Kalendarz 819-dniowy

Mezoameryka, archeoastronomia, epigrafika, kalendarze, Majów, cykl, 819

Kalendarz 819-dniowy wiąże określone daty z kierunkami kardynalnymi (stronami świata), na których znajdowały się wizerunki jednej z czterech współistotnych manifestacji boga K’awiila. K’awiil był czczony przez Majów w okresie klasycznym jako bóg błyskawic. Prócz K’awiila kalendarz 819-dniowy wiąże się również z Sip – bogiem zwierząt oraz z G6 – jednym z władców nocy. Kalendarz 819-dniowy został odkryty przez sir J. Erica S. Thompsona w 1943 roku (Valencia Rivera 2018).

Kalendarz 819-dniowy – historia odkrycia

J. Eric. S. Thompson odkrył istnienie pięciu majańskich inskrypcji, w których mocno „barokowa” data w Długiej Rachubie, po dacie w kalendarzu 260-dniowym (tzolk’in) i serii uzupełniającej rozbudowana została dodatkowo o dystans (DN) – w tym wypadku liczbę dni dzielącą datę w Długiej Rachubie od określonej daty-stacji w kalendarzu 819-dniowym, a następnie datę dnia-stacji kalendarza 819-dniowego reprezentowaną przez koło czasu (tzolk’in i haab’) z towarzyszącą jej zazwyczaj frazą składającą się z kilku bloków glificznych. Ostatecznie całość jest zakończona zamknięciem Długiej Rachuby w formie elementu serii uzupełniającej i daty w kalendarzu 365-dniowym (haab’). Przykład tak mocno rozbudowanej inskrypcji kalendarycznej z Palenque poniżej:

Thompson zauważył, że jeden z hieroglifów towarzyszących dacie w kalendarzu 819-dniowym reprezentuje twarz istoty z płomieniem na głowie. Jest to bóg K’awiil (blok glificzny C3 w przykładzie powyżej). Kolejny blok glificzny związany z cyklem wskazuje kierunek kardynalny (blok D3 w przykładzie oznacza elk’in – kierunek wschodni).

W 1961 roku Heinrich Berlin i David H. Kelley odkryli, że każdy z tych kierunków jest powiązany z kolorem (chak, „czerwony”, z elk’in, „wschód”, sak, „biały”, z xaman, „północ”, ek’, „czarny”, z ochk’in, „zachód”, i k’an, „żółty”, z nohol, „południe”). Daty w tzolk’in można zatem grupować według kierunków kardynalnych i powiązanych z nimi kolorów.

Na końcu opisywano w inskrypcji wydarzenie związane z datą główną w Długiej Rachubie. Wydarzenia będące tematem inskrypcji nie miały najmniejszego związku z datami w kalendarzu 819-dniowym, była to jedynie forma rozbudowy inskrypcji kalendarycznej o dodatkowe elementy.

Kalendarz 819-dniowy – geneza

Kalendarz 819-dniowy powstał prawdopodobnie w Palenque, gdzie znajdują się najstarsze wymienione w nim daty. W Palenque odnoszą się one do czasów mitologicznych, sprzed powstania obecnej wersji świata w dniu 13.0.0.0.0 4 Ajaw 8 K’umk’u (14 VIII 3114 p.n.e. zgodnie z korelacją 584286). Inskrypcje zawierające daty w kalendarzu 819-dniowym pojawiły się następnie w bliskich Palenque ośrodkach: Yaxchilan, Sak Tz’i’, Pomona (wszystkie na terenie stanu Chiapas w dzisiejszym Meksyku), a później w dość odległych Copan i Quirigua (odpowiednio Honduras i Gwatemala południowo-wschodnia).

Dystrybucja inksrypcji

O ile Copan i Quirigua, jako prominentne ośrodki Nowego Porządku, powinny mieć kontakty z jedną z najważniejszych stolic tego kręgu kulturowego – Palenque, o tyle zagadkowe są daty zapisane w 819-dniowym kalendarzu, zaraportowane na odkrytym w 2013 r. stanowisku Chactun w południowo-wschodnim Campeche oraz na słynnej wazie Komkom, pochodzącej ze stanowiska Baking Pot w dzisiejszym Belize. Może to poddawać w wątpliwość pochodzenie kalendarza 819-dniowego z Palenque, jednak składnia frazy towarzyszącej w tych dwóch miejscach różni się znacznie od archeotypowych fraz na wcześniej wymienionych stanowiskach w dzisiejszym meksykańskim stanie Chiapas.

Większość inskrypcji (86%) koncentruje się w okresie 9.12.0.0.0 – 10.1.0.0.0 (672 r. n.e. – 790 r. n.e.). To około stulecia. Obecność kalendarza 819-dniowego skupia się na regionach: Usumacinta i Motagua. Rozkład czasowy i przestrzenny tych inskrypcji koresponduje z użyciem sformułowania k’a’ay usak … ik’il do określenia śmierci postaci. Wskazuje to na istnienie mikroregionu kulturowego w ramach Nizin Majów. Obraz ten psują nieco jednak znaleziska z Baking Pot oraz Chactun.

Kalendarz 819-dniowy – mechanika

Daty dni-stacji w kalendarzu 819-dniowym mają zawsze współczynnik dnia tzolk’in równy 1, a glif władców nocy (glif G) w serii uzupełniającej związany z tą datą wypada zawsze na G6.

Kawill wiązany jest z liczbą 13, Sip z liczbą 7 (jego imię to często Wuk Sip = 7 Sip), G6, opisywany glifem T209, jako jeden z dziewięciu władców nocy wiązany jest z cyklem 9 dni. 7, 9 i 16 to czynniki 819.

Thompson zauważył , że data początku kalendarza 819-dniowego miała miejsce na trzy dni przed początkiem ery, czyli w dniu 12.19.19.17.17 1 Kaban 5 K’umk’u.

Fraza towarzysząca

Fraza towarzysząca datom dni-stacji z kalendarza 819-dniowego wykazuje dużą zmienność. Kolejność elementów często się różni, a niektóre bywają pomijane. W skrajnych przypadkach, jak waza z Kompleksu Nietoperzy w Palenque, data stacji kalendarza 819-dniowego umieszczona została między czasownikiem a określeniem kierunku. Ponadto, zdarza się, że data umieszczana jest za, a nie przed frazą towarzyszącą. Mimo to można wywnioskować jej prototypową formę.

Standardowo fraza składa się z trzech elementów: 1) czasownika, 2) podmiotu oraz 3) miejsca akcji, czyli jednego z czterech kierunków kardynalnych. Czasownik stosowany w inskrypcjach mógł brzmieć wa’ lub wa’l, co oznacza „stoi/staje”, z wczesnym przyrostkiem –laj lub późniejszym –waan. W sumie mamy tam: wa’-laj/wa’waan – „stał/stawał [w]” albo wa’lajiiy – „stanął/powstał [w]”. Dni-stacje w cyklu 819-dniowym poprzedzały zatem daty główne w Długiej Rachubie, którym towarzyszyły w inskrypcjach. Alternatywnie może to być również czasownik kajaay – „ustanawiać/przybywać”.

K’awiil, Wuk Sip i G9…

Podmiotem frazy towarzyszącej jest jedna z czterech manifestacji K’awiila, bądź yook – jego stopa, przedstawiana zwykle pod postacią węża, będącego jego własnym wahy. K’awiil poprzedzony jest zwykle kolorem, związanym z określonym kierunkiem kardynalnym. W formie mocno rozbudowanej pojawia się tam też Sip, władca zwierząt.

Sip umieszczany jest po kolorze a przed postacią K’awilla. Po podmiocie zdarza się tytuł jun ch’ok – „jedno-młode”. W ikonografii Majów postaciom K’awiila często towarzyszy niemowlę, zaś przypadkiem szczególnym jest Unen K’awiil – jedno z bóstw boskiej triady Palenque. Po kierunku zdarza się jeszcze chan-ch’e’n oznaczające ceremonialne centrum miasta – jego świętą jaskinię.

Kalendarz 819-dniowy – zastosowanie

Rozmieszczenie czterech różnych wizerunków K’awiila w określonych miejscach, zdaje się wiązać z cyklem rytualnym. W ramach takiego cyklu odwiedzano poszczególne stacje co 819 dni. To nie jest jedyny przykład udziału K’awiila w tego rodzaju cyklicznych rytuałach. K’awiil brał również udział w ceremoniach Majów związanych z zakończeniem roku w kalendarzu 365-dniowym (haab’), co opisał Diego da Landa w Relación de las cosas de Yucatán. Zakładamy, że te same ołtarze umieszcozne na kierunkach kardynalnych i używane w cyklu 365-dniowym, mogły być wykorzystywane również w cyklu 819-dniowym.

Bibliografia:

Berlin, Heinrich; David H. Kelley (1961) 819-day Count and Color-Direction Symbolism among the Classic Maya, Middle American Research Institute Publication 26, Tulane University, Nowy Orlean, pp. 9-20.

Bernal Romero, Guillermo (2015) El Ciclo de 819 días y otros ritos cuatripartitas y direccionales del periodo Clásico Maya, (in:) Mercedes de la Garza (ed.) El tiempo de los dioses-tiempo. Concepciones de Mesoamerica, Universidad Nacional Autónoma de México, Instituto de Investigaciones Filológicas, Centro de Estudios Mayas, pp. 51-90

Thompson, J. Eric S. (1943) Maya Epigraphy: A Cycle of 819 Days, (in:) John M. Weeks (ed:) The Carnegie Maya III: Carnegie Institution of Washington Notes on Middle American Archaeology and Ethnology, 1940-1957, University Press of Colorado, pp. 79-85 https://www.jstor.org/stable/j.ctt46ntv8.28

Valencia Rivera, Rogelio (2019) K’awiil y el calendario maya de 819 días, „Estudios de cultura maya” LIII, pp.103-138. DOI:10.19130/iifl.ecm.2019.53.945