Architektura, sztuka, styl architektoniczny, style architektoniczne, Churrigueresque, Churrigueresco, churrigueryzm, ultrabarok, estypity, kolumny salomonowe
Churrigueresque –churrigueryzm
Churrigueryzm (Churrigueresque / Churriguersco) – ultrabarok to styl architektoniczny występujący na terenie Hiszpanii i Mezoameryki w okresie po konkwiście. Charakteryzował się przepakowaną do granic możliwości sztukaterią o motywach roślinnych. Churrigueryzm (Churrigueresque) to szczytowa forma baroku, zwana ultrabarokiem, wzbogaconego o rośline motywy mauretańskie przeniesione z hiszpańskiego stylu architektonicznego plateresco (Plateresque).
Jako rozwinięcie baroku churrigueryzm nie wprowadzał nowych form organizacji przestrzennej. Koncentrował się na zdobieniach barokowych budowli, głównie na fasadach, portalach i ołtarzach. Na terenie Mezoameryki w ikonografii ultrabaroku znalazły zastosowanie również motywy kultur prekolumbijskich z podbitych w ramach konkwisty terytoriów.
Architektoniczne źródła Churrigueresque
Churrigueryzm (Churrigueresque) – ultrabarok powstał pod koniec XVII stulecia i cieszył się rozkwitem w pierwszej połowie XVIII w. Za twórcę tego stylu architektonicznego uważany jest pochodzący z Madrytu José Benito de Churriguera (1665-1725), który tworzył głównie w hiszpańskiej Salamance. Inicjatorem Churrigueresque może być jednak Alonso Cano Almansa (1601-1667), który zaprojektował fasadę katedry Basílica Catedral Metropolitana de la Encarnación w Granadzie. Świątynię tę zbudowano na dawnym muzułmańskim meczecie w 1667 roku, po przejęciu Andaluzji przez Hiszpanów. Jeszcze wcześniejszym źródłem inspiracji churrigueryzmu może być przebogato zdobiona fasada późnogotyckiego klasztoru Certosa di Pavia w Lombardii, zbudowana na zlecenie Viscontich w latach 1473-1501.
Po 1760 r. ultrabarok zaczął tracić swą popularność na rzecz powracającego, znacznie oszczędniejszego w formie, mocno wyważonego klasycyzmu. We wnętrzach wielu meksykańskich świątyń z fasadami zdobionymi w stylu Churrigueresque znajdują się późniejsze, neoklasycystyczne ołtarze.
Sztandarowe egzempla stylu Churrigueresque
Za najważniejsze z ultrabarokowych osiągnięć uważa się: 1) fasadę Catedral Metropolitana de la Asunción de la Bienaventurada Virgen María a los cielos w mieście Meksyk, wybudowaną w latach 1749-1769 przez Lorenzo Rodrigueza (1701-1774), pochodzącego z hiszpańskiej Granady; 2) wystrój klasztoru Cartuja de Granada w Hiszpanii, jaki wykonali w latach 1727-1764 Luis de Arévalo i F. Manuel Vasquez ze wspaniałym tabernakulum według projektu Francisco Hurtado Izquierdo y Fernández (1669-1725); 3) ołtarz El Transparente ze wspaniałym efektem chiaroscuro, wykonany w latach 1729-1732 przez Narciso Tomé (1690-1742) w ambicie Catedral Primada Santa María de Toledo, uważanej za szczytowe osiągnięcie hiszpańskiej architektury gotyckiej.
Z perspektywy Mezoameryki, zastanawiając się nad podium churrigueryzmu, trudno byłoby pominąć katedrę Asuncion de Maria w Zacatecas.
Na Jukatanie przykładem geometrycznych wpływów mauretańskich w stylu Churrihueresque jest fasada byłej jezuickiej świątyni Iglesia de San Juan de Dios w San Francisco de Campeche. Po kasacie zakonu kościół, zabudowania kompleksu klasztornego i jezuicka uczelnia zostały przejęte przez państwo.
Casa de Montejo – najstarsza cywilna budowla w mieście Merida na Jukatanie to również unikalny na terenie Meksyku przykład źródłowego dla churrigueryzmu stylu architektonicznego plateresco (Plateresque).
Jak rozpoznać churrigueryzm (Churrigueresque)?
Wyróżniki architektoniczne churrigueryzmu (Churrigueresque) to, prócz bogatej ornementyki roślinnej, jak festony, nakładanej na bryły barokowych budowli, przede wszystkim kolumny salomonowe, lansowane w latach 1690-1720, w pierwszej fazie stylu. W drugiej fazie churrigueryzmu, w latach 1720-1760 pojawiły się estypity, które stały się centralnymi elementami ornamentyki fasad.
Kolumny salomonowe
Kolumny salomonowe w Churrigueresque (ultrabaroku) mają postać poskręcanych śrubowych trzpieni. Najczęściej mają kapitele w pochodzącym ze starożytnego Rzymu porządku kompozytowym. Jest to złożenie wolut z porządku jońskiego i koszyka akantów z porządku korynckiego.
W bardzo różnorodnym ultrabaroku zdarzają się jednak kolumny salomonowe o kapitelach w porządku korynckim, a nawet jońskim czy doryckim. Kolumny salomonowe mogą być ażurowe. Mają wtedy bardzo głębokie rzeźbienia.
Kolumny salomonowe pojawiły się po raz pierwszy w architekturze późnego Cesarstwa Rzymskiego. Konstantyn Wielki ufundował w IV w. n.e. zestaw takich kolumn w Bazylice Św. Piotra w Rzymie. Domniemanie o ich pochodzeniu ze świątyni w Jerozolimie zdecydowało o ich nazwie. Gianlorenzo (Giovanni Lorenzo Bernini – 1598-1680) zastosował kolumny salomonowe w ukończonym w 1633 r. w ciborium Baldacchino di San Pietro w Bazylice Św. Piotra w Watykanie, zwanym również Ołtarzem Berniniego.
Estypity (estipites)
Estypity (estipites) w Churrigueresque (ultrabaroku) to forma fantazyjnie zdobionych pilastrów, o kształcie ogólnym odwróconego ostrosłupa, bądź jeszcze bardziej złożonym z dwóch ostrosłupów złączonych podstawamu tak, by najszersza część pilastru znajdowała się w jego środku. Pilastry w formie estypitów mają zwykle mocno rozbudowane kapitele korynckie. Wywodzą się z baroku i manieryzmu, znalazły jednak szerokie zastosowanie w ultrabaroku – churrigueryzmie (Churrigueresque).
Przyjmuje się, że jako pierwszy estypity (estipities, estipies) zastosował Michał Anioł (Michelangelo) w 1526 r. przy budowie Biblioteki Laurenzianskiej we Florencji (Biblioteca Medicea Laurenziana), zbudowanej w celu pomieszczenia księgozbiorów rodu Medyceuszy. Estypity rozpropagował Jose Benito de Churriguera, używając ich w 1690 r. w katedrze Santa Iglesia Catedral de Nuestra Señora de la Asunción y de San Frutos w Segowii i w 1693 r. w dominikańskim klasztorze Convento de San Esteban w Salamance, wzniesionym jeszcze w stylu plateresco (Plateresque). Plateresco to połączenie późnego gotyku izabelińskiego, toskańskiego i lombardzkiego renesansu z wpływami mauretańskimi.
Ołtarze w stylu Churrigueresque
Korpus architektoniczny Churrigueresque w Meksyku
Wsparcie dla portalu Mezoameryka
Jeżeli uznasz treści publikowane na portalu MEZOAMERYKA: archeologia.edu.pl za użyteczne, wesprzyj nas, przyłączając się do akcji przedłużenia działalności portalu. Wierząc mocno w powszechny i darmowy dostęp do wiedzy, od trzech lat utrzymuję portal własnym sumptem, bez reklam. Opublikowałem tutaj w tym czasie ponad 200 artykułów z materiałami i informacjami pozyskanymi w terenie. Jednak, z roku na rok koszty utrzymania portalu rosną i obecnie jest to już prawie 1200 zł. Dlatego zorganizowałem zbiórkę pod adresem: zrzutka.pl/ndatd3. Zachęcam do nawet najdrobniejszych wpłat. Wspierajmy polską naukę 
7 komentarzy