Salwador, Wyżyny Majów, Ameryka Środkowa
Przyroda Salwadoru
Salwador i środkowo-amerykańska przyroda, tutejsza fauna i flora. Endemiczne i panamerykańskie gatunki płazów, gadów, ptaków i ssaków, ale również tutejsze drzewa, szczególnie te owocujące oraz epifity. Na szczególną uwagę zwracają zjawiska kauliflorii i kaulikarpii – wyrastania kwiatów i owoców bezpośrednio z pni i gałęzi drzew. To drugie wpłynęło najprawdopodobniej na mitologię Majów, znaną m.in. z mitu kreacyjnego w Popol Vuh. Materiał zebrany w trakcie ekspedycji archeologicznych do Salwadoru w latach 2021-2022, w ramach projektu PASI.
Fauna i flora Cerrito
El Cerrito to największy kryjący preklasyczną konstrukcję kopiec ziemny, który wyrasta w centrum stanowiska archeologicznego San Isidro. Wzgórze, które ma obecnie 13 m wysokości i 60 m średnicy, jest porośnięte kilkoma gatunkami drzew: akacja (Acacia cornigera) zwana tutaj ixkanal, teka (Tectona grandis) i maquilíshuat (Tabebuia rosea) – kwitnące na różowo narodowe drzewo Salwadoru, nazywane w Kostaryce roble de sabana, dębem sawannowym.
Ptaki Cerrito
Otoczone uprawami trzciny cukrowej Cerrito jest naturalnym schronieniem wielu gatunków ptaków. Gniazdują tu chętnie kacyk duży (Icterus gularis) oraz bentewi wielki (Pitangus sulphuratus). Na przestrzeni sezonów 2021 i 2022 dało się zaobserwować zmianę dynastii panującej na szczycie wzgórza. Bardziej zadziorne bentewi wyeksmitowały z sali tronowej barwne kacyki.
Wiszące gniazdo kacyków, królujących w centrum El Cerrito w sezonie 2021, podupadło i opustoszało. W międzyczasie, w rozwidleniu konarów kilka drzew obok pojawiło się gniazdo, zamieszkane przez parkę krewkich bentewich. Bentewi, choć mniej krzykliwie ubarwione od kacyków, znane są ze swego „kozakowania” – ptak ten potrafi pogonić znacznie większego od siebie tukana i nie bez powodu nazywany bywa po angielsku kingbird.
Kacyki, w dużych ilościach nadal pojawiają się chętnie wśród gałęzi drzew w niższych partiach Cerrito. W porastających wzgórze zaroślach spotkać można ponadto m.in. papugi, tangarki żółtoskrzydłe (Thraupis abbas), łuszczyki wielobarwne (Passerina ciris) czy gołębie białoskrzydłe (Zenaida asiatica).
Płazy, gady i ssaki…
Na Cerrito kwitnąć musi intensywnie życie nocne. W wykopach, wczesnym rankiem znajdowane są węże (Coniophanes fissidens) oraz płazy, jak żaba: similiska meksykańska (Similisca baudinii) i zabłąkane gryzonie – ich niedoszłe ofiary.
Gady spotykane na Cerrito w dzień to m.in. tejowate jaszczurki z rodzaju Holcosus. Wizualnie przypominają one Holcosus undulatus, jednak występowanie tego gada ograniczone jest jedynie do terenu Meksyku (tamtejszy endemit – konsultacja dr Adrián Nieto Montes de Oca, CONABIO). Rodzaj Holcosus, choć widywany jest w Mezoameryce od przesmyku Tehuantepec, przez Gwatemalę i Honduras po Kostarykę, nie należy w Salwadorze do często obserwowanych, a jedyny sporadycznie spotykany i niepotwierdzony tutaj gatunek Holcosus festivus, fenotypowo nie przystaje do naszych obserwacji.
Wąwóz El Barranco
W pobliżu El Cerrito przebiega El Barranco – głęboki jar, którego strome brzegi porośnięte są przez drzewa guanacaste (Enterolobium cyclocarpum), drzewa tekowe, drzewa trąbowe (Cecropia obtusifolia), akacje – ixkanal (Acacia cornigera) – te prawdziwe, gdyż drzewo nazywane popularnie akacją w Polsce to tak naprawdę robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia), obecnie uznawana za mocno problemowy gatunek inwazyjny. Spośród drzew El Baranco przebijają wysokie kempy trawy bambusowej, której łodygi są w Salwadorze popularnym budulcem.
Na zboczach El Barranco rosną również drzewa owocowe, jak jocote (Spondias purpura) i zadomowione w Ameryce Środkowej mango, introdukowane tutaj przez hiszpańskich konkwistadorów z Azji Południowo-Wschodniej, a następnie zdziczałe. W medycynie ludowej wywar z liści jocote używany jest przy leczeniu diurezy i biegunek. Badania naukowe potwierdziły skuteczne działanie przeciwwrzodowe i antyoksydacyjne zawartych w takich liściach substancji.
Na wyciągających się ponad jarem konarach chętnie przysiadują sępniki czarne (Coragyps atratus) i sępniki różowogłowe (Cathartes aura). Mieszane stado kilkunastu kondorowatych, złożone z tych dwóch gatunków kręci się w ciągu dnia dookoła Cerrito.
Obserwacjami fascynującej przyrody Salwadoru zajmujemy się w przerwach w pracy oraz po godzinach, jak na zdjęciu poniżej (fot: Jan Szymański 2022), trudno zatem uznawać je za wyczerpujące.
© Przemek A. Trześniowski | archeologia.edu.pl
Literatura:
Cynthia Layse Ferreira de Almeida, Samara Alves Brito, Temístocles Italo de Santana, Henrique Bandeira Alves Costa, Carlson Helder Reis de Carvalho Júnior, Márcia Vanusa da Silva, Lécio Leone de Almeida, Larissa Araújo Rolim, Vanda Lucia dos Santos, Almir Gonçalves Wanderley, Teresinha Gonçalves da Silva (2017) Spondias purpurea L. (Anacardiaceae): Antioxidant and Antiulcer Activities of the Leaf Hexane Extract, „Oxidative Medicine and Cellular Longevity” 2017, https://doi.org/10.1155/2017/6593073
Rubi Nelsi Meza-Lázaro, Adrián Nieto-Montes de Oca (2015) Long forsaken species diversity in the Middle American lizard Holcosus undulatus (Teiidae), „Zoological Journal of the Linnean Society” 175(1), s. 189-210, https://doi.org/10.1111/zoj.12264
Ernest Preston Edwards (1989) A Field Guide to the Birds of Mexico and Adjacent Areas: Belize, Guatemala, and El Salvador, with illustrations of Edward Muller Butler, University of Texas Press, Austin
4 komentarze