K’uk’ (quetzal) – trogon

Mezoameryka, natura, przyroda, ptaki, trogon, kwezal, k’uk’

Trogon to ptak z rodziny Trogonidae, zamieszkującej strefę tropikalną Ameryki Północnej, Południowej, Afryki i Azji Południowo-Wschodniej. Najsłynniejszym gatunkiem trogona jest kwezal herbowy (Pharomachrus mocinno), który miał ogromne znaczenie kulturowe dla prekolumbijskich cywilizacji Mezoameryki – Majowie zabicie k’uk’ – kwezala karali śmiercią, chwytane ptaki pozbawiając jedynie zdobnych piór. Po konkwiście gatunek ten został wytrzebiony na większości zamieszkiwanych terytoriów, dziś występuje jedynie w wyższych partiach i dalej na południu Meksyku i Gwatemali, w Hondurasie, oraz w Panamie i Kostaryce.

Trogon na Jukatanie

Na Jukatanie pozostało kilka gatunków ptaków z rodzaju Trogon, należącego do rodziny Trogonidae: trogon wyżynny (Trogon caligatus), trogon krasnodzioby (Trogon massena), trogon czarnogłowy (Trogon melanocephalus), czy trogon cytrynowy (Trogon citreolus). Choć nie tak spektakularne jak wielkodziobe tukany, są znacznie bardziej od nich cenionymi rarytasami ornitologicznymi. Zarówno Quintana Roo, południowo-wschodnie Campeche, jak zachodnie Belize i departament Peten w Gwatemali posiadają idealne warunki na wyprawy ornitologiczne.

Trogony na Jukatanie potrafią gniazdować w dziuplach żłobionych w zawieszonych wysoko na drzewach termitierach.

Znaczenie kulturowe k’uk’

Pióra k’uk – kwezali zdobiły pompatyczne nakrycia głów majańskich boskich władców (k’uhul ajawtak). Dzisiaj, zapisane w kamieniu, możemy podziwiać je na rzeźbach i stelach. Obecne są również w wielu dynastycznych imionach, jak choćby K’inich Yax K’uk’ Mo – protoplasta dynastii Uxwitik (Copan), czy K’uk’ Bahlam I – protoplasta dynastii B’aakal z Lakamha’ (Palenque), jednych z najpotężniejszych na Nizinach Majów.

Na cześć wspaniałego ptaka i wskutek adaptacji pewnych wartości kulturowych quetzal – nazwa k’uk’ pochodząca z jezyka nahuatl – stał się urzędową walutą Gwatemali (GTQ).

Wyprawy ornitologiczne na Jukatan: do Meksyku, Belize i Gwatemali

Poszukiwanie zaginionych stanowisk archeologicznych, pozwala na bliskie obcowanie z przyrodą i rozpoznawanie wielu wartościowych miejsc obserwacji ptaków. Stany Quintana Roo, południowo-wschodnie Campeche, departament Peten w Gwatemali i zachodnie Belize mają idealne warunki na wyprawy ornitologiczne. Jako pierwszy ornitologiczną wartość Jukatanu opisał jeszcze John L. Stephens (1843) Incidents of Travel in Yucatán, vols. 1 & 2, a jednej z wypraw Stephensa i Catherwooda towarzyszył kolekcjoner:

„…dr Cabot otworzył przed nami wrota do nowych zainteresowań i pokładów piękna. Aby móc zacząć wreszcie działać jechał sam pierwszym powozem i nim ujechał daleko dostrzegliśmy lufę jego broni wystawioną na bok, a chwilę później padającego ptaka.” – tłumaczenie autora). W dzisiejszych trudnych czasach upadku i powszechnej degradacji środowiska naturalnego, autor pozwala w swojej obecności jedynie na polowanie z teleobiektywem.

Dobre stanowiska na spotkanie z trogonem z bliskiej odległości mamy zarówno na Riviera Maya, jak i w Chiapas oraz w regionie Rio Bec. Trogony zdarzają się również w selwie nieopodal stanowisk archeologicznych w Belize i w Peten.

© Przemek A. Trześniowski | archeologia.edu.pl