok 10 Ajaw 8 Yaxk’in Janaab’ Ohl K’inich…
Data 10 Ahau 8 Yaxk’in wyryta wśród hieroglifów Pektorału IK’ – Żywiołu Wiatru odnosi się prawdopodobnie do zakończenia k’atuunu 9.12.0.0.0 (1 VII 672 n.e. zgodnie z korelacją 584285) i ceremonii posiewu z tym związanej. Właścicielem klejnotu był wymieniony w inskrypcji Janaab? Ohl K’inich, który wstąpił na tron 9.10.14.3.15 (29 I 647 n.e. przy Saturnie w koniunkcji z Księżycem w zenicie – Rohark 2019) i pochodził prawdopodobnie z prowincji 9 Tzuk (z północnego Belize).
Nie wiadomo w jaki sposób Pektorał IK’ – Żywiołu Wiatru znalazł się w Nim Li Punit, jednak musiał mieć dla tutejszych władców wyjątkowe znaczenie. Widnieje bowiem na ich przedstawieniach na steli 15 (9.14.10.0.0 – 50 lat po wykonaniu pektorału) i steli 2 (9.15.0.0.0 – 10 lat później).
Jak dotrzeć do Nim Li Punit?
Do Nim Li Punit można dotrzeć na dwa bardzo proste sposoby. Z autobusów jadących z Belize City do Punta Gorda należy wysiąść na przystanku Indian Creek. Podobnie z autobusów jadących z Punta Gorda do Belize City. Warto również zwrócić uwagę na wiejskie zabudowania współczesnych Majów zamieszkujących Indian Creek… 😉
=> Stanowiska archeologiczne Mezoameryki
Wsparcie portalu Mezoameryka
Jeżeli uznasz treści prezentowane na portalu MEZOAMERYKA: archeologia.edu.pl za użyteczne, przyłącz się do akcji przedłużenia działalności portalu. Wierząc mocno w powszechny i darmowy dostęp do wiedzy przez dwa lata utrzymywałem portal własnym sumptem, publikując w tym czasie ponad 200 artykułów. Koszty techniczne utrzymana portalu z roku na rok rosną i obecnie jest to już prawie 1200 zł. Dlatego zorganizowałem zbiórkę pod adresem: zrzutka.pl/ndatd3 i zachęcam do nawet najdrobniejszych wpłat. Wspierajmy polską naukę 
Bibliografia:
Grube, Nikolai; Barbara MacLeod, Phil Wanyerka (1999) A Commentary on the Hieroglyphic Inscriptions of Nim Li Punit, Belize. „Research Reports on Ancient Maya Writing” 41:17-39. Center for Maya Research, Washington, D.C.
Hammond, Norman; Sheena Howarth, Richard R. Wilk (1999) The Discovery, Exploration, and Monuments of Nim Li Punit, Belize. „Research Reports on Ancient Maya Writing” 40:1-16. Center for Maya Research, Washington, D.C.
Prager, Christian M.; Geoffrey Braswell (2016) Maya Politics and Ritual: An Important New Hieroglyphic Text on a Carved Jade from Belize. „Ancient Mesoamerica” 27(2):267-278.
Rohark, Jens S. (2019) The dates on the jade pendant of Nim Li Punit. ResearchGate
Stuart, David; Nikolai Grube (2000) A New Inscription from Nim Li Punit, Belize. „Research Reports on Ancient Maya Writing” 45:1-7. Center for Maya Research, Washington, D.C.”