Klasyczna architektura Majów

Mezoameryka, architektura Majów, Maya, cywilizacja Majów, style architektoniczne, piramidy, place, obserwatoria, grupy E, czultuny, talud-tablero, talud-tablero-atadura, Peten, Usumacinta, Rio Bec, Chenes, Puuc

Architektura Majów okresu klasycznego (~250-909 n.e.), podobnie jak klasyczna cywilizacja Majów, kojarzona jest głównie z wielkimi, strzelistymi piramidami Tikal. Te architektoniczne ikony kultury Mezoameryki zbudowane zostały jednak dopiero na przełomie VIII i w IX stulecia n.e. – pod koniec złotego wieku Majów. Ich wcześniejsze budowle miały znacznie bardziej przysadzistą konstrukcję.

Architekturę okresu klasycznego (~250-909 n.e.) – złotego wieku Majów można z grubsza podzielić na wczesno- i późnoklasyczną. Budowle w tych okresach różnią się przede wszystkim grubością ścian i szerokością pomieszczeń. Szerokość komnat u Majów była zależna od ich wysokości, ze względu na technologiczną niedogodność w postaci sklepień kroksztynowych (ang. corbeled vault) – Majowie nigdy nie doszli do koncepcji architektonicznego łuku, którego elementy wspierają się nawzajem

Sklepienie kroksztynowe

Sklepienie kroksztynowe (ang: corbeled vault) bywa znane w polskiej literaturze pod pojęciem majańskiego łuku pozornego. Rozwiązanie to uniemożliwiało budowę zbyt szerokich pomieszczeń. Im dalej ściany miały być od siebie tym sklepienie kroksztynowe musiało być wyższe. Stosowano zatem zwykle obejście w postaci dwóch równoległych, długich i wąskich komnat, połączonych przejściem. W epoce środkowoklasycznej w Tikal były to nawet trzy komnaty, czego przykłady mamy w świątyniach na Północnym Akropolu.

Drewniane belki widywane czasem na stanowiskach archeologicznych nie pełniły funkcji dźwigarów! Nie służyły na pewno do wzmacniania ich kostrukcji. Były luźno mocowane w ścianach i mogły co najwyżej osłabiać sklepienia kroksztynowe. Mogły natomiast spełniać funkcję mebli – belek służących do podwieszania różnych rzeczy.

Najszersze znane klasyczne konstrukcje ze sklepieniem kroksztynowym (ang: corbeled vault) to brama koszarów w Kukikan (jedno z satelitarnych stanowisk Coba) i Brama Catherwooda w Kabach (łuk ustawiony na końcu sacbe – drogi łączącej dwa najważniejsze ośrodki regionu Puuc: Kabah i Uxmal. Obydwie struktury mają po 4,2 m szerokości przy ponad sześciu metrach wysokości. Obie też trudno by nazywać łukiem, choćby i pozornym…

Kabah – Brama Catherwooda

Kukikan – brama koszar Coba

Brama Chichen Viejo

Pewien postęp w epoce wczesnopostklasycznej, związany być może ze zmianami technologicznymi, jak mocniejsza zaprawa, widać po bramie prowadzącej do kwartału rezydencyjnego Chichen Viejo w Chichen Itza. Brama w Chichen Viejo ma aż 4,55 m szerokości przy 5,37 m wysokości i jeszcze większe rozmiary przy gardzieli (droga prowadząca na platformę kwartału wspina się tu po górę): 4,65 m szerokości i 5,82 m wysokości.

Sklepienia kroksztynowe a budowle piętrowe

Majowie w okresie klasycznym (250-909) nie byli zatem w stanie budować piętrowych pomieszczeń, choć istnieje od tej reguły wyjątek w postaci wieży Pałacu Pakala Wielkiego w Palenque.

Normalnie jednak, aby wznosić konstrukcje z kolejnymi piętrami pomieszczeń, opierano ich ciężar na pełnej bryle piramidy, cofając podłogi kolejnego piętra tak, aby nie wspierały się na poniżej znajdujących pomieszczeniach. Sztandarowym przykładem takiego rozwiązania jest Pałac Pięciu Pięter w Edzna, gdzie rzędy późnoklasycznych komnat oparto na bryle wczesnoklasycznej piramidy.

Grzebienie dachowe

Świątynie budowane na szczytach piramid zdobił zwykle wielki grzebień dachowy. Ten starano się wznosić na tylnej ścianie świątyni tak, by przenosić ciężar na litą konstrukcję, nie zaś na sklepienie. Nie zawsze jednak takie rozwiązanie było możliwe.

Peten – najbardziej monumentalna architektura Majów okresu klasycznego

Do najwyższych grzebieni dachowych należą zwieńczenia późnoklasycznych piramid Tikal. Dla przykładu grzebień wieńczący świątynię na szczycie piramidy Templo V w Tikal ma aż 12,5 m wysokości. Ściany tej świątyni mają w tym celu aż do 9 m grubości, a w środku znajduje się tylko jedno pomieszczenie. Komnata ta ma 3,95 m długości i 4,4 m wysokości przy jedynie 0,9 m szerokości.

W celu zmiejszenia obciążenia i również zmniejszenia oporów prostej ściany na wiatr, grzebienie perforowano.

Usumacinta

Chenes

Rio Bec

[UWAGA: Artykuł w rozbudowie ]

Wsparcie dla portalu Mezoameryka

Jeżeli uznasz treści publikowane na portalu MEZOAMERYKA: archeologia.edu.pl za użyteczne, wesprzyj nas, przyłączając się do akcji przedłużenia działalności portalu. Wierząc mocno w powszechny i darmowy dostęp do wiedzy, od trzech lat utrzymuję portal własnym sumptem, bez reklam. Opublikowałem tutaj w tym czasie ponad 200 artykułów z materiałami i informacjami pozyskanymi w terenie. Jednak, z roku na rok koszty utrzymania portalu rosną i obecnie jest to już prawie 1200 zł. Dlatego zorganizowałem zbiórkę pod adresem: zrzutka.pl/ndatd3. Zachęcam do nawet najdrobniejszych wpłat. Wspierajmy polską naukę