Mezoameryka, Niziny Majów, Belize, archeologia, Maya, Cayo
Caracol leży na płaskowyżu Vaca w Belize, około 50 km na południe od San Ignacio w Cayo. Droga dojazdowa jest jednak bardzo trudna i wymaga samochodu 4 x 4. Stanowisko położone jest u podnóża Gór Maya, na wysokości 450-600 m n.p.m. Dawne Uxwitza’ (Trzy Potoki Górskie) znajdowało się między dwiema rzekami: Chiquibul i Macal, na żyznym i zasobnym w opady terenie.
W 1986 r. Caracol stało się sławne dzięki odkryciu tutaj ołtarza 21, który dał zakute w kamieniu świadectwo wojny gwiezdnej Uxwitza’ przeciw Yax Mutul (Tikal) w 562 r. n.e. (vide: Tikal III – Nowe rozdanie od entrady po hiatus). Z materiału epigraficznego znane też były trwające długie lata wojny Uxwitza’ (Caracol) z Sa’al (Naranjo). Jej apoteoza uwieczniona została na słynnych schodach hieroglificznych z Caracol, odnalezionych w… Naranjo (vide: Królestwo Węża (Kaanul) II: Wąż zabija Węża – Schody Hieroglificzne z Naranjo i Caracol).
Preklasyczne Caracol
Najstarsze ślady osadnictwa w Caracol sięgają 600 p.n.e. W epoce późnopreklasycznej na płaskowyżu Vaca mieszkało wiele neizależnych społeczności zlokalizowanych wokół własnych grup E: La Rejolla, Ceiba, Cohune, Cahal Pichik, Hatzcap Ceel, San Juan i Caracol. Najpierw, jeszcze w epoce późnopreklasycznej dwunastometrowej szerokości sacbeób połączone zostały Caracol, Hatzcap Ceel i Cahal Pichik. Później wszystkie one zostały później wchłonięte w obszar jednej metropolii (Chase et al. 2020:352).
Caracol w Złotym Wieku
Wczesnoklasyczne Uxwitza’
Pod koniec epoki wczesnoklasycznej do systemu sacbeób Uxwitza’ (Caracol) włączono: Retiro, Ceiba, New Maria Camp i prawdopodobnie San Juan i La Rejolla. Na początku epoki późnoklasycznej wybudowano monumentalne place w Puchituk, Conchita i Ramonal, tworząc pierścień drugorzędnych węzłów administracyjnych w promieniu 3 km od Kaana (Chase et al. 2020:352). Boscy władcy Caracol używali enigmatycznego tytułu k’uhul K’antumaak. Preklasycznym protoplasta dynastii mógł być Te’ K’ab’ Chahk.
Wczesnoklasyczne Uxwitza’ (Caracol) musiało pozostawiać w bliskich relacjach z Yax Mutul (Tikal) i tzw. Nowym Porządkiem na Nizinach Majów. Potwierdzają to wczesnoklasyczne pochówki władców na centralnym placu Caracol, wskazując, jak w Tikal, na kulturowe inspiracje Teotihuacan, odległym hegemonem Nowego Porządku ze środkowego Meksyku (Chase et al. 2020a:350). Koronnym dowodem związków Uxwitza’ ze stronnictwem Nowego Porządku jest K’inich Yax K’uk’ Mo’ – założyciel nowej dynastii Oxwitik (Copan) w dzisiejszym Hondurasie, którego zainstalowano tam w jakiś czas po entradzie 378 r. w Tikal. Jak wykazały badania izotopowe szczątków władcy, K’inich Yax K’uk’ Mo’, co potwierdza również epigrafika, protoplasta dynastii Copan urodził się w Caracol i wychowywał w Tikal…
Późnoklasyczne Uxwitza’
Dwóch spośród wielkich władców Uxwitza’ (Caracol): Yajaw Te’ K’inich i K’an II zostało pochowanych na Północnym Akropolu w Tikal (Chase et al. 2020a:350, 2020b:442). Począwszy od słynnej wojny gwiezdnej i ostatecznej klęski panującej w Tikal teotihuacańskiej dynastii w 562 r. n.e., Uxwitza’ (Caracol) pozostawało wiernym sojusznikiem Tronu Węża w Dzibanche, a następnie w Calakmul (vide: Tikal III – Nowe rozdanie od entrady po hiatus). Można przypuszczać, że Uxwitza’ (Caracol) wyciągnęło właściwy los w wojnie domowej węży, stając po stronie przyszłego zwycięzcy, a wspomniane wojny z Sa’al (Naranjo) w latach 620. n.e. były przyczyną późniejszych bratobójczych walk o władzę wewnątrz dynastii Kaanul, bądź też jej bardzo wczesnym skutkiem (vide: Królestwo Węża (Kaanul) II: Wąż zabija Węża – Schody Hieroglificzne z Naranjo i Caracol).
Uxwitza (Caracol) utraciło swoje polityczne znaczenie w wyniku klęski jakiej zaznało ostatecznie z rąk Sa’al (Naranjo) w 680 r. n.e. W militarnej kampanii, po stronie zwycięzcy udział brać musiały korpusy ekspedycyjne z Ucanal i Xunantunich, ponieważ również tam znaleziono fragmenty rozwiezionych po świecie hieroglificznych schodów z Caracol, opiewających wcześniejsze przewagi Uxwitza’ nad Sa’al. Pytanie czy armia Uxwitza’ stała się tym samym brakującym elementem w szeregach dominującego w owym czasie stronnictwa dynastii Węża – Kaanul, która zaznała klęski z rąk powracającego już wkrótce na geopolityczną scenę Majów Nowego Porządku w zaledwie pięć lat później… (vide: Tikal V: Odrodzenie).
Caracol w czasach upadku
Mimo sporych rozmiarów i metropolitalnego statusu Uxwitza’ (Caracol) importowało spore ilości dóbr codziennego użytku, w tym ceramiki, której o dziwo najprawdopodobniej nie wytwarzano już na miejscu (Belize Red z Doliny Belize, inne typy z okolic Chiquibul i z Peten) (Chase et al. 2020a:353)
Badania archeologiczne w Caracol przyniosły ciekawe postrzeżenie odnośnie powszechnego dostępu do dóbr. Społeczeństwo Uxwitza’ z perspektywy zapisu archeologicznego wydaje się egalitarne. Większość populacji Caracol miała dostęp do wysokiej jakości przedmiotów rytualnych i utylitarnych, których dostarczały rozległe sieci handlowe (Chase et al. 2020b:442). Sytuacja zmieniła się dopiero w epoce schyłkowoklasycznej, tutaj po roku 800 n.e. W czasach upadku dostęp do bardziej wyszukanych dóbr miała już tylko wąska grupa ludzi trzymających władzę… (Chase et al. 2020a:348).
Architektura Caracol
Sacbeób
Uxwitza’ (Caracol) posiadało rozległy system dróg (sacbeób), rozchodzących się z centrum metropolii. W epoce późnoklasycznej system ten łączył drugorzędne węzły administracyjne położone 14 km na wschód i 10 km na zachód od Kaana – centralnego akropolu miasta, wzniesionego w układzie triadycznym. Caracol zamieszkiwało wtedy około 100 tys. ludzi (ok. 600 osób/km2). W epoce późnoklasycznej system dróg (sacebób) wyciągnął się dalej na wschód, w stronę rzeki Macal, sięgając 3 km za Maria Camp i 7 km poza Hatzcap Ceel. Większość dróg zakończona była dużymi placami.
Wykopaliska archeologiczne w Caracol
Caracol oficjalnie zostało odkryte w 1937 r. jednak miasto musiało być znane wcześniej drwalom. W latacj 1950. Linton Satterthwaite odkrył kilka grobowców. Pod koniec lat 1970. Healy prowadził badania peryferii, usiłując ustalić rozmiary i gęstość zabudowy miasta. Chase & Chase rozpoczęli badania od dwóch zwiadów powierzchniowych w latach 1983 i 1984. Pierwsze wykopaliska przeprowadzili w 1985 r. Do roku 2020 zrealizowano w Caracol 36 sezonów polowych. Od 1989 r. rekonstrukcje oraz przygotowanie stanowiska archeologicznego Caracol dla ruchu turystycznego Belize przeprowadzane są z funduszy USAID (United States Agency for International Development). Od 1999 r. na terenie stanowiska działa małe muzeum (Chase et al. 2020:440,443,449).
Ochrona dziedzictwa kulturowego w Caracol
Caracol jest najstarszym rezerwatem archeologicznym, który ustanowił jeszcze na terytorium Hondurasu Brytyjskiego, A. Hamilton Anderson w imieniu brytyjskiego rządu kolonialnego w 1958 r. Obszar chroniony rozciąga się w promieniu 5 km od epicentrum stanowiska, nie pokrywając w rzeczywistości obszaru dawnego miasta Majów. Szczęśliwie Caracol leży na terenie innego obszaru chronionego: Parku Narodowego Chiquibul. Trwają starania rządu Belize o uzyskanie dla Caracol statusu World Heritage Site. Inwestycje w ruch turystyczny wymagać będą budowy lepszej drogi. Opierając się na doświadczeniach z Tikal, w Gwatemali, strefa hotelowa będzie przesunięta do Douglas de Silva, jakieś 35 km od stanowiska archeologicznego (Chase et al. 2020b:449).
Gorąca granica
Centrum Caracol znajduje się zaledwie 4 km od granicy między Belize a Gwatemalą, granicy formalnie nieuznawanej przez rząd Gwatemali. Rabunkową gospodarkę leśną po stronie Peten wyraźnie widać ze szczytów piramid w Caracol – po gwatemalskiej stronie granicy nie ma już żadnych drzew. Ponieważ po stronie Gwatemali wyrąbano już wszystkie wartościowe drzewa drwale rozpoczęli rabunkową wycinkę, w szczególności mahoniu i cedru na głębokość 10 km po stronie Belize. Chicleros regularnie wyprawiają się do Belize po xatee, a pasie ziemi niczyjej uprawiana jest marihuana (Chase et al. 2020b:450).
Przyroda Caracol
Vaca to teren krasowy, pokryty gęsto wzgórzami i dolinami, jednak wokół Caracol rzeźba jest mocno wygładzona przez powszechne tu niegdyś uprawy tarasowe, które zapobiegały erozji i optymalizowały retencję wody. Okresy intensywnych opadów deszczu występują w Caracol od maja do lipca oraz ponownie od listopada do stycznia. Na Caracol spada rocznie 2000-2400 mm opadów. Za wyjątkiem monsunów, kiedy woda spływa na zachód w kierunku rzeki Macal, większość deszczówki znika w wapiennym podłożu, zasilając wody podziemne. Średni zakres temperatur to 6-39 ˚C. Ze względu na wysokość noce bywają tu chłodne.
W Caracol znaleziono ponad 1600 mniejszych i większych aguadas – zbiorników magazynujących wodę opadową. Żaden z dawnych mieszkańców Uxwitza’ (Caracol) nie musiał nosić wody z odległości większej niż 200 m. W latach 650-700 n.e. w Caracol mieszkało ponad 100 tys. ludzi.
Bibliografia:
Chase, Diane Z.; Arlen F. Chase (2017) Caracol, Belize, and Changing Perceptions of Ancient Maya Society. „Journal of Archaeological Research” (25) 3, pp. 185-249 https://www.jstor.org/stable/44984053
Chase, Arlen F.; Diane Z. Chase, Adrian S.Z. Chase (2020a) The Maya City of Caracol, Belize: The integration of an anthropogenic landscape . (In:) Scott R. Hutson & Traci Ardren (eds.) Maya World, Routledge, pp. 344-
Chase, Arlen F.; Diane Z. Chase, John M. Morris, Jaime J. Awe, Adrian S.Z. Chase (2020b) Archaeology and Heritage Management in the
Maya Area: History and Practice at Caracol, Belize, „Heritage” 3, s. 436-456; doi:10.3390/heritage3020026
Chase, Arlen F.; Diane Z. Chase, Adrian S.Z. Chase (2020c) Markets and the Socio-Economic Integration of Caracol, Belize:
Investigating Residential Groups in the Vicinity of the
Puchituk Terminus: Caracol Archaeological Project Investigations for 2020, Pomona College, Claremont Graduate University, and Arizona State University
11 komentarzy