Bonampak (Ak’e / Usij Witz)

Bonampak, Usumacinta, Mezoameryka, Chiapas, archeologia, Niziny Majów, Meksyk, Ak’e, Usij Witz, Sak Tz’i’, Lacanja Tzeltal, Lacanja Chansayab, Selva Lakandona, Selwa Lakandonów, Yaxchilan, Pa’Chan, Xukalnah

Bonampak (Ak’e / Usij Witz) to stanowisko archeologiczne w rejonie rzeki Usumacinta, w meksykańskim stanie Chiapas. Słynie z jednych z najwspanialszych malowideł cywilizacji Majów. Stanowisko archeologiczne leży nad rzeką Lacanja (Rzeka Zielonego Węża) w Selwie Lakandonów, 30 km na południe od Pa’Chan (Yaxchilan), które dominowało region przez większą część okresu klasycznego cywilizacji Majów. O kilka kilometrów od Bonampak znajduje się również stanowisko archeologiczne Xukalnah (Lacanja Chansayab).

Malowidła z Bonampak

Malowidła z Bonampak należą do najlepiej zachowanych zabytków ikonograficznych cywilizacji Majów. Prezentują one sceny dworskie, stanowiące przedstawienia walki i celebracji po zwycięskiej bitwie. Malowidła pochodzą z epoki późnoklasycznej, z VIII stulecia n.e., kiedy lokalna dynastia Wzgórza Sępów – Usij Witz i Xukalnah (Lacanja Chansayab) wyzwoliła się spod dominacji władców królestwa Białego Psa – Sak Tz’i’ (Lacanja Tzeltal), którzy w tamtym czasie nosili również koronę boskich władców Ak’e. Uniezależnienie się Xukalnah i Usij Witz od Sak Tz’i’ było możliwe dzięki militarnemu wsparciu królestwa Pa’Chan (Yaxchilan).

Świątynia, w której znajdują się malowidła (struktura 1) była konsekrowana w 791 r. n.e. Budowla ma trzy komnaty. W każdej z nich znajdują się freski, które układają się w narracyjną całość w kolejności od pierwszej (lewej) komnaty. Niestety, polichromie na zewnątrz świątyni się nie zachowały.

Koronacja następcy tronu Ak’e

Malowidła z komnaty 1 prezentują Yajaw Chaan Muwana II, boskiego władcę Ak’e (Bonampak), namaszczającego swego syna Chooja na kolejnego władcę Ak’e w obecności całego dworu Usij Witz’.

Bitwa o Ak’e

Malowidła z komnaty 2 przestawiają bitwę o Ak’e między siłami Pa’chan (Yaxchilan) i Xukalnah (Lacanja Chansayab) a Sak Tz’i’ (Lacanja Tzeltal), w której wzięci do niewoli jeńcy przez Yajaw Chaan Muwana II i Itzamnaj Bahlama IV przedstawieni są na ścianie północnej.

Celebracja na dworze Ak’e

W komnacie 3 przedstawione są sceny celebracji dworskiej Ak’e, w tym rytuał samookaleczenia arystokratek.

Nadproża z Bonampak

Prócz malowideł w komnatach zachowały się też doskonałe nadproża. W komnacie I zachowało się nadproże, które przedstawia scenę walki pomiędzy Itzamnaj Bahlamem IV z Pa’Chan (Yaxchilan) – najprawdopodobniej rzeczywistym rozgrywającym tej wojny a jednym z pokonanych w bitwie namiestników wojskowych Sak Tz’i’ (Lacanja Tzeltal).

W komnacie II nadproże przedstawia walkę pomiędzy Yajaw Chan Muuwanem II – zbuntowanym sahalem Xukalnaah (Lacanja Chansayab), który dzięki wsparciu Itzamnaj Bahlama IV z Pa’Chan (Yaxchilan) zyskał koronę Ak’e, a jednym z wojskowych namiestników Sak Tz’i’ (Lacanja Tzeltal), którego władcy nosili od pewnego czasu koronę Ak’e aż do tej pory.

W górnej części zbocza Góry Sępów – Usij Witz’ znajduje się szpaler niedużych świątyń świątyń w stylu architektonicznym Usumacinta. Oprócz charakterystycznych grzebieni dachowych znajdziemy tam inskrypcje i nadproża, pochodzące z początków epoki późnoklasycznej, kiedy korona Ak’e znajdowała się w Usij Witz’ (Bonampak) przed jej zagarnięciem przez Sak Tz’i’ (Lacanja Tzeltal).

Stele z Bonampak

Stela 1 z Bonampak przedstawia Yajaw Chan Muwaana II, władcę Ak’e. Yajaw Chan Muwaan II stoi na podobiźnie Witz – Potwora Ziemi, który legitymizuje boskie pochodzenie jego królewskiej władzy.

Stela 2 prezentuje przygotowanie władcy do ceremonii samookaleczenia. Yajaw Chan Muwan II stoi na niej w towarzystwie swojej matki i żony. Matka władcy wręcza mu kolce raji, służące do perforacji i upuszczenia królewskiej krwi z penisa. Jego żona naczynie ze skrawkami papieru, wykonanego z kory. Krew władcy w trakcie ceremonii zbierana była w papier, który następnie był zapalany w ceremoniach sprowadzania deszczu.

Stela 3 prezentuje postać władcy Yajaw Chan Muwana II w towarzystwie jeńca. Pojmany dostojnik pozbawiony jest ozdób w uszach. W miejsce orejeras umieszczony jest w nich papier, który, po wydarciu jadeitowych klejnotów, służył również do zbierania krwi.

Nie tylko malowidła i stele

Centralna część ceremonialna Ak’e wybudowana jest na zboczu wzgórza, zwanego w przeszłości Usij Witz – Góra Sępów. Wraz z centralnym placem poniżej, całość zorientowana jest około 30 stopni na wschód od północy, w kierunku Pa’Chan (Yaxchilan), które znajduje się 24 km na północny-wschód.

Bibliografia:

Biro, Peter (2007) Las Piedras Labradas 2, 4 y 5 de Bonampak, „Estudios de Cultura Maya” XXIX, pp. 31-61

de la Fuente, Beatriz; Leticia Staines Cicero (1998) La Pintura Mural Prehispanica en Mexico vol. II – Area Maya, Bonampak. Instituto de Investigaciones Esteticas, Universidad Nacional Autonoma de Mexico (UNAM)

Miller, Mary; Claudia Brittenham (2013) The Spectacle of the Late Maya Court: Reflections on the Murals of Bonampak, University of Texas Press.

Miller, Mary (2002) The Willfulness of Art: The Case of Bonampak, „RES: Anthropology and Aesthetics” 42: 8–23

Miller, Mary (1986) The Murals of Bonampak. Princeton University Press

Stuart, David (2009) Orienting Bonampak, „Maya Decipherment”