Mezoameryka, Gwatemala, Peten, Usumacinta, Piedras Negras, archeologia, Maya, Majów, K’in, Yo’k’ib’, stanowisko archeologiczne, stanowiska archeologiczne
Piedras Negras to stanowisko archeologiczne nad Usumacintą w zachodnim Peten, w Gwatemali. W okresie klasycznym (250-909 n.e.) nosiło nazwę Yo’k’ib i było stolicą królestwa K’in. Państwo K’in współzawodniczyło o dominację w regionie rzeki Usumacinta z takimi królestwami jak B’aakal (Palenque) i Pa’ Chan (Yaxchilan).
Baza wojskowa Teotihuacan nad Usumacintą
Co najmniej od roku 510 n.e. K’in (Piedras Negras) pełniło rolę lokalnego punktu projekcji siły Teotihuacan nad Usumacintą, po wyraźnym zerwaniu więzów ze środkowomeksykańskim hegemonem przez Yax Mutul (Tikal) około 480 r. n.e. Nie wiadomo jak wyglądała w owym czasie sytuacja z B’aakal (Palenque), które należało do tego samego kręgu kulturowego Nowego Porządku, co Yax Mutul (Tikal) i Teotihuacan.
Okresowo K’in (Piedras Negras), najwyraźniej przy wsparciu militarnym z Teotihuacan podporządkowało sobie silniejszego od siebie do tej pory sąsiada, jakim było królestwo Pa’ Chan (Yaxchilan) oraz mniejsze organizmy w tej okolicy, jak królestwo Ak’e ze stolicą w Usij Witz’ (Bonampak) i księstwa Xukalnaah (Lacanja Chansyayab), Lakamtuun czy Sak Tz’i’ (Lacanja Tzeltal).
Dobra karta K’in (Piedras Negras) skończyła się jednak wraz z upadkiem Teotihuacan. Miasto Yo’k’ib zostało zdobyte i splądrowane około 539 r. n.e. Za wyniszczającym manewrem stał najprawdopodobniej ośrodek Pipa’ (Pomona). Druzgocący atak skończył się dla Yo’k’ib okresem trwającego siedemdziesiąt lat hiatusu. Królestwo K’in (Piedras Negras) powstało jednak z martwych, chociaż już w epoce poźnoklasycznej.
Legendarne początki Yo’k’ib (Piedras Nergras)
Korpus inskrypcji Piedras Negras każe nam szukać początków Yo’k’ib na długo przed uruchomieniem obecnej wersji wszechświata 13.0.0.0.0 4 Ahau 8 K’umk’u (13 VIII 3114 p.n.e. zgodnie z korelacją 584285). Ołtarz 1 z Piedras Negras wspomina zdarzenie, które miało miejsce w 4691 r. p.n.e., cztery bak’tuny przed aktem stworzenia obecnej wersji uniwersum. Świadkiem wydarzeń w Ho’ Janab Nal – Miejscu Pięciu Kwiatów miał być pierwszy boski władca Yo’k’ib (Piedras Negras), człowiek z kości i krwi. Jego imię ryte w kamieniu, zostało, niestety, nazbyt mocno wytarte przez czas. Jego część jednak brzmiała ahk – żółw. Tradycji tej hołdowała cała królewska dynastia Yo’k’ib (Piedras Negras).
Powrót do przeszłości
Pod Rozdartym Niebem
O pierwszych historycznych władcach Yo’k’ib (Piedras Negras) dowiadujemy się z kronik ościennego mocarstwa Pa’ Chan (Yaxchilan) [nadproża 49 i 37 ze struktury 12 w Yaxchilan]. Nazwa tego królestwa oznacza tyle co Podzielone/Rozdarte Niebo. Ich imiona brzmiały prawdopodobnie Itzam K’an Ahk. Pierwszy z nich został jeńcem władcy Pa’ Chan (Yaxchilan) około 460 r. n.e., drugi stracił w ten sposób któregoś ze swych wasali prawdopodobnie w 478 r. n.e. To ewentualny początek, ale na pewno nie koniec napiętych stosunków między sąsiadami.
Piedras Negras i ryzykowny układ z hegemonem
Yat Ahk (>508-510>)
Imię kolejnego władcy Yat Ahk (Ząb Żółwia) wypłynęło na bardzo ważnym artefakcie: Alvaro Obregon Box, znalezionym w jaskini w rejonie Tenosique. Artefakty z drewna zachowują się niezwykle rzadko w trudnym klimacie Jukatanu i Chiapas, więc to prawdziwy skarb archeologii Majów. Inskrypcja na pudełku głosi, że władca K’in (Piedras Negras) wędrował 155 dni do Wite’ Naah, gdzie przyjął królewskie regalia, zaś ceremonii koronacji dokonał Tajom U K’ab Tuun – wielki cesarz zachodu (ochk’in kaloomte’).
Nie mamy wątpliwości, że chodzi w tym wypadku o niezidentyfikowaną świątynię ognia w Teotihuacan. Opowieść podobnej treści znana jest ze słynnego ołtarza Q w Copan w Hondurasie. Panel 2 z Piedras Negras, wykonany 148 lat później, wspomina natomiast, że dnia 9.3.16.0.5 8 Chikchan 3 Kej (13 XI 510 n.e. zgodnie z korelacją 584285) władca państwa K’in włożył wojenny hełm (ko’haw) w towarzystwie Tajom U K’ab Tuuna, cesarza zachodu.
W efekcie Yat Ahk (Ząb Żółwia), który jeszcze w 508 r. n.e. tracił wasala pojmanego przez armię Pa’ Chan (Yaxchilan), dzięki sojuszowi z hegemonem schołdował sobie sześciu władców z tytułami ajaw. W tym Pa’ Chan (Yaxchilan), Ak’e (Bonampak) i czterech z Xukalnaah (Lacanja Chansyayab). Na panelu 2 zaprezentowany jest również jego syn Joy Chitam Ahk, który, ponieważ to prawie półtorawieczna retrospekcja, został prawdopodobnym następcą tronu.
Wasalem tronu Teotihuacan (yajaw ochk’in kaloomte’) był też kolejny władca K’in (Piedras Negras) [Joy Chitam Ahk?]. Z panelu 12 dowiadujemy się, że wstąpił na tron 9.3.19.12.12 9 Eb’ 10 Sek (2 VII 514 n.e.), zaś dnia 9.4.19.0.17 6 Kab’an 0 Yaxk’in (27 VII 533 n.e.) przyjął hołd władców Lakamtuun nad rzeką o tej samej nazwie, Pa’ Chan (Yaxchilan) nad Usumacintą i Santa Elena nad rzeką San Pedro. Brzmi jak dominacja nad sporym regionem…
Joy Chitam Ahk (>514-518>)
Fortuna jednak kołem się toczy. Potęga Teotihuacan, środkowomeksykańskiego hegemona Mezoameryki jednak słabła i zgasła nagle. W 539 r. n.e. zapis epigraficzny i architektoniczny w Yo’k’ib (Piedras Negras) urwał się na kolejne 70 lat. Sąsiedzi króleswa K’in z nawiązką wyrównali rachunki. Być może samo miasto Yo’k’ib było nawet na pewien czas porzucone.
Późnoklasyczna rezurekcja Piedras Negras
K’inich Yo’nal Ahk I (603-639 n.e.)
Dopiero w dniu 9.8.10.6.16 10 Kib’ 9 Mak (17 XI 603 zgodnie z korelacją 584285) wstąpił na tron kolejny K’in ajaw, o imieniu K’inich Yo’nal Ahk. Na steli 25, którą konsekrował na k’altuun 9.8.15.0.0 (6 VII 608 n.e.) nie obnosi się on tytułem boskiego władcy (k’uhul ajaw), choć chełpi się wzięciem do niewoli jeńca. Można dodać, że k’altuun to tak naprawdę ho’ wi’ tuun (x.y.15.0.0), nie zakończenie k’atunu, z czego można wnioskować, że młody władca bardzo potrzebował okazji do wyświęcenia steli.
Back with a bang!
Był to powrót z przytupem. Stela 26 z Piedras Negras, konsekrowana na ho’ wi’ tuun 9.9.15.0.0 8 Ajaw 13 Kumk’u (23 II 628 n.e.zgodnie z korelacją 584285) opowiada, że Yo’nal Ahk I wziął do niewoli K’ab Kante’, władcę Sak Tz’i’ (Lacanja Tzeltal) oraz Ch’ok Bahlama, który był aj k’uhuun (wysoki tytuł dworski) z B’aakal (Palenque) [ch’ok b’a[h]lam/hiix yajk’uhuun k’uhul b’aak[al] ajaw]. Sak Tz’i’ było prawdopodobnie jakiś czas, w jakiś nie do końca zrozumiały sposób powiązane później sojuszem z K’in. Przejęło koronę Ak’e, hołdując sobie Usij Witz (Bonampak) i Xukalnaah (Lacanja Chansyayab), wspólnie z K’in sprawowano natomiast kontrolę nad sajalami.
Yo’nal Ahk I wyruszył w drogę (och bihiij) w dniu 9.10.6.2.1 5 Imix 19 K’ayab’ (6 II 639 n.e. zgodnie z korelacją 584285). Był władcą dwóch k’atunów (cha’ winikhaab’ ajaw), co bywa chętnie podkreślane w inskrypcjach. Prawie 20 lat później (9.11.6.1.8 3 Lamat 6 Kej – 11 X 658 n.e.), jego syn – określający go już tytułem boskiego władcy Piedras Negras (k’uhul yo’k’ib ajaw) uczcił śmierć ojca w towarzystwie jeńców oraz wasali, o czym wiemy z panelu 4.
Chak Ahk Itzamna (639-686)
Syn Yo’nal Ahka I – Chak Ahk Itzamna (Itzam K’an Ahk?) wstąpił na tron w wieku zaledwie 12 lat, w dniu 9.10.6.5.9 8 Muluk 2 Sip (15 IV 639 n.e.). Swoją pierwszą stelę – 33 konsekrował dopiero na lajuntuun 9.10.10.0.0 13 Ajaw 18 K’ank’in (6 XII 642 n.e.). Była to pierwsza z serii sześci stel wyświęconych u podnóża piramidy R-5 w Piedras Negras. Stele 35 i 37 opowiadają o jego militarnych sukcesach. Pierwsza przeciw Santa Elena w 662 r. n.e. Druga z 669 r. n.e.
Wojenne retrospekcje i nostalgia za przymierem z Teotihuacan
Najsłynniejszym monumentem z panowania Chak Ahk Itzamny jest jednak wspomiany już wcześniej panel 2, który, lansując ceremonię założenia przez niego wojenengo hełmu Teotihucan, cofa się w czasie do roku 510 n.e. i przywołuje dawne militarne sukcesy, które doprowadziły do dominacji państwa K’in nad Usumacintą i schołdowania sobie sąsiadów, w tym przede wszystkim Pa’ Chan (Yaxchilan).
Panel 15 wspomina narodziny i koronację Chak Ahk Itzamny, a następnie jego wojenne dokonania: wziętych przez niego jeńców dnia 9.10.15.7.6 9 Kimi’ 14 Uo (4 IV 648 n.e.), dnia 9.11.12.5.13 12 Ben 1 Muwan (3 XII 664 n.e.) i dnia 9.11.16.11.6 5 Kimi’ 9 Pop (5 III 669 n.e.) oraz atak w dniu 9.11.16.7.14 11 Ix 2 Pax (23 XII 668 n.e.).
Enigmatyczne związki K’in (Piedras Negras) z Kaanul
Z panelu 7, pochodzącego prawdopodobnie z 677 r. n.e. i znalezionego w kiepskim stanie u podnóża piramidy K-5, wynikałyby związki K’in (Piedras Negras) w tamtym czasie z Hix Witz (El Pajaral / Zapote Bobal), położonym na wschód od Piedras Negras państwie, wchodzącym w skład potężnego dominium dynastii Węża (Kaanul). Inskrypcja sugeruje przepływ kobiet i podarunków. Panel pochodzący ze stanowiska niezidentyfikowanego trybutariusza K’in sugeruje natomiast wizytę w 662 r. n.e. w Yo’k’ib… samego Yuknoom Ch’eena II Wielkiego z Calakmul, upamiętniając ceremonię odprawioną w 685 r. n.e. przez kogoś kto mieni się wasalem tego władcy władców.
W nocy 9.12.14.10.13 11 Ben 11 K’ank’in (17-18 XI 686 n.e.) Chak Ahk Itzamna ruszył w drogę… Przeżył Yuknooma Wielkiego o jakieś siedem miesięcy, lecz panował trzy lata krócej od niego. Podobnie jak władca władców zabezpieczył jednak sukcesję. Dwa dni przed śmiercią dokonał intercyzy swego syna o imieniu Kooj (Puma) z 12-letnią księżniczką Ix K’atun Ajaw, pochodzącą z bliżej nieznanego ośrodka Namaan (prawdopodobnie La Florida nad rzeką San Pedro Martir).
Kooj K’inich Yo’nal Ahk II (687-729)
Najpierw pospieszny ślub, ledwie w pięć dni po śmierci ojca, a koronacja dopiero kilka tygodni póżniej: 9.12.14.13.1 7 Imix 19 Pax (5 I 687 n.e.). Nie wiadomo na czym polegała tajemnica wartości nieznanego ośrodka Namaan, ale pani Ix K’atuun Ajaw przedstawiona jest na aż trzech ze stel w Piedras Negras (1, 2 i 3), zajmując całe ich lica. Ponieważ najprawdopodobniej małżonkowie nie dochowali się syna, na steli 3 z Piedras Negras pani Ix K’atuun Ajaw jest przedstawiona z córką: Ix Huntahn Ahk.
Kult żony na dłuższą metę nie pomógł. Pomimo rozbudowy Yo’k’ib i wyświęcania stel w okresach pięcioletnich, trakcie jego panowania państwo K’in (Piedras Negras) słabło. Stracił kontrolę nad La Mar na rzecz B’aakal (Palenque). W 725 r. n.e. splądrowano K’ina’, jeden z ośrodków podległych, zaś Chak Suutz’ (Czerwony Nietoperz), poddany K’inich Ahkal Mo’ Nahba III i dowódca wojsk B’aakal (Palenque) pojmał jednego z sajali K’inich Yo’nal Ahka II.
W 726 r. n.e. K’inich Yo’nal Ahk II pojmał sajala Itzamnaj Bahlamowi III z Pa’ Chan (Yaxchilan), co zanotowano na steli 8 w Piedras Negras, ale był to jego ostatni sukces. Tuż przed śmiercią w 729 r. Kooj K’inich Yo’nal Ahk II pojął prawdododbnie za żonę nieznaną kobietę z państwa B’aakal (Palenque). Jego szczątki złożono w pochówku 5 wewnątrz struktury J-5.
?? K’an Ahk (729-757)
Wstąpił na tron w wieku 27 lat, w dniu 9.14.18.3.13 7 Ben 16 K’ank’in (13 XI 729). Swe stele wznosił w odstępach pięcioletnich pod piramidą J-3 na Zachodnim Akropolu. Prawdopodobnie nie był on potomkiem K’inich Yo’nal Ahka II, co dedukuje się na podstawie specjalnej czci, którą otaczał zmarłą matkę i braku wzmianek o męskich potomkach poprzednika. Na steli 40 z 746 r. n.e. przedstawiony jest w trakcie rytuału upuszczania krwi przez psychodukt do grobowca w kształcie czteroliścia symbolizującego jaskinię. W symbolicznej jaskini ukazana jest jego mama, ubrana na teotihuacańską modłę.
Yo’nal Ahk III (758–767)
Koronował się w dniu 9.16.6.17.1 7 Imix 19 Uo (14 II 758 n.e. zgodnie z korelacją 584285), jednak jego panowanie nie zaczęło się dobrze. W 759 r. n.e. utracono K’inil ajaw T’ul Chiika – księcia królewskiej krwi, który został pojmany przez Yaxun Bahlama IV z Pa’ Chan (Yaxchilan). W 763 r. n.e. uczestniczył w pogrzebie sajala w Yax Niil (El Cayo). Zagadką pozostaje fakt, iż nie wyznaczył tam wtedy jego następcy.
Uczynił to kilkanaście dni później Aj Sak Maax z Sak Tz’i’ (Lacanja Tzeltal). Podobna sekwencja zdarzeń miała miejsce co najmniej raz jeszcze, ukazując nie do końca zrozumiałą relację między państwami K’in a Sak Tz’i’ i być może wzrastające znaczenie sajali. Stela 16 konsekrowana w 766 r. n.e. u podnóża piramidy O-13 celebruje mianowanie trzy lata wcześniej salaja z La Mar.
Ha’ K’in Xook (767–780)
Młodszy brat Yo’nal Ahka III koronował się 9.16.16.0.4 7 K’an 17 Pop (18 II 767 zgodnie z korelacją 584285). Swoje stele: 13 z 771 i 18 z 775 r. n.e. również konsekrował u stóp piramidy O-13, wzniesionej przez ich ojca. To kolejna z przesłanek o nowej linii męskiej władców królestwa K’in (Piedras Negras). Jeszcze młodszy brat – K’inich Yat Ahk II podziękował mu za koronę wyświęceniem pięknego panelu 3, przedstawiającego rodzinną historię w rok po pogrzebie Ha’ K’in Xooka oraz w inskrypcji na słynnym tronie 1.
K’inich Yat Ahk II (781–808)
K’inich Yat Ahk II był młodszym bratem dwóch poprzednich władców K’in (Piedras Negras). Koronował się w dniu 9.17.10.9.4 1 K’an 7 Yaxk’in (4 VI 781 n.e. zgodnie z korelacją 584285). Jako najmłodszy z miotu robił co mógł, aby naprzykrzać się sąsiadom. W 787 r. n.e. pojmał władcę Santa Elena.
W 792 i 794 r. n.e. K’inich Yat Ahk II wspólnie z Mo’ Chaahkiem, sajalem z La Mar zaatakował Pipa’ (Pomona), za każdym razem biorąc kilku jeńców. Nie omieszkał się nimi chełpić na steli 12, konsekrowanej w 795 r. n.e. Mo’ Chaahk, władca La Mar wychowywał się na dworze ?? K’an Ahka w Yo’k’ib. Został wymieniony w inskrypcji na tronie 1 i zaprezentowany jako dziecko na panelu 3. Być może łączyło ich coś więcej…
K’inich Yat Ahk II zadedykował swemu ojcu, ?? K’an Ahkowi panel 3, wmurowany w ścianę górnego sanktuarium struktury O-13, który wyświęcił równo w rok po pogrzebie brata, Ha’ K’in Xooka, którego zastąpił na tronie. Dworska scena przedstawia ucztę jaką celebrował ?? K’an Ahk w 749 r. n.e., by uczcić pierwszy k’atun swego panowania. Wśród gości Yopaat Bahlam II, władca Pa’ Chan (Yaxchilan) i młody książę T’ul Chiik, który zostanie pojmany przez Yaxchilan 10 lat później, a także baah sajal K’an Mo’ Te’, który służył jeszcze K’inich Yo’nal Ahkowi II.
Piedras Negras na samym końcu czasów…
W 808 r. n.e. K’inich Yat Ahk II został jeńcem K’inich Tatbu Jola IV, ostatniego władcy Pa’ Chan (Yaxchilan). Upamiętniono to wydarzenie na ostatnim wyrzeźbionym tam monumencie. Był to ostatni akt wielowiekowej wojny między państwami K’in i Pa’ Chan. W 810 r. n.e. poświęcono w Yo’k’ib niewielki ołtarz 3, więc musiał mieć następcę. Nie wiadomo jak dokładnie wyglądał epilog, zaraz jednak opadła kurtyna w ogniu i w przemocy. Szczątki pogruchotanego tronu 1 znaleziono w 1930 r. porozrzucane po pałacu, zaś akropol nosił ślady demolki i pożaru. Niewielka schyłkowoklasyczna populacja pozostawała w Piedras Negras do około 930 r. n.e.
Odkrywanie zagadek przeszłości Piedras Negras
Ruiny Yo’k’ib odkrył Teoberto Maler, który nadał im nazwę Piedras Negras. W latach 1931-1939 wykopaliska archeologiczne prowadził tutaj Uniwersytet Pensylwani. Projektowi przewodzili John Alden Mason (1885-1967), ten od przelotów nad Peten w poszukiwaniu zaginionych miast oraz Linton Satterthwaite Jr. (1897-1978), znany również z wykopalisk w Caracol, Xunantunich i Cahal Pech w Belize. W latach 1997-2004 badania archeologiczne w Piedras Negras kontynuował Stephen Houston, m.in. współautor słynnego podręcznika The Maya, wraz z nieodżałowanym Michaelem D. Coe (1929-2019).
Tutejszą ikonografię i inskrypcje katalogował namiętnie Ian Graham (1923-2017). W grupie F w Piedras Negras pochowano jedną z największych badaczek pisma Majów – Tatianę Proskouriakoff (1909-1985), która właśnie tutaj rozszyfrowała sekwencje glifów oznaczające urodzenie i koronację władców.
Bibliografia:
Boot, Erik (2008) At the Court of Itzam Nah Yax Kokaj Mut: Preliminary Iconographic and Epigraphic Analysis of
a Late Classic Vessel. Mayavase.
Houston, Stephen; Héctor Escobedo, Mark Child, Charles Golden, Richard Terry, David Webster (2000) In the Land of the Turtle Lords: Archaeological Investigations at Piedras Negras, Guatemala. The Piedras Negras Project: Preliminary Report of the 2000 Field
Season.
Martin, Simon; Nikolai Grube (2008) Chronicle of the Maya Kings and Queens: Deciphering the Dynasties of the Ancient Maya. Thames & Hudson, London.
Pitts, Mark (2011) A Brief History of Piedras Negras – As Told by the Ancient Maya: History Revealed in Maya Glyphs.
Stuart, David (2007) The Captives on Piedras Negras, Panel 12. Maya Decipherment.
Trześniowski, Przemysław A. (2023) Paradygmat jaskiniowy: Rys historyczny i rola jaskiń w kosmologii i świętym krajobrazie Majów. „Mezoameryka” I. DOI: 10.13140/RG.2.2.35580.76165
13 komentarzy