Mezoameryka, archeologia Majów, Styl Wschodniego Wybrzeża, okres postklasyczny, postklasyk, piramidy, stanowisko archeologiczne, stanowiska archeologiczne, Riviera Maya, Tulum, Muyil, Chunyaxche, korytarz Peten, Peissel, Lindbergh, Mason, Spinden
Muyil, określane również często jako Chunyaxche to mało znane stanowisko archeologiczne położone na wschodnim wybrzeżu półwyspu Jukatan, na południe od Tulum (Zama), 12 km od Morza Karaibskiego. Stanowisko znajduje się na obrzeżu rezerwatu biosfery Sian Ka’an i połączone jest z morzem siecią kanałów i lagun. W okresie klasycznym Muyil było jednym z ważnych portów hegemonii w Coba. Zaczęło rozkwitać w okresie postklasycznym, po upadku hegemona.
Geologia i kosmologia – kosmografia krajobrazu Muyil
Stanowisko archeologiczne Muyil leży na skraju wapiennej półki krasowej. Jego centralna część ulokowana jest wokół zapadliska krasowego o głębokości 2-2,5 m, które było kojarzone z majańską koncepcją axis mundi, zgodnie z paradygmatem jaskiniowym archeologii Majów. Na obrzeżu tego wertepu znajdują się liczne jaskinie oraz saskabery (hiszp: sascaberas) – majańskie kopalnie miękkiego wapiennego surowca, używanego do wyrobu zaprawy i stiuku [vide: Saskabery i saskab: Magiczny pył budowniczych Majów].
Półka krasowa o grubości 6-8 m – część pochodzącej z miocenu i pliocenu formacji geologicznej Carillo Puerto urywa się nagle na wschodniej granicy stanowiska, tworząc od strony morza naturalną fortyfikację. Zaczynają się tam trudne do przejścia i niemożliwe do zamieszkania mokradła, oddzielające Muyil od lagun i Morza Karaibskiego. Stanowiły zapewne żyzną bazę dla agrokultury metodą chinampas. Ta strefa słodkowodnych lagun i słonawych bagien leży już na młodszej skale uformowanej dopiero w plejstocenie i holocenie.
Muyil połączone jest z Morzem Karaibskim poprzez kanał prowadzący z laguny Muyil do laguny Chunyaxche, a następnie długi kanał Cayo Venado prowadzący do laguny Boca Paila. Przy ujściu z laguny Chunyaxche do kanału Cayo Venado znajduje się postklasyczna świątynia Xlahpak (Vigia del Lago) zbudowana w Stylu Wschodniego Wybrzeża. Kanał pomiędzy lagunami Muyil i Chunyaxche jest prawdopodobnie pochodzenia naturalnego, jednak był on z pewnością udrażniany przez Majów.
Laguny Muyil i Chunyaxche mają wysokość lustra wody odpowiednio od dwóch do pół metra ponad poziom morza. Laguna Muyil musi być zatem ujściem potężnego systemu jaskiniowego! Przy lagunach położonych na południe od Boca Paila, połączonych z nią kanałami znajduje się kilka mniejszych stanowisk archeologicznych rezerwatu biosfery Sian Ka’an, jak: San Miguel de Ruz, Chamax, El Cano, Punta Chamax, Pistolas czy Paso de la Vida.
Historia Muyil/Chunyaxche
Muyil było prawdopodobnie zamieszkane przez prawie dwa tysiące lat (350 p.n.e. – 1500 n.e.), od końca epoki środkowopreklasycznej po późnopostklasyczną. Najstarsze, preklasyczne ślady zamieszkania Muyil pochodzą z rejonu zapadliska krasowego, które pozostało centralnym punktem ośrodka przez cały okres jego zasiedlenia.
Położenie w strategicznym punkcie na szlaku handlowym, zaledwie o 44 km od potężnego Coba skazywało jednak Muyil na zależność od hegemona przez cały okres klasyczny (250 -909 n.e.). W epoce wczesnoklasycznej port był mocno związany z ośrodkami Majów na terenie dzisiejszego Belize. Następnie, w epoce późnoklasycznej ciężar ten przesunął się na zachód Jukatanu, ku Wzgórzom Puuc. W okresie postklasycznym, kiedy potęga Coba zgasła, miasto było mocniej związane z innymi postklasycznymi ośrodkami rozrzuconymi na Riviera Maya, wzdłuż wschodniego wybrzeża półwyspu Jukatan. Wydostawszy się z cienia hegemona, Muyil rozkwitło.
Relacje historyczne o Muyil
Pierwsza historyczna wzmianka o Muyil pochodzi z kroniki Juana Darreygossa Relaciones de Yucatan z 1579 r. Nie wiedział on jednak nic ani o majańskich ruinach, ani o istniejącej osadzie Majów – Chunyaxche, podał jedynie nazwę laguny, którą uważał za rzekę. Nazwa Muyil pojawiła się również na hiszpańskiej mapie z 1766 r. John Lloyd Stephens i Frederick Catherwood dotarli tylko do ruin Tulum (Zama).
Samuel K. Lothrop pokazał nazwę Muyil na mapie opublikowanej w 1924 r., po ekspedycjach Carnegie Institution of Washington, jakie odbyły się w latach: 1916, 1918 i 1922, ale najprawdopodobniej również nie wiedział nic o ruinach. Po upadku wielkiej insurekcji Majów (1847-1935) i zdobyciu wschodniego Jukatanu przez Meksyk, ruiny znalazły się na terenie rancho należącego do meksykańskiego generała Juana Bautista Vega. Miejsce służyło w tym czasie jako port dla chicle.
Ekspedycja Masona i Spindena (1926 r.)
Dopiero ekspedycja, którą poprowadzili w 1926 r. ekscentryczny milioner Gregory Mason i archeolog Herbert J. Spinden z Peabody Museum Uniwersytetu Harwarda dotarła ruin. Przepłynęli oni do Muyil przez laguny i kanały od strony Morza Karaibskiego. Odkrytemu przez siebie stanowisku nadali nazwę według historycznych map.
Mason i Spinden opisali nie istniejące dziś maski bogów, jakie widniały na rogach świątyni piramidy El Castillo (Estructura 8I-13) i pagórki-piramidy, których było zbyt wiele, by można je było zliczyć. Wiele z nich pokruszonych. W świątyni Temple VIII (Estructura 9K-1), znaleźli trzy nieobecne tam dziś ołtarze oraz ślady po Majach, którzy wykorzystywali ją jako schronienie w trakcie wielkiej insurekcji Majów (1847-1935). Na mapę nanieśli też Sacbe 3 z nieistniejącą dziś częścią zachodnią, zniszczoną w trakcie budowy drogi federalnej 307.
Ekspedycja Lindberga (1929 r.)
Piramida El Castillo w Muyil utrwalona została na fotografiach lotniczych, jakie wykonał w 1929 roku słynny generał Charles Lindbergh (1902-1974). Oczywiście ani brygadier Lindbergh, ani jego żona Ann Morrow (1906-2001), nie lądowali w ruinach.
Ekspedycje Peissela (1959 i 1962 r.)
Michel Peissel (1937-2011) zrealizował w Muyil dwie ekspedycje w latach 1959 i 1962. O ruinach dowiedział się od Majów z wioski Chunyaxche, potomków rebeliantów Cruzo’ob z okresu wielkiej insurekcji Majów (1947-1935). To od nich przyjął nazwę Chunyaxche dla tego stanowiska, nie wiedząc o wcześniejszej ekspedycji Masona i Spindena. W ruinach znalazł m.in. około metrowej wysokości rzeźbę, którą następnie ukrył pod kamieniami. Niestety, nigdy więcej jej nie widziano. Peissel zarejestrował w Muil aż 108 struktur.
Pierwsze badania archeologiczne
W latach 1970. w Tankach, Xelha i Muyil przeprowadzono podwodne badania archeologiczne (Farris i Miller 1974). Pierwsze wykopaliska archeologiczne w Muyil przeprowadził Walter Witschey w latach 1987-1990. Badania archeologiczne w Muyil ujawniły kilka grup struktur, pozostałości licznych budynków rozrzuconych w promieniu 350 m od centrum i nieco mniej w promieniu 600 m. Kilka głównych budynków ceremonialnych oraz przeważająca część systemu sacbeób ma orientację odchyloną od kierunków kardynalnych o 12°. Co niezwykłe, po dziś dzień nie odkryto w Muyil pozostałości boiska do pitz (pok-ta-pok).
Architektura Muyil/Chunyaxche
Architektura Muyil/Chunyaxche wskazuje na związki zarówno ze wschodnim i północnym wybrzeżem Jukatanu, jak i z odległym Peten…
Piramida El Castillo
Piramida El Castillo (Estructura 8I-13) w Muyil ma 17 metrów wysokości. To najwyższa budowla nie tylko w Muyil, ale i na całym wschodnim wybrzeżu Jukatanu. Jej graniasta bryła przypomina jako żywo kalsyczne piramidy odległego Peten. U stóp piramidy El Castillo krzyżują się dawne majańskie drogi – sacbeób, oznaczone obecnie jako Sacbe 1 i Sacbe 3.
Piramida El Castillo składa się z pięciu kondygnacji. Ze sczytu piramidy widać całą lagunę Muyil i częściowo laguny Chunyaxche i Nopalitos, czasami nawet Boca Paila, która znajduje się stąd o 12 km. Architektonicznie piramida ta przypomina wielkie piramidy na południowych Nizinach Majów w odległym Peten, podobnie jak Structure 12 w Tankah i dwie piramidy w Chamax położonym nad Morzem Karaibskim na południowy-wschód od Muyil.
Na czwartym piętrze piramidy El Castillo znajduje się postklasyczna świątynia, wybudowana w Stylu Wschodniego Wybrzeża. Przypomina to nieco układ z Nohoch Mul – najwyższej piramidy w Coba. Świątynia na El Castillo w Muyil ma trzy wejścia, przy czym środkowe z nich – największe, ma szerokość metra, dwa na bokach po pół.
Potrójne wejście sugeruje standardowe rozwiązania w Stylu Wschodniego Wybrzeża, gdzie zewnętrzny korytarz otacza z trzech stron wewnętrzne sanktuarium – pibil. W wypadku piramidy El Castillo w Muyil po pibil nie ma jednak śladu. Zamiast tego znajduje się tam podstawa okrągłej wieżyczki, widocznej powyżej. Ta okrągła wieżyczka jest unikalną cechą piramidy El Castillo – w architekturze Majów okrągłe budowle to rzadkość. Gregory Mason w 1926 widział jeszcze na rogach tej świątynii cztery maski boga (Mason 1927:127). Późniejsze ekspedycje Michela Peissela (1959-62) i Witscheya (1987-1993) nie znalazły już jednak po nich nawet śladu.
Korytarz Peten
W Muyil w podobnym co El Castillo, nawiązującym do Peten stylu, zbudowane są piramidy położone przy Entrance Plaza Group (Estructuras 7H-1, 7H-4, 7H-5, 7H-6). Według ostrożnych datowań El Castillo wybudowana została w epoce wczesnopostklasycznej, z późniejszymi późnopostklasycznymi modyfikacjami. Jej stylistyka mocno nawiązuje jednak do poprzedniej epoki. Muyil/Chunyaxche, podobnie jak położone dalej na południe Limones, Chaacchoben, Dzibanche, a na zachód Coba, należą do tzw. Korytarza Peten.
Entrance Plaza Group
The Entrance Plaza Group składa się z siedmiu budowli stojących na jednej wspólnej platformie. Budowle te tworzą łuk. U podnóża największej z nich znaleziono fragmenty ceramiki pochodzącej jeszcze z okresu preklasycznego. Trzy kolejne budowle znajdujące się na końcu Sacbe 2 zostały odcięte przez budowę drogi 307. Nie wiadomo w jaki sposób te wszystkie budynki były w przeszłości połączone.
U podnóża graniastych piramid, nawiązujących do stylu architektonicznego Peten, widać dwie mniejsze budowle w Stylu Wschodniego Wybrzeża. Świątynia 7H-3 to prawdopodobnie ostatni dodatek do placu i najmłodsza spośród wszystkich budowli. Częściowo przysypana gruzami rozsypujących się piramid 7H-1 i 7H-5, zachowała się w miarę dobrze do naszych czasów. Na odrzwiach pibil – wewnętrznego santkuarium zachowały się ślady polochromii w tym użytego powszechnie barwnika Maya Blue.
Piramida Templo VIII – świątynia nad jaskinią
Otoczenie Templo VIII (Estructura 9K-1) to najbardziej skomplikowany układ budynków w Muyil. Sama świątynia Templo VIII zawiera niemal identyczną, starszą substrukturę skrytą we wnętrzu trzypoziomowej platformy. Co ciekawe starsze stadium budowli pozostawiono dostępne za pomocą tunelu. Tylną ścianą opiera się Templo VIII o skraj krasowej depresji, będącej centralnym bytem i axis mundi Muyil. Pod świątynię dociera jaskinia, do której wejście, obecnie zablokowane, mogło ongiś znajdować się przy tylnej ścianie świątyni.
Piramida Templo VIII stoi na sztucznej platformie, ograniczonej ze wszystkich stron niewysoką ścianą, w której w przeszłości mogły znajdować się trzy albo cztery przejścia. Na wschód, zachód i na północ od tego lokalnego centrum ceremonialnego znajdują się duże platformy rezydencyjne. Świątynia stojąca na szczycie piramidy VIII to typowe dla Stylu Wschodniego Wybrzeża dwuizbowe pomieszczenie z wewnętrzym sanktuarium w środku.
Nietypowe dla posklasycznej świątyni jest jednak zastosowanie sklepienia kroksztynowego. Nadproże do zewnętrznej komnaty podpierają dwie okrągłe kolumny. Wewnętrzne sanktuarium – pibil posiada otwór umieszczony wysoko w jego tylnej ścianie. Sama świątynia bardzo przypomina strukturę 7H-3 znajdującą się na Entrance Group Plaza. U podnóża schodów prowadzących na szczyt piramidy znajduje się niewielka kapliczka (Estructura 9K-3) o wysokości 1,5 m.
Przyroda Muyil/Chunyaxche
Stanowisko archeologiczne Muyil jest położone w selwie – lesie podzwrotnikowym. Przyroda Ameryki Środkowej jest tu zatem bogata. Na drzewach wokół ruin możecie spotkać liczne gatunki ptaków. Warto skorzystać ze ścieżki dydaktycznej między laguną a stanowiskiem archeologicznym, szczególnie z wieży obserwacyjnej. Selwa w okolicach Muyil/Chunyaxche to głównie sapodilla – sączyniec właściwy (Manilkara zapota), chechem (Metopium brownei), chaca (Bursera simaruba) i false-tamarind (Lysiloma latisiliquum). W okolicy Muyil rośnie zaskakująco dużo ramon – darzymleczni (Brosimum alicastrum). Po wielkim majańskim powstaniu (1847-1935), zwanym w literaturze Wojną Kast w tutejszych lasach zbierano chicle – naturalny surowiec do produkcji gumy do żucia.
Literatura:
Cobos Palma, Rafael (1979) Delimitation de la zona arqueologica de Muyil. (thesis) Instituto Nacional de Antropologia e Historia (SEP) Mexico.
Darreygosa, Juan (1579) Relation de Zama (in:) Relaciones de Yucatan, Universidad Nacional Autonoma de Mexico.
Farriss, Nancy M.; A. G. Miller (1974) Maritime Culture Contact of the Maya: Underwater Surveys and Test Excavations in Quintana Roo, Mexico. International Journal of Nautical Archaeology and Underwater Exploration, 6(2):141-151.
Gifford, John A. (1977) The Geology of Lake Chunyaxche, Quintana Roo, Mexico, and Its Relation to the Postclassic Mayan Site o f Muyil. (thesis).
Gonzalez Aviles, Jose (1950) Las ruinas arqueologicas de Muyil. Diario de Yucatan.
Mason, Gregory, Herbert Joseph Spinden (1927) Silver Cities of Yucatan; G.P. Putnam’s Sons, Nowy Jork
Lothrop, Samuel K. (1924) Tulum: An archaeological study of the east coast of Yucatan. Carnegie Institution of Washington, Publication 335. Washington D.C.
Peissel, Michel (1963) The Lost World of Quintana Roo: An adventurous quest for Mayan ruins on the untamed coast of Yucatan. E.P. Dutton & Co. Inc. Nowy Jork.
Trześniowski, Przemysław A. (2025) Saskabery i saskab: Magiczny pył budowniczych Majów. „Mezoameryka” III, pp. 1-17 DOI:10.13140/RG.2.2.31348.82566
Trześniowski, Przemek A. (2023) Paradygmat jaskiniowy: Rys historyczny i rola jaskiń w kosmologii i świętym krajobrazie Majów. „Mezoameryka” I. DOI: 10.13140/RG.2.2.35580.76165
Witschey, Walter R.T. (1987) Proyecto Chunyaxche: Informe preliminar de la temporada de 1987. (thesis), Instituto Nacional de Antropologia e Historia (SEP) Mexico and the Latin American Library of Tulane University, Nowy Orlean.
Witschey, Walter R.T. (1993) The Archaeology of Muyil, Quintana Roo, Mexico: A Maya Site on the East Coast of the Yucatan Peninsula. (dysertacja) Tulane University, Nowy Orlean.
8 komentarzy