Dzibilnocac

Mezoameryka, architektura, Chenes, stanowiska archeologiczne, Campeche, Dzibilnocac

Dzibilnocac położone jest w centralnej części regionu Chenes, na wschód od współczesnego miasteczka Iturbide (Vicente Guerrero) w powiecie Hopelchen. Stanowisko archeologiczne zajmuje powierzchnię 1,32 km², jednak jego zachodnia partia została wchłonięta przez wspomnianą miejscowość. Utracona część Dzibilnocac charakteryzowała się zabudową o charakterze mieszkalnym. Ślady po dawnych strukturach sięgają na 3 km na zachód od Iturbide, sporo znajduje się w osadzie. Dzibilnocac było jednym z większych stanowisk w regionie Chenes, z pewnością większym niż Tabasqueno czy Hochob. Sposób zabudowy Dzibilnocac miał charakter rozproszony. Budowle świątynno-pałacowe umieszczone były na niewysokich platformach. Powszechną orientacją budowli w Dzibilnocac było odchylenie 12 stopni na wschód od kierunku północnego.

Dzibilnocac czy Dzibilnohak?

Nazwa Dzibilnocac oznaczać mogłaby napisy na sklepieniu i odnosić się do wspaniale zdobionych nadproży jakie znaleziono na stanowisku (część z tych nadproży znalazła schronienie na ekspozycji Museo Baluarte w Campeche). Jednak starsi mieszkańcy Iturbide wyjaśniają, że chodzi o piszącego żółwia czy też żółwia z glifami na karapaksie. Nazwa, wymawiana przez nich jako Dzibilnohak, została ich zdaniem nadana przez założycieli Iturbide, którzy znaleźli na stanowisku dwa pokryte majańskimi glifami kamienie, które spoczęły następnie na dnie studni. Dzibilnocac zostało mocno wyszabrowane w latach 60. i 70. ubiegłego stulecia, zalewając czarny rynek dużymi ilościami polichromowanej ceramiki.

Pałac Trzech Wież w Dzibilnocac

Najsłynniejszym elementem architektury Dzibilnocac jest częściowo odrestaurowana grupa A, zlokalizowana w centrum dawnego miasta. W jej południowej części leży struktura A1 – Pałac Trzech Wież, najbardziej znana budowla stanowiska i jak dotąd jedyna, która była przedmiotem archeologicznej restauracji. Ma ona plan trójdzielny, a jej dłuższa oś zorientowana jest na linii wschód-zachód. Główna elewacja pałacu jest skierowana na północ.

Pałac Trzech Wież Dzibilnocac ma 76 m długości i 30 m szerokości. Zbudowany on został w dwóch etapach. W pierwszym skonstruowano platformę, na której osadzono dziesięć pomieszczeń rozmieszczonych w dwóch rzędach. W drugim wzniesiono trzy wieże, a na szczycie każdej z nich umieszczono dwukomorowe świątynie z zoomorficznymi portalami i maskami bogów umieszczonymi na narożnikach. Niezależne od siebie komnaty świątyń mają wyjścia skierowane na północ lub na południe.

Ikona Chenes – wieża wschodnia

W najlepszym stanie do naszych czasów dotrwała wschodnia wieża pałacu w Dzibilnocac, gdzie zachowały się po zachodniej stronie pozostałości wysuniętej dolnej szczęki zoomorficznego portalu. W trakcie wykopalisk archeologicznych w roku 2002 była to jedyna swobodnie stojąca struktura. Pozostała część Pałacu Trzech Wież miała formę pokrytych roślinnością kopców ziemnych.

Zoomorficzne portale Chenes

Znajdujące się na szczytach wież świątynie z czterech stron ozdobione były zoomorficznymi portalami. Portale w stylu architektonicznym Chenes przedstawiają ponadnaturalną istotę, której paszcze tworzyły wejścia do pomieszczeń od strony północnej i południowej. Wnętrza świątynnych komnat pomalowane były na zielono i czerwono. Cztery zewnętrzne rogi świątyń ozdobione były serią zachodzących na siebie pionowo masek istot ponadnaturalnych. Po stronie wschodniej i zachodniej zoomorficzne szczęki obramowywały atrapy wejść – fałszywe portale. Takie atrapy wejść były standardowo używane jako symulowane portale atrap świątyń na szczytach symbolizujących piramidy wież w stylu architektonicznym Rio Bec.

Rio Bec w Chenes?

Na podobieństwa między strukturą A1 w Dzibilnocac a strukturą 5N2 w grupie Rio Bec A zwrócił uwagę jeszcze Karl T. Sapper – geolog opracowujący atlas geologicznych Meksyku na zlecenie rządu w 1894 r. O ile struktura 5N2 – Ixtinta, jak nazwał ją Sapper może być zapożyczeniem z regionu Chenes, inspirowanym właśnie Pałacem Trzech Wież z Dzibilnocac, o tyle zastanawiające jest użycie sztukaterii w formie trójpółkolumn – motywu zdobniczego będącego wyróżnikiem stylu architektonicznego Rio Bec na dolnym gzymsie struktury A1 w Dzibilnocac. W regionie Chenes trójpółkolumny można zaobserwować również na dolnych gzymsach niektórych budynków w Santa Rosa Xtampak.

A co z piramidami?

Struktura A1 – Pałac Trzech Wież zdaje się być najbardziej okazałą budowlą w Dzibilnocac, jednak styl Chenes, w którym została wykonana, to późnoklasyczna melodia architektoniczna. Tuż obok, w grupie B, znajdowała się piramida, która mogła mieć co najmniej 18 m wysokości, zbudowana na podstawie prostokąta o bokach 55 na 60 m. Według informatora z Iturbide, w latach 1847-1855, w początkowym okresie Wielkiej Insurekcji Majów (1847-1935) na szczycie tej piramidy znajdował się punkt umocniony. Nieopodal, na południe znajdowało się również boisko do pitz (pok-ta-pok).

Druga pod względem wielkości piramida w Dzibilnocac położona była 330 m na północ od pałacu A1 i miała 16 m wysokości. Grupa J, w której się znajduje mogła być zamieszkana od środkowego preklasyku. Piramidy o wysokości 15 i 10 m są widoczne na wschód od grupy A, w grupie D. 11 m piramidę zadokumentowano w grupie F, w samym Iturbide. Spora piramida znajdowała się w grupie C, jednak została ona potraktowana jako źródło budulca przez współczesnych Majów. Teren Dzibilnocac, na którym pozostało około dwustu struktur usiany jest gęsto rabunkowymi wykopami.

Odkrywcy Dzibilnocac

Jako pierwsi stanowisko archeologiczne Dzibilnocac odwiedzili w lutym 1842 r. John L. Stephens i Frederick Catherwood. Stephens opisał strukturę A1, zwaną również Pałacem Trzech Wież, zaś Catherwood wykonał jego rycinę. W dniach 23-27 maja 1887 r. Dzibilnocac odwiedził Teobert Maler. który wykonał kilka zdjęć pałacu A1, opublikowanych jednak dopiero przez Edwarda Selera w 1916 r. Tak Seler jak i Maler nazywali strukturę A1 Temple-Palace. Architekturę pałacoświątyni A1 studiował w 1936 r. H E D Pollock.

Badania archeologiczne w Dzibilnocac

W 1949 r. George W Brainerd przeprowadził pierwsze badania archeologiczne na stanowisku Dzibilnocac, szukając tu ceramiki diagnostycznej w celu doprecyzowania chronologii Mezoameryki. Niestety, Brainerd zmarł przed opublikowaniem wyników, choć zdążył postawić odważne wnioski o środkowopreklasycznych korzeniach Dzibilnocac. W latach 1968-69 Ray T. Matheny i Dee F. Green wykonali pięć wykopów testowych. Od stycznia do marca 1969 r. oraz od grudnia do stycznia kolejnego roku w Dzibilnocac i Xtampak pracowali Fred W. Nelson, Evan I. de Bloois i Richard Stamps, robiąc dalszych 15 wykopów testowych i dokumentując sześć stel. W 1973 r. wykopaliska archeologiczne w Dzibilnocac prowadził Fred W. Nelson, który znalazł tutaj jedynie późnopreklasyczny materiał. Sylviane Boucher klasyfikowała ceramikę znalezioną w trakcie wykopalisk archeologicznych jakie prowadził w tu Ramon Carrasco Vargas w 1982 r.

A jednak środkowy preklasyk…

W 2002 r. INAH przeprowadził badania powierzchniowe, mające na celu weryfikację ustaleń Nelsona. Następnie wykonano wykopy sondażowe w grupach A, C i E. Na dziedzińcu grupy C znaleziono wtedy dwie ofiary ceramiczne (sześć kompletnych naczyń w stylach Pizarra Chenes, Yokat Estriado i Cui oraz krzemieny ekscentryk. Polochromowane naczynie z grupy Cui przedstawiało postać trzymającego kukurydzę boga wystającego z muszli). W pozostałych grupach odkryto materiał z okresu środkowopreklasycznego w zapieczętowanych kontekstach, co potwierdziło zaproponowaną przez Nelsona chronologię.

© Przemek A. Trześniowski | archeologia.edu.pl

Bibliografia:

Nelson, Fred W. Jr. (1973) Archaeological Investigations at Dzibilnocac, Campeche, México. Papers of the New World Archaeological Foundation, No.33. Brigham Young University, Provo, Utah.

Sánchez López, Adriana; José Agustín Anaya (2006) Dzibilnocac y Tabasqueño: Arqueología de la región Chenes. (in:) J.P. Laporte, B. Arroyo & H. Mejía (eds.) XIX Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2005, Museo Nacional de Arqueología y Etnología, Guatemala, s. 838-855