Na co były orientowane „wiosenne” budowle w Mezoameryce?
Mezoameryka, archeoastronomia, Majowie, Maya, cywilizacja Majów, equinox, równonoc, midway, ćwiartka roku, orientacje astronomiczne budowli
Równonoc (equinox) oznacza dobę w trakcie, której długość trwania dnia i nocy są dokładnie takie same. Zgodnie ze współczesną naukową definicją equinox (równonoc) to moment kiedy Słońce, poruszając się na tle ekliptyki i przecinając równik niebieski ma deklinację 0°. Pojęcie równonocy wywodzi się stricte ze starożytnej astronomii greckiej (być może jeszcze od VI w. p.n.e., na pewno od III w. p.n.e.). Może ono jednak pochodzić ze znacznie starszych czasów, zanim wędrowne grupy łowców-zbieraczy poważyły się na osiadły tryb życia.
Najstarsze dowody znajomości równonocy
Najstarsze ślady equinoxów w architekturze można odnaleźć jeszcze w Göbekli Tepe – znajdującym się na terenie dzisiejszej Anatolii zespole najstarszych megalitycznych budowli na terenie bliskowschodniego ogniska cywilizacji. Na równonoce niewątpliwie orientowane były niektóre budowle Starego i Średniego Państwa w starożytnym Egipcie, chociaż nie ma pewności czy nie był to akurat przypadek. Przypadku w wypadku równonocy nie było niewątpliwie w nabatejskiej Petrze.
Pojęcie równonocy w Mezoameryce
Majowie, którzy nie dysponowali precyzyjnymi narzędziami do pomiaru czasu krótszego niż doba od wschodu do wschodu (tzolk’in) lub od zachodu do zachodu Słońca (haab’) nie mieli możliwości wyznaczania dób równonocy na tej podstawie. Zamiast tego używali dni ćwiartek roku (ang: quater year, midway), stanowiących medianę między solstycjami. Na dni ćwiartek roku zorientowane są w Mezoameryce niektóre grupy E, np. ta odkryta jako pierwsza z nich w Uaxactun, Peten, Gwatemala.
Nie tylko Majowie używali dni ćwiartek roku, choć nie z tych samych powodów… Starożytni Rzymianie preferowali dni ćwiartek roku (po juliańskiej reformie kalendarza, za czasów Juliusza Cezara był to urzędowo 25 III). Prawdopodobnie na dni ćwiartek roku zorientowana była również, o ile w ogóle, dolmen Viera – magalityczny grobowiec pochodzący z połowy III tysiąclecia p.n.e. w hiszpańskiej Antequerze, czy megalityczna świątynia Mnajdra I na Malcie.
Fiesta del Sol – festiwale równonocy w Chichen Itza
O problemie równonocy nie wiedzą rzesze turystów, którzy tysiącami udają się corocznie 21 marca na słynne Fiesta del Sol w Chichen Itza. Zresztą, jak pokazali archeoastronomowie: Ivan Šprajc i Pedro Francisco Sanchez Nava fenomen tzw. zstępującego węża, pomijając, że jest widoczny tak w równonoce, jak dni ćwiartek roku i jeszcze sporo innych dni przed i po tych istotnych datach, najlepiej prezentuje się 12 kwietnia, gdy zamiast siedmiu, na ciele węża widać aż dziewięć trójkątów. Liczba dziewięć miała przynajmniej jakieś znaczenie w kosmologii Majów… 🖖🤠
© Przemek A. Trześniowski | archeologia.edu.pl
Bibliografia:
Aveni, Anthony F. (2002) Schody do gwiazd, Zysk i S-ka.
Aveni, Anthony F.; Hartung, Horst (1989) Uaxactun, Guatemala, Group E and similar assemblages: an archaeoastronomical reconsideration (in:) Antonio F. Aveni (red.) World Archaeoastronomy, Cambridge University Press, s. 441-461
Belmonte, Juan Antonio (2021) What Equinox? (in:) Efrosyni Boutsikas, Stephen C. McCluskey, John Steele (eds.) Advancing Cultural Astronomy – Studies In Honour of Clive Ruggles, Springer
Ruggler, Clive L. N. (1997) Whose equinox? „Archaeoastronomy” 28:45-51
Sanchez Nava, Pedro Francisco; Šprajc, Ivan, Orientaciones astronómicas en la arquitectura maya de las tierras bajas, (2015)
Šprajc, Ivan Astronomical aspects of Group E-type complexes and implications for understanding ancient Maya architecture and urban planning, „PLOS ONE” 16.4 (2021).
Trześniowski, Przemek A. (2022) Grupy E nie służyły obserwacjom równonocy, „Archeowieści”
Jeden komentarz