Korelacja kalendarzy Majów

Mezoameryka, kalendarze, korelacja, synchronizacja, Długa Rachuba, Krótka Rachuba, epigrafika, archeologia, Maya, zaćmienie, eklipsa, tzolk’in, haab’

Korelacja kalendarzy Majów z kalendarzami używanymi przez cywilizację europejską przysparzała od lat kłopotu archeologom. Do dziś pozostaje ona przedmiotem dyskusji. Nic dziwnego, skoro przeróżnych korelacji sformułowano ponad sześćdziesiąt, a skrajne z proponowanych rozwiązań: korelacje 394483 Bowditcha i 812043 Vollemaere’a, różnią się od siebie o ponad 1100 lat… By zrozumieć w jaki sposób koreluje się kalendarze Majów z systemami kalendarycznymi używanymi przez Europejczyków trzeba wezwać na pomoc astronomię.

Data juliańska – narzędzie synchronizacji kalendarzy poprzez przestrzeń i czas

Data juliańska (Julian Day Number) jest oparta na kalendarzu juliańskim przedłużonym wstecz, różni się ona jednak od kalendarza juliańskiego tym, że dni zaczynają się w niej w samo południe oraz przede wszystkim występującym w niej rokiem zerowym. Ten sposób rejestracji czasu używany jest przede wszystkim w astronomii. Data juliańska podaje liczbę dni, jaka upłynęła od 1 stycznia 4713 r. p.n.e. Bardzo przypomina w tym Długą Rachubę Majów, która zlicza liczbę dni od stworzenia obecnej wersji świata w dniu 13.0.0.0.0 4 Ajaw 8 Kumk’u (w zależności od przyjętej korelacji, między 11 a 14 sierpnia 3114 r. p.n.e.).

Korelacja GMT (Goodman-Martínez-Thompson)

Najbardziej popularne korelacje kalendarza juliańskiego a Długiej Rachuby to korelacje z grupy GMT (Goodman-Martínez-Thompson). Opierają się one na informacji pochodzących z kroniki biskupa Diego da Landa: Relación de las cosas de Yucatán, na podstawie których wnosimy, że data 11.16.0.0.0 13 Ajaw 7 Xul wypadła 1539 r. n.e., a data 12 K’an 1 Pop 16 lipca 1553 r. Najczęściej używane przez archeologów i epigrafików korelacje z rodziny GMT to:

• 584283 (GMT) – używana do dziś na Wyżynach Majów w Gwatemali
• 584285 (GMT+2) – oparta na analizach relacji da Landy
• 584286 (GMT+3 Martin-Skidmore) – bazująca na zaćmieniu Słońca w dniu 2009802

gdzie liczba 58428X oznacza liczbę dni od 1 stycznia 4713 r. p.n.e. (najstarszej daty juliańskiej). Pracę nad tym zestawieniem rozpoczął w 1905 r. Goodman, proponując korelację 584280. W 1926 r. o jeden dzień poprawił go Martínez Hernández. W 1935 r. sir J. Eric S. Thompson odrzucił ich propozycję korelacji 584281, a następnie przedstawił dwie własne: 584283 i 584285 – każdą ze swoim własnym garniturem argumentów archeologicznych, epigraficznych oraz etnograficznych.

Zaginiony dzień na przełamaniu er?

Daty 13 Ajaw 7 Xul oraz 12 K’an 1 Pop z wymienionych wcześniej kalendarzowych przykładów z kroniki Diego da Landa zdawały się „nielegalne”, niezgodne z algorytmami kombinacji dat kalendarzy tzolk’in i haab’ okresu klasycznego cywilizacji Majów. Thompsonowi, bazującemu na wspominanych „nieprawidłowych” datach z wymienionych powyżej przykładów da Landy generowało to w latach 1935-1950 poważny problem interpretacyjny. Brakowało dnia między okresem postklasycznym a wcześniejszym klasykiem.

Gdy po nocy przychodzi dzień… – mechanika działania kalendarzy tzolk’in i haab’

Problem brakującego dnia rozwiązał dopiero Peter Mathews w 2001 r., bazując na steli 8 z Dos Pilas w dzisiejszej Gwatemali. Najwyraźniej dni w kalendarzu tzolk’in trwały od wschodu do kolejnego wschodu Słońca, natomiast dni w kalendarzu haab’ od zachodu do kolejnego zachodu Słońca. Sama Długa Rachuba działała prawdopodobnie tak samo jak kalendarz haab’. Pokazuje to data z ołtarza H w Copan: 9.12.8.3.9 8 Muluk | 9 Ok 17 Mol, nad którą jeszcze w 1920 r. głowił się Sylvanus G. Morley. Dla jednego dnia w Długiej Rachubie i jednego dnia w kalendarzu haab’ mamy w niej dwa kolejne dni kalendarza tzol’kin.

Nocne imprezy w Puuc

Dodatkową ciekawostką jest fakt, że wydarzenia „nocne” prezentowały głownie daty zapisane w inskrypcjach w regionie Puuc. Jak stwierdził niedawno David Stuart, stało się to później w tej części Jukatanu regułą, zmieniając trwale kalendaryczne algorytmy.

Zaćmienie Słońca u Majów

Zaćmienie Słońca z Santa Elena Poco Uinic opisane zostało w inskrypcji na steli 3. Miało ono miejsce w dniu oznaczonym kołami czasu 5 Kib 14 Ch’en. Data ta odpowiada Długiej Rachubie: 9.17.19.13.16 (data juliańska 2009802,33 – 16 lipca 790 r. n.e. w kalendarzu juliańskim lub 20 lipca 790 n.e. zgodnie z kalendarzem gregoriańskim). Zgodnie z danymi astronomicznymi zaćmienie Słońca na szerokości długości i szerokości geograficznej Poco Uinic 16 lipca 790 r. n.e. miało maksimum krótko po południu.

Korelacja 584286

W odróżnieniu od popularnych zjawisk astronomicznych typu pełnia, koniunkcja, opozycja, które można obserwować kilka sąsiednich nocy, zaćmienia Słońca trwają zaledwie do ponad trzech godzin (narastanie i osłabianie zjawiska), podczas gdy ich maksimum – faza absolutna (zaćmienie całkowite albo obrączkowe) od kilku do kilkunastu minut. Nie ma bardziej precyzyjnych fenomenów astronomicznych, które można by zaprzęgnąć do korelowania kalendarzy. Korelacja 584286 jest nazywana korelacją Martin-Skidmore, jednak jako pierwszy na zaćmienie Słońca zarejestrowane w Santa Elena Poco Uinic zwrócił uwagę John E. Teeple w 1941 r. i powiązał datę 5 Kib 14 Ch’en z datą 16 VII 790 n.e. w kalendarzu juliańskim.

Eklipsa zarejestrowana na steli 3 z Poco Uinic przyniosła więc nową, najbardziej precyzyjną korelację kalendarzy Majów.

Bibliografia:

Aveni, Anthony F. (1980) Skywatchers of Ancient Mexico. University of Texas Press, Austin

Bricker, Harvey M., and Victoria R. Bricker (2011) Astronomy in the Maya Codices. Memoirs 265. American Philosophical Society, Philadelphia

Goodman, Joseph T. (1905) Maya Dates. „American Anthropologist” 7(4):642-647

Martin, Simon; Joel Skidmore (2012) Exploring the 584286 Correlation between the Maya and European Calendars, „The PARI Journal” 13(2), pp. 3-16

Martínez Hernández, Juan (1926) Paralelismo entre los calendarios maya y azteca. Su correlación con el calendario juliano. Companía
Tipográfica Yucateca, Merida

Mathews, Peter (2001[1979]) Notes on the Inscriptions on the Back of Dos Pilas Stela 8. (in:) Stephen Houston, Oswaldo Chinchilla
Mazariegos, David Stuart (eds:) The Decipherment of Ancient Maya Writing, University of Oklahoma Press, Norman, pp. 394-418

Morley, Sylvanus Griswold (1920) The Inscriptions at Copan. Carnegie Institution of Washington Publication 219

NASA Total Solar Eclipse of 790 July 16

Stuart, David (2004a) The Entering of the Day: An Unusual Date from
Northern Campeche. Mesoweb

Stuart, David (2004b) New Year Records in Classic Maya Inscriptions. The PARI Journal 5(2):1-6

Teeple, John E. (1931) Maya Astronomy. Contributions to American Anthropology 1(2), Carnegie Institution of Washington Publication 403

Thompson, J. Eric S. (1927) A Correlation of the Mayan and European Calendars. „Anthropological Series” 17(1) Publication 241. Field
Museum of Natural History, Chicago

Thompson, J. Eric S. (1935) Maya Chronology: The Correlation Question. „Contributions to American Archaeology” 14, Carnegie Institution of Washington Publication 456, pp. 51-104

Thompson, J. Eric S. (1950) Maya Hieroglyphic Writing: Introduction. Carnegie Institution of Washington Publication 589