Chalchuapa, Salwador

Mezoameryka, Wyżyny Majów, Salwador, Chalchuapa, Casa Blanca, El Trapiche

Chalchuapa (Salwador) to sporych rozmiarów zespół stanowisk archeologicznych, przygniecionych przez kolonialne oraz współczesne osadnictwo (miasto Chalchuapa). Chalchuapa znajduje się w żyznej, szeroko rozłożonej dolinie Rio Paz w zachodniej części Salwadoru. Przed hiszpańskim podbojem Chalchuapa musiało być jednym z dominujących ośrodków ceremonialnych i administracyjnych na Wyżynach Majów, jednym z południowo-wschodnich bastionów kultury Majów.

W Chalchuapa wyróżnia się aż dziesięć stref archeologicznych, będących ogniskami cywilizacji na Wyżynach Majów w różnych okresach czasu: El Trapiche, Penate, Laguna Cuzcachapa, Las Victorias, Laguna Seca, La Cuchilla, Nuevo Tazumal/El Cuje, Pampe, Los Gavilanes oraz Tazumal. Najstarszym spośród wymienionych stanowisk zdaje się być środkowopreklasyczne El Trapiche, najmłodszym wczesnoklasyczne Tazumal. Chalchuapa była jednak zamieszkana również w późniejszych okresach i przez inne kultury niż Majów. Obecnie, tylko Tazumal i Casa Blanca, które przechodziło swoje lata świetności w epoce późnopreklasycznej, są otwarte dla ruchu turystycznego.

Casa Blanca

Na terenie strefy archeologicznej Casa Blanca znajduje się co najmniej sześć preklasycznych piramid. Piramidy wykonane zostały z mocno ubitej ziemi, zabezpieczonej warstwą stiuku. Wzniesiono je na wspólnej, dwumetrowej wysokości platformie o wymiarach około 220 m na 240 m. Zostały one zbudowane w epoce późnopreklasycznej, około 100 r. n.e. Struktury te są rozmieszczone na głównej osi północ-południe, wokół centralnego placu. Przypominałby on preklasyczny układ MFC, gdyby nie brak grupy E.

Materiał konstrukcyjny w Casa Blanca jest taki sam, jak w wypadku środkowopreklasycznego El Trapiche: brunatna glina, talk, piasek i czarne błoto. Wywnioskowano stąd, że platforma i konstrukcje na terenie stanowiska Casa Blanca zostały zbudowane po tych na położonym na północ El Trapiche, a technologia konstrukcji pomiędzy epokami środkowo- i późnopreklasyczną nie uległa zmianie.

Piramida 1 (C1-1) w Casa Blanca, Chalchuapa, Salwador

Struktura 1 (C1-1) to wielopoziomowa piramida położona po zachodniej stronie głównego placu Casa Blanca. Podstawa piramidy ma około 40 m², a wysokość około 10 m. Dolny poziom piramidy ma pochyłe ściany. Na pierwszą kondygnację prowadzą asymetrycznie umieszczone po stronie wschodniej schody z kamiennymi balustradami. Drugie piętro piramidy posiadało niegdyś schody prowadzące prawdopodobnie do świątyni na szczycie. Piramida 1 (C1-1) została częściowo odrestaurowana.

Piramida 5 (C3-6) w Casa Blanca, Chalchuapa, Salwador

Wielopoziomowa piramida 5 (C3-6) w Casa Blanca, Chalchuapa, Salwador zamyka główny plac stanowiska od strony północnej. Jest ona częściowo odrestaurowana, przedstawiając trzy fazy konstrukcji, z których dwie ostatnie pochodzą już, niestety, z epoki późnoklasycznej. Piramida ta ma wymiary podstawy 50 m x 50 m i wysokość 12 m. Szerokie schody od strony południowej prowadzą na pierwszy poziom. Drugie piętro piramidy ma nieco bardziej strome ściany i kolejny bieg schodów. Na szczycie znajduje się zrujnowana świątynia ze śladami barwnika.

W 2006 roku u stóp piramidy 5 dokonano godnego uwagi odkrycia. Natrafiono tam na dwie części steli pozbawionej reliefów, ołtarz oraz rzeźbę głowy jaguara. Pod stelą odkryto ofiarę zakładzinową, składającą się z sześciu ceramicznych naczyń. Odkrycie układu ołtarz-stela jest istotne, ponieważ kompleks taki jest charakterystyczną cechą kulturową cywilizacji Majów.

Badania archeologiczne w Chalchuapa

Wykopaliska archeologiczne w Chalchuapa zostały po raz pierwszy przeprowadzone przez Johna Longyeara w 1941 r., a następnie przez Stanleya Boggsa w 1943 r., który powrócił ponownie w latach 70. XX w. W późniejszych latach badania w Chalchuapa prowadził William Coe (1955) – 1954 r. w Casa Blanca, Robert Sharer (1968) – 1966-67 w El Trapiche, Casa Blanca i Lago Cuzcachapa, William Fowler (1984), Kuniaki Ohi (2000) oraz Akira Ichikawa (2000). Badania archeologiczne Chalchuapa prowadzone przez Williama R. Coe i Roberta Sharera sponsorowało Penn Museum.

El Trapiche

Badania w El Trapiche wykazały, że było ono ośrodkiem ceremonialnym zbudowanym i zamieszkanym w epoce późnopreklasycznej (ok. 200 p.n.e. – 200 n.e.). Centrum El Trapiche składa się z sześciu platform świątynnych, zbudowanych z ziemi i gruzu, pokrytych cegłą. Były one najwyraźniej podstawami dla konstrukcji świątynnych z materiałów nietrwałych.

Największą strukturą w El Trapiche jest piramida 1 (23 m wysokości). Jest on jedną z najwyższych preklasycznych budowli na Wyżynach Majów. Wykopaliska w obrębie rampy dostępowej struktury 1 w 1967 roku dostarczyły bogatej gamy znalezisk z epoki późnopreklasycznej. Wśród nich znalazło się aż dwanaście depozytów ceramiki, zawierających trzydzieści dwa nienaruszone lub możliwe do zrekonstruowania naczynia. Depozyty te dostarczyły nieocenionego wglądu w różnorodność ceramiki w poźnopreklasycznym Chalchuapa.

Prócz tego, u podstawy rampy piramidy I znaleziono poobijane fragmenty trzech kamiennych monumentów. Najważniejszym z nich jest unikalny, choć mocno okaleczony fragment rzeźbionej późnopreklasycznej steli. Monument z Chalchuapa przedstawia siedzącą postać z rozbudowaną inskrypcją hieroglificzną (zidentyfikowano, niestety, tylko jeden stosunkowo nieuszkodzony majański glif). Pozostałe monumenty to duża rzeźbiona głowa jaguara (pierwszego tego typu znalezionego w kontekście preklasycznym) oraz pozbawiony reliefów fragment steli. Monumenty te znaleziono w miejscu ich zdeponowania, najwyraźniej podczas rytuału zamknięcia. Są one niemym świadectwem opuszczenia El Trapiche pod koniec epoki późnopreklasycznej (około 200 r. n.e.).

Robert Sharer uważał, że to celowa porzucenie Chalchuapa mogło być skutkiem erupcji wulkanu, ponieważ efekty takiej katastrofy były widoczne w warstwie gęstego pyłu wulkanicznego pokrywającego zniszczone monumenty, a także pokrywającej cały obszar Chalchuapa. Erupcja wulkanu Ilopango jest jednak obecnie datowana na V lub być może nawet VI stulecie n.e.

Fazy ceramiczne w Chalchuapa

Rezultatem badań Sharera w El Trapiche było opracowanie pierwszej szczegółowej sekwencji ceramicznej dla tej części Mezoameryki. Chronologia ta obejmuje większą część okresu preklasycznego:

Tok (wczesno- i środkowopreklasyczna)	~1100-900 p.n.e.
Colos (wczesno środkowopreklasyczna)	900-700 p.n.e.
Kal (środkowopreklasyczna)	700-500 p.n.e.
Chul (późno środkowopreklasyczna)	500-300 p.n.e.
Caynac (poźnopreklasyczna)	300 p.n.e.-200 n.e.

Szczególnie istotna jest ceramika z kompleksu ceramicznego Tok, wydobyta ze złoża umiejscowionego głęboko pod podstawą piramidy 1 w El Trapiche. Materiał ten stanowi pierwszy dowód zamieszkiwania południowo-wschodnich Wyżyn Majów w epoce wczesnopreklasycznej. Wykazuje też bliskie związki z ceramiką z kilku wczesnych osad rolniczych w Meksyku i Gwatemali. Na podstawie tych przesłanek wydaje się prawdopodobne, że w drugim tysiącleciu p.n.e. Chalchuapa zostało zasiedlone przez rolników migrujących na południowy wschód wzdłuż wybrzeża Pacyfiku z Meksyku.

Ceramika z El Trapiche dostarczyła ważnych dowodów powiązań kulturowych Salwadoru z innymi częściami Mezoameryki w okresie preklasycznym. Najbliższe i najbardziej wyraźne związki dotyczą wyżynnego ośrodka Kaminaljuyu, położonym w dzisiejszym mieście Guatemala.

Ponadto odkryto jednak niespodziewane powiązania ceramiczne z Nizinami Majów (zwłaszcza ze stanowiskami takimi jak Tikal, Uaxactun i Barton Ramie). Znamienne , że pierwszy z tych ceramicznych kontaktów Chalchuapa-Niziny Majów miał miejsce już we wczesnej epoce środkowopreklasycznej (800-500 p.n.e.), w okresie prawdopodobnego zaludniania Nizin. Te kontakty stanowią zatem wskazówkę, iż ludy z południowo-wschodnich Wyżyn Majów, a w tym z Chalchuapa, mogły przyczynić się do powstania ognisk cywilizacji na Nizinach Majów.

Późniejsze, odnowione więzi ceramiczne pojawiają się w krytycznym dla Nizin Majów okresie tranzycji między okresem preklasycznym a klasycznym (100-300 n.e.) i sugerują, że południowo-wschodnia populacja Majów mogła być ponownie zaangażowana w rozwój kulturowy Nizin, a konkretnie w rozkwit klasycznej cywilizacji Majów w okresie złotego wieku.

Chalchuapa, Salwador

Stanowisko archeologiczne Chalchuapa znajduje się 13 km na wschód od stolicy departamentu Santa Ana, 80 km na północny-wschód od San Salwador, stolicy kraju.

© Przemek A. Trześniowski | archeologia.edu.pl

Bibliografia:

Ichikawa, Akira, Shione Shibata y Masakage Murano (2009) El Preclásico Tardío en Chalchuapa: Resultados de las investigaciones de la Estructura 5 en el Parque Arqueológico Casa Blanca, (in:) J.P. Laporte, B. Arroyo, H. Mejía (eds.) XXII Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2008, Museo Nacional de Arqueología y Etnología, Guatemala, s. 502-515

Sharer, Robert J. (1969) Chalchuapa, „Expedition Magazine” 11.2 (1969): Penn Museum

Sharer, Robert J.; James C. Gifford (1970) Preclassic Ceramics from Chalchuapa, El Salvador, and Their Relationships with the Maya Lowlands, „American Antiquity” 35(4), s. 441-462