Styl architektoniczny Rio Bec

Architektura Majów, Rio Bec, Campeche, przewodnik architektoniczny

Styl architektoniczny Rio Bec wyróżniony został ze względu na specyficzny sposób rozproszonej zabudowy oraz unikalnego zdobnictwa i symboliki. Sposób zasiedlania w regionie Rio Bec ma charakter dworsko-folwarczny, grupy Rio Bec składają się z jednej do dziesięciu niewielkich budowli, zbudowanych z jednego do kilkunastu pomieszczeń, układanych zwykle parami (tandem). Exemplum stylu architektonicznego Rio Bec jest dworzec 6N1 (Temple) w grupie Rio Bec B.

Wizualzacja 3D rekonstrukcji dworca 6N1 – Temple w grupie Rio Bec B

Rozproszony sposób zabudowy – szlachta na zagrodach

Region Rio Bec to, w przeciwieństwie do znakomitej większości obszaru Nizin Majów teren usiany praktycznie w sposób ciągły niewielkimi rezydencjami, pozbawiony jakiejkolwiek koncentracji wokół centrów ceremonialnych czy też architektury publicznej, jak piramidy, place, boiska i grupy E (obserwatoria solarne).

Najbardziej okazałe spośród dworów Rio Bec akumulują większość cech zdobnej architektury, która kojarzy się ze stylem architektonicznym Rio Bec. Na specyficzny sposób zasiedlenia zwracali uwagę Eaton (1974, 1975), Adams (1977, 1981), Peña (1987), Thomas (1981), Turner (1983), Carrasco Vargas (1989, 1994; 1986), Karl Ruppert i John Dennison Jr. (1943) oraz Raymond E. Merwin (1913).

Zagęszczenie zabudowań w mikroregionie Rio Bec to około 200 struktur/km², nie jest duża w porównaniu ze średnim zagęszczeniem klasycznych majańskich ośrodków, które wynosi 150-400 struktur/km². Średni dystans między grupami w mikroregionie to 350 m, ale niektóre grupy oddalone są aż o kilometr od najbliższych innych. Za wyjątkiem zalążków miast, które mają Kajtun – 62 i Rio Bec V – 18 oraz grupą Rio Bec I – 34 struktury, grupy Rio Bec mają nie więcej niż po 10 struktur. W sercu regionu Rio Bec 84% grup ma nie więcej niż cztery struktury.

Nośnikiem prestiżu w regionie Rio Bec był zatem dwór nie świątynia. Wieże, jeśli pełniły symbolicznie funkcje ceremonialne, związane z kultem przodków czy kontaktem z bogami były również zaabsorbowane przez dwór. I wszystko rozrzucone po terenie, który przypominał raczej agrarne posiadłości wiejskie niż nieudane zalążki miast.

Większość grup Rio Bec jest zlokalizowana na wzniesieniach (mesetas). Grupy Rio Bec są otoczone dawnymi polami, terenem mocno modyfikowanym w celu przystosowania upraw do warunków środowiska jak: tarasy uprawne i wały spowalniające przepływ wody deszczowej. Granice pomiędzy poszczególnymi grupami, składającymi się z dworu, budynków pomocniczych i terenów uprawnych wyznaczane były przez kanały odpływowe.

Rio Bec – specyficzny styl architektoniczny

Chronologia Rio Bec

Styl architektoniczny Rio Bec to dość późny fenomen. Ukształtował się on dopiero w okresie późnoklasycznym (550-1000 n.e.), po upadku Teotihuacan – odległego środkowomeksykańskiego hegemona, który miał wielki wpływ na południowe Niziny Majów w okresie wczesnoklasycznym (250-550 n.e.). W pierwszej połowie okresu późnoklasycznego dominację nad Nizinami Majów przejęła Dynastia Węża – Kaanul, z kolejnymi stolicami w bliskich Rio Bec ośrodkami władzy: Dzibanche i Calakmul. O ile pierwsza eksplozja architektoniczna rozproszonego sposobu drobnoszlacheckiej zabudowy i stylu architektonicznego Rio Bec zbiegły się w czasie z okresem dominacji Kaanul, druga eksplozja nastąpiła w okresie zmierzchu Dynastii Węża, gdy w czasie regionalnych pertubacji porzucono lokalny ośrodek ekspresji wpływu Kaanul – Becan.

Rio Bec chronologia architektura ceramika Przemek Trzesniowski — Chronologia faz ceramicznych i architektonicznych regionu Rio Bec. Sekwencja architektoniczna regionu opracowana została na bazie datowań 39 grup rezydencyjnych w mikroregionie, w tym przebadanych dość gruntownie 5N2, 6N1 i 7N1 (Taladoire *et al.* 2013:355,367) – Przemek Trześniowski

Architektoniczne wyróżniki stylu – „barokowa” sztukateria Rio Bec

Dworzec 6N2 – Temple w grupie Rio Bec B z czynnikiem ludzkim dla porównania rozmiaru. Campeche, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski)

Wyróżniki architektoniczne stylu Rio Bec to specyficzna sztukateria:

Nisze na elewacjach – płytkie, prostokątne wgłębienia mające formę blend (ślepe wrota), pokryte mozaiką (szachownica) lub zdobieniami ikonograficznymi. Szachownica była jednym z najstarszych typów sztukaterii w stylu architektonicznym Rio Bec (np. dworzec 6N1 w grupie Rio Bec B – Temple, dworzec w grupie Rio Bec N, struktura II w Becan). Niewypełnione nisze (blendy) mogły pełnić ikonograficzną funkcję ślepych wrót jak na przykładzie dworca 6N2 w grupie Rio Bec B. Ikonograficzne zdobienia, bardzo często odwołujące się do Witz, przedstawianego w formie pary spiralnie kręcących się oczu, lub z profilu można zobaczyć na elewacjach pałacu 5N2 (Ixtinta) w grupie Rio Bec A, lub dworca 7N1 w grupie Rio Bec D.
Trójpółkolumny (tres-tamborines) – drugi obok szachownic z najstarszych architektonicznych wyróżników stylu przypisywany jest ogólnie fazie ceramicznej Kanlol (550-700 n.e.). Ta specyficzna sztukateria umiejscawiana jest na grubych listwach przypodłogowych, biegnących wokół dworów. W przypadku dworców 6N1 i 6N2 wysokość listwy z trójpółkolumnami jest wyznacznikiem statusu, optycznie podwyższając poziom podłóg struktury 6N1 – Temple. Trójpółkolumny to najczęściej zapożyczany motyw zdobniczy Rio Bec. Możemy go wytropić w poza granicami regionu w Dzibanche, czy w odległych: Dzibilnocac i Santa Rosa Xtampak w regionie Chenes.
Grzebienie dachowe, perforowane, by wytrzymać napór wiatru, często zdobione motywami masek Witz jak dla przykładu grzebień dworca 6N1 – Temple w grupie Rio Bec B, w grupach Rio Bec O oraz Ceibarico B. W regionie Peten, sercu południowych Nizin Majów grzebienie dachowe były przypisane tylko budynkom świątynnym.
Kwinkunksy – dość późna, ale bardzo powszechnie spotykana forma sztukaterii. Symbolizuje jedną z najbardziej podstawowych koncepcji w kosmologii Majów: pięciobiegunową wizję wszechświata, w której wyróżniane są cztery kierunki kardynalne oraz axis mundi – oś świata jako piąty kierunek. Kwinkunksy spotykamy zarówno w grupach zdobiących listwy, jak elementy samodzielne, czasem mocno przerysowane tak, jak w przypadku paneli na elewacji dworca 7N1 w grupie Rio Bec D czy na elewacji akropolu w Ramonal.
Atadura – specjalny rodzaj zdobnej listwy mający formę odwróconych piramidek schodkowych, zwróconych podstawą ku centrum przekazu. Odwrócone piramidki zdarzają się na obrzeżach nisz lub jako wsporniki ław w komnatach. Ich uproszczona wersja może mieć formę trapezu. Nie określono dotąd co symbolizują.
Kamień ciosowy w miejsce stiuku. W regionie Rio Bec budynki nie były w całości kryte stiukiem, którego używano do wygładzania sklepień oraz na podłogi. Kamień ciosowy, często w kształcie kwadratów był używany zarówno w Rio Bec, jak i w Chenes i Puuc – trzech współistniejących późnoklasycznych stylach architektonicznych Majów, które zapożyczały od siebie nawzajem sporo koncepcji i elementów.
Zaokrąglone rogi budynków ozdobione listwami. Najbardziej widoczne na wieżach, tam gdzie one występują, ale nie tylko. Pojawiają się również w stylu Chenes.

Rio Bec A Campeche Jukatan Yucatan Meksyk Mexico triglyph — Trójpółkolumny w pałacu Rio Bec A – Ixtinta, Campeche, Jukatan, Meksyk
(fot: P.A. Trześniowski)

Becan architektura Rio Bec piramida II — Trzy przykłady różnych zdobień nisz w stylu Rio Bec w Becan: blenda (ślepe wrota) po lewej, szachownica w centrum oraz kwinkuns i atadura po prawej. Piramida II w Becan, Campeche, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski)

Becan architektura Rio Bec — Kwinkunksy i atadura jako jako zdobienia w niszach, na dole trójpółkolumny.
Piramida IV w Becan, Campeche, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski)

Oczy Witz i kwinkunksy jako zdobienia nisz na elewacji dworca 7N1 w grupie Rio Bec D, na dole trójpółkolumny (fot: P.A. Trześniowski)

Rio Bec A Campeche Jukatan Yucatan Meksyk Mexico northern fasade panel Witz — Spiralne oczy Potwora Ziemi – Witz jako zdobienia paneli na fasadzie pałacu 5N2 – Ixtinta w grupie Rio Bec A, Campeche, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski)

Przerośnięte kwinkunksy na elewacji akropolu w Ramonal, Rio Bec, Campeche, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski)

Rio Bec A Campeche Jukatan Yucatan Meksyk Mexico western tower — Zaokrąglone rogi pałacu 5N2 – Ixtinta w grupie Rio Bec A, Campeche, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski)

Dwie Wieże

Wyróżnikami architektonicznymi stylu Rio Bec nie są bynajmniej podwójne wieże, które zdobiły najpiękniejsze z dworków. Te w regionie Rio Bec pojawiły się dosyć późno, dopiero w fazie architektonicznej Río Bec Tardío 2 (760–810 n.e.). Najstarszą konstrukcją, w której możemy zobaczyć wieże jest dworzec grupy Rio Bec N, która znajduje się w zachodniej części mikroregionu. Ponieważ nowinki architektoniczne, jak np. zoomorficzne portale Witz zapożyczone ze stylu Chenes pojawiły się także tylko w zachodniej części mikroregionu (jedynie trzy grupy mają takie wrota – Arnauld et al. 2012:206), francuscy badacze uważają, że wieże przyszły z zewnątrz, podobnie jak i reszta stylu np. z miasta Becan (Taladoire et al. 2013:370). Potwierdzenie tej hipotezy wymagałoby jednak precyzyjnych datowań we wszystkich stanowiskach w regionie Rio Bec.

Becan piramida I — Pałac Dwóch Wież w Becan, potężny jak na dwuwieżowy dworek. Źródło inspiracji czy efekt paktu między przybyszami z Acanmul, zawartego po dwudziestoleciu wojen? (fot: Przemek Trześniowski)

Budynki w regionie Rio Bec datowane są względnie, na podstawie fragmentów ceramiki znajdowanej w materiale budowlanym, głównie w wypełnieniach podłóg. Meksykańscy archeolodzy pracujący w Becan w latach 1999-2004 przyporządkowali fazę rozbudowy struktury I w Becan w Pałac Dwóch Wież na okres Chintok/Xcocom, od 730 r .n.e. (Campana Venanzuela 2005:51-52). Tyle, że Józef Ball (2008 i 2014) przesunął później fazę Chintok aż na początek IX stulecia, a zalążki wież w postaci nagromadzenia materiału skalnego widoczne są zdaniem francuskich archeologów również w narożnikach przedniej fasady struktury 1 w La Solitaria, pochodzącej z fazy Río Bec Temprano (550–625 n.e.). Spośród 73 grup Rio Bec w mikroregionie jedynie dziewięć posiada podwójne wieże, a jedna potrójne (pałac Ixtinta w grupie Rio Bec A) (Arnauld et al. 2012:206). W regionie Rio Bec potrójne wieże widać w Xpuhil I, podwójne m.in. w Becan, Chicanna, Hormiguero, Payan.

Pozostałe artykuły o Rio Bec:

Bibliografia:

Gendrop, Paul (1983) Los estilos Río Bec, Chenés y Puuc en la arquitectura maya, UNAM

Gendrop, Paul (1997) Diccionario de Arquitectura Mesoamericana, Trillas

Post Views: 447