Archeoastronomia, Avebury, Europa, Brytania, Anglia, kromlech, sarsen, megalit, menhir
Avebury to wieś w hrabstwie Wiltshire, w Górnej Dolinie Kennet, w południowo-zachodniej Anglii. Znajduje się tu jeden z największych megalitycznych kromlechów – kamiennych kręgów w dawnej Brytanii. Charakterystyczną cechą tego miejsca jest sucha fosa, umieszczona wewnątrz dwóch wałów ziemnych, okalająca kromlech. Ma ona dziś średnicę około 347 m, głębokość około 3,7 m przy szerokości około 21 m i obwód około kilometra. Wykopaliska pokazują, że oryginalnie fosa ta miała 7-10 m głębokości przy 9-10 m szerokości w swojej górnej części.
Większe niż Stonehenge
Death and regeneration are the themes of Avebury. The presence of human bones, the pieces of stone, the red ochre, the pockets of fertile earth, the antlers, the shapes of the sarsens, the architecture of the avenues and circles, all are consistent with the belief that Avebury was intended as a temple in which, at various times of the year, the large population could gather to watch and take part in ceremonies of magic and evocation that would safeguard their lives. – Aubreu Burl, Prehistoric Avebury
W przeszłości rozpoznawano w kromlechu rzymską świątynię Terminusa i kolegium druidów, którzy mieli swój centralny ośrodek w Bath, nad tą samą rzeką Avon. Oryginalna nazwa Avebury mogła brzmieć Waleditch lub Wallditch. Kamienny krąg ustawiono w młodszej epoce kamienia, w trzecim tysiącleciu p.n.e. Wewnątrz ogromnego kromlechu znajdują się dwa mniejsze kamienne kręgi. Ten zewnętrzny mógł się składać z 98 sarsenów, których waga mogła przekraczać 40 ton (do dziś pozostało ich 30). Zewnętrzny wał ma obecnie wysokość około 5 m średnicę około 420 m i 20-30 m szerokości przy podstawie.
Wewnętrzne kromlechy zbudowane były najprawdopodobniej z 27 (północny) i 29 (południowy) menhirów. Menhiry znajdujące się w ich wnętrzach (The Cove – trzy menhiry w północnym i Obelisk – wysoki menhir w południowym) były prawdopodobnie początkiem tej części stanowiska – ustawione jeszcze przed 3000 p.n.e. Fosę i wały ziemne wykopano około 2800 p.n.e. Wewnętrzne kromlechy, które otoczyły Cove i Obelisk ustawiono pomiędzy 2800 a 2500 p.n.e. Wszystkie menhiry są sarsenami o wysokości od 1 do 6 m, wykonanymi z tutejszego piaskowca. Doły posłupowe wskazują na obecność jeszcze jednego wewnętrznego kręgu, wykonanego z drewnianych pali.
Archeoastronomia Avebury
Archeoastronomia Avebury nie jest dobrze rozpoznana. Wewnętrzne kromlechy znajdują się względem siebie na azymutach 160-240 stopni, jednak obecny stan kręgów (większość menhirów zniknęła, sporo zostało wywrócone i niektóre z nich postawione ponownie) utrudnia wykonywanie precyzyjnych pomiarów. Większość menhirów ma swój oryginalny, nieregularny kształt.
Stanowiska satelitarne
Wokół Avebury znajduje się kilka mniejszych stanowisk satelitarnych, jak: Silbury Hill, Windmill Hill, Sanctuary, czy West Kennet Avenue i Long Barrow. Kurhan Windmill Hill i kromlech West Kennet Long Barrow są o kilka stuleci starsze niż reszta stanowiska (wczesny i środkowy neolit). Główny kromlech, Sanctuary i Longstones są od nich nieco młodsze. Najmłodsza część to Longstones Cove, West Kennet Palisade i Silbury Hill (późny neolit).
Późniejsza historia Avebury
Avebury porzucono w epoce żelaza (~700 p.n.e. – 43 n.e.), choć w pobliżu powstały dwa niezwiązane z kromlechami forty: Barbary Castle i Oldbury Castla. W materiale archeologicznym daje się natomiast zauważyć niewielka aktywność pochodząca z czasów rzymskich (43-410 n.e.). W tym okresie obok Silbury Hill przebiegła rzymska droga.
Współczesną wieś Avebury założono w tym miejscu dopiero we wczesnym średniowieczu, w czasach Anglosasów (ok 410 n.e.). Jej nazwa oznacza gród nad rzeką Avon. Stanowiskiem zainteresowali się antykwariusze: William Stukeley (1687-1765), znany również z eksploracji Stonehenge i John Aubrey (1626-1697), który odkrył tutejsze kromlechy w 1649 r.
Kromlech wchodzi w skład zespołu stanowisk UNESCO World Heritage Site: Stonehenge, Avebury and Associated Sites. W dniach słonecznych przesileń można natrafić tu na współczesne pogańskie obrzędy. Druidzi odprawiają tu gorseddau.
Jak dostać się do Avebury?
Wieś Avebury znajduje się o kilka kilometrów nieopodal Marlborough. Łatwo tu dojechać autobusem ze Swindon. We wsi, prócz kromlechu, warto zobaczyć średniowieczny kościół i okalający go cmentarz z gotyckimi nagrobkami. Składająca się z ponad dwustu domostw wioska prezentuje interesującą zabudowę południowej Anglii.
Stanowisko najlepiej zwiedzać wcześnie rano lub późnym popołudniem, przy miękkim świetle, na przykład po drodze, albo wracając ze Stonehenge, które w linii prostej znajduje się tylko 27 km stąd na południe. Warto też odwiedzić Alexander Keiller Museum, które zlokalizowane zostało w XVII wiecznych stajniach. Tuż przy przystanku autobusów znajduje się jedyny we wsi pub…
Bibliografia:
Burl, Aubrey (1979) Prehistoric Avebury, Yale University Press, New Haven
Gillings, Mark; Joshua Pollard (2004) Avebury. Duckworth Archaeological Histories. Duckworth
Gillings, Mark; Joshua Pollard, Rick Peterson (2008) Landscape of the Megaliths: Excavation and Fieldwork on the Avebury Monuments, 1997-2003. Oxbow Books Limited
Mann, Nicholas (2011) Avebury Cosmos: The Neolithic World of Avebury henge, Silbury Hill, West Kennet long barrow, the Sanctuary & the Longstones Cove. John Hunt Publishing, Alresford, UK.