Mezoameryka, Jukatan, Meksyk, archeologia Majów, Yucatan, region Puuc, styl Puuc, portal zoomorficzny
Uxmal to jedno z najbardziej znanych stanowisk archeologicznych w Meksyku. Odwiedzającym Mezoamerykę znane było co najmniej od czasów książki Johna Lloyda Stephensa (1805-1852) Incidents of Travel in Central America, Chiapas and Yucatan z 1841 r. zawierającej piękne ryciny Fredericka Catherwooda (1799-1854). Pod względem ilości odwiedzających ustępuje dziś chyba tylko Chichen Itza i Teotihuacan. Pod względem ceny biletu przebija to ostatnie, dzielnie sekundując jednemu z siedmiu nowych cudów świata… 😉 Czy słusznie?
Stolica regionu Puuc?
O popularności stanowiska archeologicznego Uxmal decyduje nie tylko strategiczne położenie w centralnej części półwyspu, nieopodal Merida i po drodze do San Francisco de Campeche, ale przede wszystkim monumentalna architektura. Są tu jedne z największych i najwspanialszych budowli w późnoklasycznym stylu architektonicznym Puuc. Wspólnie z Kabah, Sayil i Labna, Uxmal jest wpisane na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Trwają dywagacje wśród archeologów czy Uxmal było również stolicą regionu Puuc, czy też dzieliło tę funkcję wspólnie z odległym o kilkanaście kilometrów Kabah, gdzie również występuje monumentalna architektura o podobnych rozmiarach. Oba te ośrodki w okresie prosperity były połączone sacbe – drogą.
Styl architektoniczny Puuc w Uxmal
Puuc to jeden z późniejszych, a obok Rio Bec i Chenes, najbardziej spektakularnych stylów architektonicznych Majów pod względem ilości sztukaterii i wyszukanych programów ikonograficznych. Wszystkie trzy style bywają porównywane do europejskiego baroku, rokoko i neoklasycyzmu.
Wszystkie trzy omawiane style architektoniczne zapożyczały od siebie różne elementy oraz symbolikę związaną z Potworem Ziemi – Witz. Spośród nich jednak Puuc wydaje się być tym najbardziej zaawansowanym pod względem rozwiązań architektonicznych, jak np. lekko zaokrąglone sklepienia kroksztynowe.
W Uxmal dobrze zachowały się rozległe kolumnady, w innych ośrodkach kopiowane zwykle w znacznie mniej okazałej formie.
Na stanowisku Uxmal najchętniej podziwiane są jednak bogate zdobienia górnych reliefów dachowych:
Zdobione fasady
W stylu architektonicznym Puuc fasada bardzo często pozostawała wolna, po przeniesieniu całego ciężaru programu ikonograficznego na górny gzyms dachowy. Jeżeli pojawiały się zdobienia fasad, były to zwykle gęsto upakowane, zajmujące całą wysokość półkolumny, szczupłe, przypominające tralki. Na dolnym reliefie zdarzały się trójpółkolumny, być może zapożyczone ze stylów Rio Bec czy Chenes. W Puuc bardzo często jednak występujące jednak w kompletach po cztery (vide: Oxkintok), lub na pełnej dostępnej szerokości dolnego gzymsu.
W Uxmal, podobnie jak w Kabah mamy również przykłady bogato przepakowanych zdobieniami fasad.
Kolumny narożnych masek bogów
Narożne maski, tak chętnie wykorzystywane również w stylu Chenes, a wraz z jego elementami lub kompletnymi realizacjami obecne nawet w regionie Rio Bec, są jednym z charakterystycznych wyróżników stylu architektonicznego Puuc. Dość długo przypisywano wszystkim tym wyobrażeniom związek z bogiem deszczu – Chaakiem, jednak pod koniec XX stulecia Linda Schele zauważyła, że prawie każda maska jest inna i mało która zawiera cechy charakterystyczne dla Chaaka. Dwie i pół dekady później, dla odmiany, większości z nich przypisuje się identyfikację z Potworem Ziemi – Witz.
Styl architektoniczny Chenes w Uxmal
Elementy stylu architektonicznego Puuc bywały chętnie adoptowane w innych regioniach. W Hormiguero, w regionie Rio Bec pojawiają się zarówno kolumnady (struktura II), czy przejścia pod schodami (struktury II, V i VI), jak i wypukłe maski (struktura VI). Jest tam też pełna realizacja w stylu Chenes z elemetami Puuc (struktura V). W Uxmal takim kompletnym zapożyczeniem jest dolna świątynia na tzw. Piramidzie Czarnoksiężnika, wykonana w całości w stylu architektonicznym Chenes. Świątynia na samym szczycie tej piramidy została wykonana w stylu architektonicznym Puuc.
Krótka historia badań
Uxmal opisali i przedstawili światu jako pierwsi John Lloyd Stephens oraz Frederick Catherwood w 1841 r. Stephens zwrócił uwagę na tutejsze czultuny (maaya: chultun, chultunób) i nie dał sobie wmówić, że były to jamy do przechowywania żywności. W 1909 r. pierwszą mapę stanowiska wykonał słynny archeolog-szpieg Sylvanus Griswold Morley (1883-1948). Pierwszą poważną ekspedycję archeologiczną w Uxmal dla Uniwersytetu Tulane w latach 1930. prowadził Frans Blom.
Jak dostać się do Uxmal?
Uxmal leży przy drodze 261, pomiędzy miejscowościami Muna i Santa Elena, zamieszkanymi prawie w stu procentach przez Majów. Po wizycie na stanowisku warto zobaczyć również inne perły architektury regionu Puuc, położone wzdłuż Ruta de Puuc. Przede wszystkim Kabah, ale też Sayil, Xlapak, Labna, Chacmultun i Xcalumkin, a jeśli będzie otwarta, również jaskinię Loltun. Na Ruta de Puuc warto poświęcić kilka dni i odwiedzić również położone bliżej Merida stanowisko Oxkintok oraz okoliczne jaskinie, jak Gruta de Calcehtok.
Po dotarciu na miejsce, trzeba zmierzyć się z opłatą za parking (116 MXN), opłatą za bilet INAH (95 MXN) i horrendalną opłatą za „możliwość korzystania ze stanowych toalet” (461 MXN) – gubernatorowi stanu nie przeszkadza, że na stanowisku dla turystów dostępne są również toalety zbudowane i utrzymywane przez INAH.