Mezoameryka Zachodnia, archeologia, architektura, Meksyk, Jalisco, Teuchitlan, Guachimontones, stanowisko archeologiczne, stanowiska archeologiczne, piramidy stożkowe
Guachimontones to jedno z najważniejszych stanowisk archeologicznych w Mezoameryce Zachodniej. Było największym z kilkunastu znanych stanowisk kultury, nazwanej od pobliskiego miasteczka Teuchitlan. Nie jest to oryginalna nazwa tego stanowiska – brzmiąc w nahuatl, pochodzi z okresu postklasycznego. Gauchimintones słynie z kilku wielkich okrągłych stuktur, niezwykle rzadkiego rozwiązania architektonicznego wśród kultur Mezoameryki.
Kultura Teuchitlan datowana jest na przełom okresu preklasycznego i klasycznego: epokę późnopreklasyczną i wczesnoklasyczną (350 p.n.e. – 450/500 n.e.). Ponieważ kultura Teuchitlan nie używała pisma, nie wiadomo jakim językiem się tu posługiwano. Wiadomo natomiast, że Teuchitlan wykorzystywali osiągnięcia znane w innych regionach Mezoameryki, jak uprawy tarasowe na stokach wzgórz i uprawy wodne na sztucznych wysepkach – chinampas. Odprawiali też rytuały znane w innych częściach Mezoameryki, jak np. voladores, czy gra w pok-ta-pok.
Stanowisko archeologiczne Guachimontones leży na szczycie wzgórza. Bierze stąd swój początek Rio Teuchitlan, która wpada do rozlewiska Presa de la Vega. To utworzony działaniami ludzkimi zbiornik, który zyskał status Ramsaru i strategiczne źródło wody w meksykańskim stanie Jalisco. Guachimontones znajduje się w Dolinach Tequili. W Dolinach Tequili, od gminy Tala po San Marcos, znaleziono 43 stanowiska archeologiczne z podobną architekturą, jak m.in.: San Marcos, Palo Verde, Etzatlán-Magdalena, Laguna Colorada, Ahualulco-Teuchitlán-Tala, Ameca, Amatitán, El Arenal, Tequila, Atotonilco i Chapala. Badania powierzchniowe przeprowadzone przez Phila Weiganda ujawniły setki stanowisk archeologicznych wokół wulkanu Tequila.
Historia odkrycia Guachimontones i kultury Teuchitlan
Pierwszym, który zwrócił uwagę na artefakty kultury Teuchitlan był Carl Lumholtz – norweski antropolog, który przeprowadził pod koniec XIX wieku serię ekspedycji w różne regiony Meksyku. W trakcie jednej z nich odwiedził okolice Teuchitlan, gdzie dotarł do kilku naczyń w stylu nazywanym wtedy pseudo-closonné, które miejscowi znaleźli w grobowcu. Zafascynowany jakością i pięknem artefkatów, przetransportował je do Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku, gdzie są eksponowane po dziś dzień. Lumholtz nigdy jednak nie poznał stanowiska archeologicznego, z którego pochodziły.
W 1895 roku do Teuchitlan dotarła brytyjska archeolog Adela Breton. Zadokumentowała pochówki ceremonialne i gliniane figurki. Wspomniała też jednym zdaniem o ceremonialnych kręgach, widziała więc Guachimontones, jednak nie poświęciła im większej uwagi. Swoich zdjęć i map nigdy nie opublikowała. Breton była zainteresowana na tym terenie warsztatami obróbki obsydianu oraz grobami w pobliżu El Rincón.
W latach 1960. uzdrowisko El Rincón w Teuchitlán odwiedzili Phil Weigand i jego żona Acelia García de Weigand, która pochodzi z tego regionu. W naturalnym basenie Acelia znalazła kilka obsydianowych ostrzy. Wkrótce odkryli tuż obok źródła odkryli jeden z największych w regionie warsztatów obróbki obsydianu. Miejscowi zaprowadzili parę na stanowisko Guachimontones. Zauroczeni unikalną architekturą rozpoczęli Projekt Archeologiczny Teuchitlán (PAT), odkrywając kolejną z nieznanych wcześniej cywilizacji Zachodniej Mezoameryki.
Łuk Grobowców Szybowych
Stanowisko archeologiczne Guachimontones leży na tym samym Łuku Grobowców Szybowych, co Los Toriles w Nayarit. Stąd nie są niespodzianką występujące tutaj groby szybowe. Pionowe sztolnie prowadzą zwykle do dwóch-trzech umieszczonych na samym dole komór, co na swój sposób przypomina preklasyczne i wczesnoklasyczne wielokomorowe czultuny (chultunób) Majów. Szyby mogły mieć od dwóch do aż 22 m głębokości. Oczywiście nie wszyscy członkowie społeczności Teuchitlan byli chowani w elitarnych grobowcach szybowych. Zmarłych wyprawiano w zaświaty z bogatymi ofarami w postaci obdydianu i ceramiki.
Guachimontones – okrągłe piramidy, ale nie tylko…
Guachimontones to również nazwa kompleksów architektonicznych budowanych na planie koła, od których swoją nazwę wzięło stanowisko archeologiczne. Jest ich tutaj aż dziewięć, w różnych rozmiarach i różnym stanie zachowania. Na niedalekim stanowisku Loma Alta kolejnych jest pięć, a na terenie całego badanego obszaru co najmniej jedenaście. Piramidy stożkowe były centralnymi elementami układów architektonicznych. Wznoszono je w centrach placów, otoczonych pierścieniem prostokątnych platform w liczbie od 6 do 12. Nazwijmy te zespoły architektoniczne kręgami.
Trzy największe piramidy stożkowe na terenie stanowiska archeologicznego Guachimontones to ustawione w centrach swoich kręgów El Gran Guachi, La Iguana i El Azquelito. Na terenie stanowiska znajduje się jeszcze sześć mniejszych kręgów, lecz tylko w centrum jednego z nich była okrągła budowla. Na szczytach piramid stożkowych znajdowały się ołtarze. Pod piramidami nie znaleziono ani jednego pochówku. Weigand wspomina jednak o grobowcach szybowych z okresu formatywnego pod porostokątnymi platformami. Ceremonie odprawiane w tych kompleksach architektonicznych zachowały się w modelowych przedstawieniach Teuchitlan, wykonywanych z ceramiki.
Krąg 2 – La Iguana
Zespół archktoniczny Conjunto 2 – La Iguana to pierwszy całkowicie odrestaurowany kompleks w Guachimontones i najlepiej przebadany na tym stanowisku. Można śmiało napisać, że jest jego ikoną. Ma 115 m średnicy wraz z placem i okalającymi stożkową piramidę prostokątnymi platformami. Sama piramida stożkowa ma 38,5 m średnicy i 10 m wysokości. Kompleks La Iguana przechodził cztery fazy rozbudowy w ciągu zaledwie 100-150 lat.
Okrągły ołtarz na szczycie piramidy ma cztery stopnie i 7,5 m średnicy. W centrum ołtarza na szczycie odkryto tunel prowadzący do serca piramidy. Nie znaleziono w nim ofiar, jest to olbrzymi dół posłupowy – pozostałość po ceremonii palo volador. Dziedziniec kompleksu La Iguana był wyłożony idealnie gładką, ubijaną gliną. Otaczało go 10 symetrycznych platform, zaś odległości między nimi były precyzyjnie odmierzone i równe.
Na platformach wznoszono konstrukcje z materiałów nietrwałych, co widać po ceramicznych modelach. Miały one ściany bajareque: z rusztowaniem z trzciny i drewna sosnowego, oblepionym następnie gliną. Dachy miały postać wielowarstwowych strzech z trawy, wzmocnionej włóknami agawy, krytych następnie glinianym tynkiem. W ich wnętrzach nie ma śladów palenisk, choć znaleziono żarna metates i ceramikę po ucztach.
Krąg 1 – El Gran Guache
Zespół architektoniczny Conjunto 1 – El Gran Guache to największy guachimonton w Teutchitlan. Jego konstrukcja mogła się rozpocząć około 160 r. p.n.e. Całkowita średnica kompleksu wynosi 120 m. Centralną piramidę stożkową otacza wieńcem aż dwanaście prostokątnych platform. Bandycki wykop na szczycie kopca świadczy o tym, że szukano w nim grobu. Krąg uległ również częściowemu zniszczeniu poprzez postkolonialną działalność rolniczą.
Krąg 4 – La Escalinata
Zespół architektoniczny Conjunto 4 – La Escalinata przylega od północno-zachodniej strony do wielkiego boiska 1. Są one z sobą faktycznie połączone poprzez wspólną platformę, która z jednej strony jest elementem pierścienia ośmiu prostokątnych platform na obwodzie kręgu 4, z drugiej strony była to platforma ograniczająca boisko z tej strony. W centrum kręgu 4, w miejsce stożkowej piramidy, znajduje się prostokątna platforma. Krąg budowano w latach 40 p.n.e. – 220 n.e. Krąg 4 ma średnicę 55 m.
Boiska do pok-ta-pok – stadiony Mezoameryki
O kulturowej przynależności Teuchitlan (Guachimontones) do Mezoameryki świądczą najdobitniej boiska do pok-ta-pok – mezoamerykańskiej rytualnej gry w piłkę. W Guachimontones znajdują się dwa dosyć sporych rozmiarów stadiony, w tym jeden zanurzony. W tutejszych modelach ceramicznych przedstawiających grę w pok-ta-pok widać uczestników występujących w maskach przeobrażających ich w ptaki.
Boisko 2
Zanurzone boisko 2 w Guachimontones było użytkowane w latach 100 p.n.e. – 200 n.e., pod koniec okresu preklasycznego w Mezoameryce. Ma typowy kształ litery 𝐈 z dwoma wyraźnymi poprzeczkami. Po upadku kultury Teuchitlan około 450 r. n.e. zostało ono zasquatowane przez ludność napływową w latach 900-1100 n.e. jako teren mieszkalny. To pierwszy stadion, na jaki natkniemy się wchodząc na stanowisko archeologiczne.
Boisko 1
Boisko 1 w Guachimontos to jeden z największych stadionów Mezoameryki okresu preklasycznego (2000 p.n.e. – 250 n.e.). Jego finalna wersja ma aż 110 m długości, choć początkowo było to jedynie 60 m. Boisko to ma nietypową konstrukcję ze względu na strome, pozbawione stoków ściany. Zbudowano je w latach 160-100 p.n.e., po zakończeniu budowy kręgu 1 – El Gran Guachi, lecz przed budową kręgu 2 – La Iguana. Później boisko stanowiło rozdarcie w tkance Ziemi między tymi dwoma kręgami, wciśnięte pomiędzy ich krawędzie. Północno-zachodni skraj boiska styka się z kręgiem 4 – La Escalinata.
Obsydian – czarne złoto Teuchitlan
Stoki wulkanu Tequila to czwarte najbogatsze złoża obsydianu na Ziemi, po: Dolinie Ryftowej w Afryce Wschodniej, Platformie Centralnej w stanie Oregon (USA) i Półwyspie Kamczackim na Syberii. Phil Weigand w trakcie czterech dekad badań terenowych zidentyfikował 52 miejsca wydobycia obsydianu na stokach Tequili. Znalezione tu groty typu Folsom świadczą o tym, że obsydian wydobywali tutaj już Paleoindianie 9000 lat temu.
Obsydian był nie tylko materiałem użytkowym, ale też czynnikiem napędzającym rozwój tutejszej cywilizacji. W pobliżu stanowiska Guachimontones znaleziono pięć dużych warsztatów. Wyrabiano w nich zarówno duże noże, jak małe, precyzyjne ostrza pryzmatyczne, służące w Mezoameryce do zabiegów chirurgicznych. Warstwy odłamków świądczą o tym, że przetrwały one upadek kultury Teuchitlan i były wykorzystywane praktycznie bezustannie aż do hiszpańskiej konkwisty. Tutejszy obdydian ma wiele barwnych odmian kolorystycznych, w tym również czerwone.
Inne ważne stanowiska archeologiczne związane z wyrobem obsydianu w okolicy Teuchitlan to: La Joya (Magdalena), Ahuisculco (Tala), Navajas, Tequila, czy San Marcos. W San Juan de los Arcos wytwarzano ultracienkie płytki obsydianowe służące do produkcji: luster wisiorków, paciorków i naszyjników.
Ceramika Teuchitlan
Kultura Teuchitlan stosowała unikalne rozwiązania przy wyrobie elitarnej cienkościennej ceramiki z kaolinu (glinki porcelanowej). W zdobieniach ceramiki wypracowano dwa specyficzne style dekoracyjne: Oconahua (czerwone wzory na białym tle) i Ahualulco (czerwone zdobienia na kremowym podkładzie). Obydwa miały charakter regionalny, związane z konkretnymi warsztatami garncarskimi.
Około 450 roku n.e. tradycja Teuchitlan zanikła, a wraz z nią jej charakterystyczne style ceramiczne. W Guachimontones pojawiły się później nowe formy, wprowadzone przez napływową ludność: naczynia asymetryczne, moździerze na trzech nóżkach (molcajetes) używane do mielenia kukurydzy i przypraw i comales (płaskie patelnie) z uchwytami, służące do wypieku placków kukurydzianych.
Jak dotrzeć do Guachimontones?
Stanowisko archeologiczne Guachimontones znajduje się w miejscowości Teuchitlan, w meksykańskim stanie Jalisco. Z Guadalajary jest tu tylko 60 km. Nie jest to stanowisko INAH, więc opłata wejściowa wynosi zaledwie 30 pesos. Obejmuje ona możliwość zwiedzania stanowiska oraz centrum edukacyjnego Phil Weigand Interpretive Center, gdzie można obejrzeć film, infografiki oraz artefakty znalezione w trakcie wykopalisk archeologicznych.
Wsparcie portalu Mezoameryka
Jeżeli uznasz treści publikowane na portalu MEZOAMERYKA: archeologia.edu.pl za użyteczne przyłącz się do akcji przedłużenia działalności portalu. Wierząc mocno w powszechny i darmowy dostęp do wiedzy przez trzy lata utrzymuję portal własnym sumptem, publikując w tym czasie ponad 200 artykułów. Jednakże, z roku na rok koszty techniczne rosną i obecnie jest to już prawie 1200 zł. Dlatego zorganizowałem zbiórkę pod adresem: zrzutka.pl/ndatd3 i zachęcam do nawet najdrobniejszych wpłat. Wspierajmy polską naukę 
Bibliografia:
Cabrero Garcia, Maria Teresa, Carlos Lopez Cruz (2007) The shaft tombs of El Pinon, Bolanos Canyon, State of Calisco, Mexico. „Ancient Mesoamerica” 18, pp. 239-257.
Weigand, Phil C.; Rodrigo Esparza Lopez (2012) Guia del sitio arqueologico Guachimontones Teuchitlan, Jalisco. Secretaria de Cultura de Jalisco, Centro Interpretativo Guachimontones
Weigand, Phil C. (2008) The Architecture of the Teuchitlan Tradition of the Occidente of Mesoamerica. „Ancient Mesoamerica” 7(1), pp. 91–101.
Weigand, Phil C. (2007) States in prehispanic western Mesoamerica (in:) Vernon L. Scarborough (ed.) The Political Economy of Ancient Mesoamerica: Transformations during the Formative and Classic Periods, University of New Mexico Press, pp. 101-113.
Weigand, Phil C. (1993) Evolución de una civilización prehispánica: arqueología de Jalisco, Nayarit y Zacatecas. El Colegio de Michoacán, Zamora, México.
Weigand, Phil C. (1990) The Teuchitlán Tradition of Western Mesoamerica (in:) Amalia Cardós de Méndez (ed.) La época clásica: nuevos hallazgos, nuevas ideas, Museo Nacional de Antropología, pp. 25-54.
Weigand, Phil C. (1989) Architecture and Settlement Patterns Within the Western Mesoamerican Formative Tradition (in:) Martha Carmona Marcías (ed.) El Preclásico o Formativo: Avances y perspectivas, Museo Nacional de Antropología, INAH, México. pp. 39-64.
Jeden komentarz