Kalendarze Majów, archeoastronomia, epigrafika, archeologia Majów, Mezoameryka
Konstrukcja sprawnego kalendarza, zgodnego z porami roku, uwzględniającego cykle Słońca i Księżyca, jest problemem rodzaju ludzkiego od zarania cywilizacji. Ziemia obiega Słońce w cyklach trwających 365,256363004 dnia (rok zwrotnikowy), który zwykle próbuje się utożsamić z rokiem kalendarzowym (365 dni), zawierającym pełne cztery pory roku. Ponieważ liczby te nie są sobie równe, dochodzi do rozregulowania kalendarza, z którym radzimy sobie poprzez interkalacje (29 lutego). Księżyc prezentuje tę samą fazę w cyklach trwającym 29,53059 dnia, co próbowano utożsamiać z miesiącem (w wielu językach księżyc i miesiąc to to samo słowo). Podobnie jak w przypadku Ziemi i Słońca, w roku zwrotnikowym nie da się upchnąć całkowitej ilości miesięcy księżycowych… Majowie, którzy mieli odrębne kalendarze dla Słońca i Księżyca, rozwiązali ten problem… „ignorując” go. Posługiwali się kalendarzem opartym o liczbę dni jaka upłynęła ich zdaniem od stworzenia obecnej wersji świata. Jest to Długa Rachuba (ang: Long Count, hiszp: La Cuenta Larga).
Długa Rachuba Majów
Długa Rachuba to jeden z najbardziej wyjątkowych kalendarzy, jakie wymyślił rodzaj ludzki. Kalendarz ten zlicza liczbę dni od początku świata. Dokładnie od uruchomienia obecnej wersji (iteracji) świata. Pozwala to na obejście problemów związanych z mechaniką układu Ziemia – Księżyc – Słońce i podobne rozwiązanie, zwane datą juliańską (liczba dni, która upłynęła od 1 stycznia 4713 p.n.e.), stosują dzisiejsi astronomowie.
Ilość dni od powstania świata liczona jest w Długiej Rachubie w formie pięciu coraz mniejszych cykli jak:
- bak’tun – 144 000 dni (20 k’atunów / 400 tunów / ~395 lat),
- k’atun – 7200 dni (20 tunów / ~20 lat),
- tun – 360 dni (18 tuunów ~1 rok),
- winal – 20 dni (20 k’inów)
- k’in – 1 dzień
Każdy cykl posiadał swój symbol. Zapis w Długiej Rachubie miał więc postać kombinacji pięciu liczb w systemie liczbowym Majów w towarzystwie pięciu symboli rodzaju cyklu. Co najmniej w tym momencie w majańskim systemie liczbowym musiało pojawić się… ZERO. Długa Rachuba, w przeciwieństwie do pozostałych kalendarzy Mezoameryki ma format pozycyjny, a zapis pozycyjny wymagał od Majów wynalezienia ZERA!
Dla naszej wygody daty w Długiej Rachubie prezentowane są obecnie również cyframi arabskimi np. 13.0.2.7.9 oznacza 13 bak’tunów, 0 k’atunów, 2 tuny, 7 winali i 9 k’inów czyli w tym wypadku 9 V 2015 – 1.872.869 dni od powstania obecnej wersji świata w dniu 13 sierpnia 3114 p.n.e.
Czas przed początkiem czasu
Początek obecnej wersji świata miał, zgodnie z Długą Rachubą Majów, miejsce 13.0.0.0.0 4 Ajaw 8 K’umku, czyli 13 VIII 3114 r. p.n.e. zgodnie z najbardziej dziś popularną korelacją 584285. Z korpusu majańskich inskrypcji epigraficznych znane są jednak daty starsze, poprzedzające stworzenie obecnej wersji świata. Do takich zapisów należą choćby daty związane z Boską Triadą z Palenque. Inskrypcje z grupy krzyża w Palenque podają daty narodzin czy wstąpienia na tron tamtejszych bogów, które miały miejsce przed początkiem obecnej wersji świata. Kilka dni przed początkiem obecnej wersji świata startuje również jeden z najpóźniej wymyślonych kalendarzy Majów, związany z bogiem K’awiilem kalendarz 819 dniowy.
Koniec czasu?
Majowie nigdy nie przewidywali żadnego końca świata! Wszelkie koncepcje końca świata pochodzą z mitologii judeo-chrześcijańskiej. Koronnymi przykładami są przepowiednie końca świata, jaki nastąpić miał w roku 1000 n.e. czy w roku 2000 n.e. (niektóre sekty z tego kręgu kulturowego lubią straszyć się końcem apokaliptycznym świata znacznie, znacznie częściej). Pozostaje to w generalnej sprzeczności z mezoamerykańską wizją uniwersum z kołami czasu kręcącymi się bezustannie i bez końca…
Mit roku 2012
Każdy system zapisu liczbowego ma swoje prawa i ograniczenia. Porównując przywołane powyżej problemy zmiany formatu daty pomiędzy rokiem 999 a 1000 czy rokiem 1999 a 2000 (ten ostatni był przynajmniej rzeczywistym problemem w napisanych bez większej wyobraźni systemach informatycznych), Michael D. Coe zwrócił uwagę na zapełnienie kalendarza Majów, zapisanego w Długiej Rachubie na pięciu pozycjach w dniu 13.0.0.0.0, który (zgodnie z korelacją 584285 może oznaczać datę stworzenia obecnej wersji świata w dniu 13 VIII 3114 p.n.e. lub też bieżące zakończenie 13-go b’aktunu w dniu 23 XII 2012 n.e. Jednak te 13 b’aktunów (5 127 lat) to kolejne z wielkich kół czasu w kalendarzach Majów.
Dziennikarskie zera…
Niezrozumianą informację o zapełnieniu kalendarza Majów w pięciopozycyjnym formacie, żądni sensacji dziennikarze przekuli na wizję końca świata w roku 2012 n.e., przepowiedzianego rzekomo przez Majów. Wizję tę podchwycili chętnie przywódcy wielu apokaliptycznych sekt. Dziennikarska koncepcja ma jednak trzy zasadnicze problemy.
Po pierwsze data 13 b’aktun (zapisana dokładnie w tej formie, a nie w Długiej Rachubie) pojawia się tylko raz w znanym korpusie epigraficznym, na tzw. Panelu z Tortuguero. Po drugie, ani na wspomnianym panelu, ani w żadnej innej znanej majańskiej inskrypcji nie ma przepowiedni dotyczącej końca świata czy też końca czasu. Po trzecie koniec świata jest sprzeczny z mezoamerykańską wizją uniwersum. Na wszystkie trzy zwrócił dziennikarzom uwagę David Stuart, jednak, jak stwierdził z przerażeniem, nikt nie chciał go słuchać.
Koła czasu
W bardziej rozwiniętej formie zapisu kalendarycznego, jakiej używali Majowie, wraz z tzw. Kołami Czasu, daty te różnią się od siebie jak: 13.0.0.0.0 4 Ajaw 8 K’umk’u i 13.0.0.0.0 4 Ajaw 3 K’ank’in. Ale to jeszcze nie wszystko, bowiem Długa Rachuba okazała się również skróconą wersją zapisu kalendarza.
Wielka Długa Rachuba
W znanym korpusie epigraficznym majańskich inskrypcji mamy co najmniej kilka dat wykraczających poza przepowiedziany przez dziennikarzy koniec świata w roku 2012 n.e. O jednej ze swych rocznic, przypadających na piąte tysiąclecie n.e. (dokładnie 4772 r. n.e.) wspomniał w Palenque słynny Pakal Wielki, używając dłuższej formy zapisu daty w Długiej Rachubie na sześciu pozycjach. Ten dodatkowy okres został nazwany piktun (20 bak’tunów). Znane są nam jednak zapisy dat w formacie znacznie dłuższym niż piktun i standardowa pięciopozycyjna Długa Rachuba…
Stele z Coba
Oprócz pięciu okresów wymienionych w Długiej Rachubie natykamy się na daty zapisane w postaci 24-ech okresów, zwane Wielką Długą Rachubą, nie były one jednak używane tak często jak te wspomniane powyżej, służące do wygodnego zapisu historycznych dat. Gdyby wyzerować datę zapisaną w tej formie, cofnęlibyśmy się daleko wstecz nie tylko przed stworzenie obecnej wersji świata według Majów, ale również daleko przed powstanie znanego nam Wszechświata.
Dla przykładu okresem ok. 7890 lat jest wspomniany w przypadku Pakala Wielkiego piktun, zas okresem ok. 157 810 lat kalabtun. Nazwy te, podobnie jak bak’tun i k’atun, zostały zrekonstruowane na podstawie zapisów kolonialnych oraz z relacji Majów zamieszkujących obecnie półwysep Jukatan. W źródłach epigraficznych odnaleziono, jak do tej pory, jedynie nazwy k’in, winal, tun.
Długa Rachuba – wynalazek Majów?
Długa Rachuba nie była prawdopodobnie wynalazkiem Majów. Zapisy dat w tej formie pojawiają się na stanowiskach olmeckich i epi-olmeckich w Tres Zapotes (31 p.n.e) czy Chiapa de Corzo czy La Mojarra. O ile nie wiemy w jaki sposób Majowie, albo ich poprzednicy, wyliczyli datę powstania obecnej wersji świata, najstarsze znane zabytki epigraficzne z datami w Długiej Rachubie sięgają siódmego bak’tunu, jeszcze w okresie preklasycznym.
Długa Rachuba – najstarsze ślady użycia kalendarza
Najstarsze znane daty w Długiej Rachubie pochodzą z olmeckiej steli C w Tres Zapotes w Vera Cruz ([7].16.6.16.18 ~3 IX 32 p.n.e., zgodnie z korelacją 584285) i steli 2 w Chiapa de Corzo, Chiapas ([7.16].3.2.3 ~ 28 XI 36 p.n.e.). Najstarsza znana data w Długiej Rachubie na ziemiach Majów to stela 1 z El Baul (7.19.15.7.12 ~ 4 III 37 r. n.e.) albo monument 1 z Chalchuapa (El Trapiche), Salwador (7. . . . ~ 354 p.n.e. – 41 n.e.).
Długa Rachuba – ostatnie przypadki użycia
Ostatnimi przypadkami użycia Długiej Rachuby był k’altun na zakończenie czwartego k’atunu dziesiątego bak’tunu: 10.4.0.0.0. Datę tą zarejestrowano na stelach w Chiiknahb/Calakmul (Campeche) i Popo’/Tonina (Chiapas). Data ta została zarejestrowana również w Chichen Itza, jednak tam nie jest ona zapisana w Długiej Rachubie – północne Niziny Majów wykształciły, niestety, swój własny, uproszczony system zapisu dat, zwany Krótką Rachubą. Koniec używania Długiej Rachuby jest symboliczną datą zmierzchu cywilizacji Majów okresu klasycznego, zwanego również złotym wiekiem Majów.
© Przemek A. Trześniowski | archeologia.edu.pl
Dodatkowe lektury:
Amir Aczel (2015) Finding Zero: A Mathematician’s Odyssey to Uncover the Origins of Numbers, St. Martin’s Press
David Stuart (2012) The Order of Days: Unlocking the Secrets of the Ancient Maya, Crown
8 komentarzy